Kalkınmanın Önemli Bir Unsuru, Kuruluşundan 50. Yılına Türkiye’de Çimento Sanayi (1910-1960)

Year 2015, Volume: 31 Issue: 92, 113 - 164, 05.07.2015

Nadir Yurtoğlu

Abstract

Bu araştırma 1910 yılında Darıca’da Arslan Çimento Fabrikasının kurulmasıyla ilk adımı
atılan çimento sanayinin 1960 yılına kadar olan 50 yıllık sürede tesis edilen fabrikalarının üretim faaliyetleriyle ekonomiye sağladığı katkıların incelenmesi üzerinedir. Osmanlı Devleti’nin
son dönemlerinden başlayarak Demokrat Parti iktidarının sona erdiği 1960 yılına kadar olan
çimento sanayi alanında yaşanan gelişmelerin sırayla 1910-1929 yılları arasında özel sermaye
tarafından kurulan çimento fabrikaları ve bunların üretim faaliyetleriyle 1929 Dünya Ekonomik
Krizi ve II. Dünya Savaşının (1939-1945) çimento sanayinin gelişimine yansımalarının incelenmesi hedeflenmiştir. DP’nin kurulması ve 1950 yılında iktidara gelmesiyle çimento sanayiinde
yaşanan gelişmelerin Türkiye’de kalkınmaya olan etkisinin daha önceki dönemlerle karşılaştırmalı olarak incelenmesi de ortaya konmuştur. Çalışmanın konusu hakkında özellikle 1950-1960
dönemi için var olan literatür boşluğu birincil kaynakların kullanılması vasıtasıyla doldurulmuştur. Konu incelenirken dönemin Türkiye’si ve dünyanın içinde bulunduğu ekonomik şartlar göz
önüne alınmış bu şartlara paralel olarak gerekli değerlendirmeler yapılmıştır. 1910-1950 yılları
arası yaşanan Birinci Dünya Savaşı, 1929 Dünya Ekonomik Krizi ve II. Dünya Savaşı koşullarının ülkeyi ekonomik sıkıntıya sokması çimento sanayinin sermaye birikimine ve gelişimine
engel olmuş fabrika sayıları ve üretim miktarları mahdut kalmıştır.1950-1960 yıllarında DP’nin
iktidara gelmesiyle çimento sanayiinde altın yılların başladığı müşahede edilmektedir. Ülkede
girişilen yoğun bayındırlık hareketlerinin çimento talebini artırmasıyla hız kazanan bu sürece
DP döneminde, devlet sermayesiyle yedi ve özel sermaye ile kurulan üç çimento fabrikasına daha
önceden işletmeye açılmış bir devlet ve üç özel sermaye yatırımı çimento fabrikalarının iştirakiyle
fabrika sayısı 14’e ulaşmıştır. Böylece 1910-1950 yıllarına kıyasla DP’nin 1950-1960 yılları arasındaki on yıllık iktidarı döneminde çimento sanayiinde daha iyi bir gelişme süreci yaşanmıştır.

Keywords

Çimento, Ekonomi, Çimento Sanayi, Demokrat Parti

An Important Element Of Development: The Cement Industry In Turkey In 50 Years From Its Foundatıon (1910 To 1960)

Abstract

The present study focuses on the contributions of the cement industry, the
foundations of which were laid with the establishment of Arslan Cement Factory
in Darıca in 1910, to the economy with the manufacturing activities of the factories established within 50 years until 1960. It is aimed to investigate the reflections of the developments achieved until 1960 that began with the latest period
of the Ottoman and ended with the fall of the DP (Democratic Party) rule, of
the cement factories set up by private capital between 1910 and 1929 and their
manufacturing activities, and of the Great Depression (1929) and the Second
World War (1939-1945) on the development of the cement industry. The effects
of the progress made in the cement industry as DP was founded and came to rule
in 1950 on the development of the country were addressed through comparison
with the previous years. The gap in the literature on the subject focused on in this
study, especially for the period between 1950 and 1960, was fulfilled by use of
primary sources. The economic conditions undergone by Turkey and the world
at that time were taken into account, and necessary evaluations were made considering such conditions. The circumstances of the First World War, the Great
Depression (1929), and the Second World War between 1910 and 1950 made the
country go through economic difficulties, which prevented the accumulation of
capital and progress in the cement industry and caused the number of factories
and the amount of production to remain limited. The years under the DP rule
(1950-1960) are considered as the prime of the cement industry. In this process
which gained speed with the increased demand for cement as a result of the
intensive public works initiated in the country, one state-owned and 3 privatelyowned cement factories that had been put into operation previously joined 7
state-funded and 3 privately-owned cement factories during the DP rule, and
thus the number of the factories reached 14. Therefore, a far better development
was achieved in the cement industry between 1950 and 1960 under the DP rule
in comparison to the period between 1910 and 1950.

Keywords

Cement, Economy, Cement Industry, Democratic Party

References

• I.ARŞİV BELGELERİ
• BAŞBAKANLIK CUMHURİYET ARŞİVİ (BCA)
• BCA, Fon No: 30 1 0 0-Kutu No: 92-Dosya No: 577-Sıra No: 8.
• ------------, Fon No: 30 1 0 0-Kutu No: 93-Dosya No: 581-Sıra No: 3.
• ------------, Fon No: 30 1 0 0-Kutu No: 95-Dosya No: 593-Sıra No: 6.
• ------------, Fon No: 30 18 1 2-Kutu No: 102-Dosya No: 56-Sıra No: 4.
• ------------, Fon No: 30 18 1 2-Kutu No: 105-Dosya No: 39-Sıra No: 16.
• ------------, Fon No: 30 18 1 2-Kutu No: 109-Dosya No: 62-Sıra No: 19.
• ------------, Fon No: 30 18 1 2- Kutu No: 123-Dosya No: 53-Sıra No: 11.
• ------------, Fon No: 30 18 1 2- Kutu No: 129-Dosya No: 37-Sıra No: 2.
• ------------, Fon No: 30 18 1 2-Kutu No: 131-Dosya No: 17-Sıra No: 7.
• ------------, Fon No: 30 18 1 2- Kutu No: 133-Dosya No: 69-Sıra No: 20.
• ------------, Fon No: 30 18 1 2-Kutu No: 133-Dosya No: 79-Sıra No: 4.
• ------------, Fon No: 30 18 1 2-Kutu No: 134-Dosya No: 120-Sıra No: 14.
• ------------, Fon No: 30 18 1 2-Kutu No: 134- Dosya No: 120-Sıra No: 15.
• ------------, Fon No: 30 18 1 2- Kutu No: 135-Dosya No: 43-Sıra No: 7.
• ------------, Fon No: 30 18 1 2- Kutu No: 136-Dosya No: 62-Sıra No: 2.
• ------------, Fon No: 30 18 1 2-Kutu No: 136-Dosya No: 71-Sıra No: 3.
• ------------, Fon No: 30 18 1 2- Kutu No: 137-Dosya No: 94-Sıra No: 7.
• ------------, Fon No: 30 18 1 2-Kutu No: 137-Dosya No: 95-Sıra No: 12.
• ------------, Fon No: 30 18 1 2- Kutu No: 137-Dosya No: 95-Sıra No: 14.
• ------------, Fon No: 30 18 1 2- Kutu No: 139-Dosya No: 39-Sıra No: 16.
• ------------, Fon No: 30 18 1 2- Kutu No: 139-Dosya No: 39-Sıra No: 19.
• ------------, Fon No: 30 18 1 2- Kutu No: 143-Dosya No: 41-Sıra No: 9.
• ------------, Fon No: 30 18 1 2-Kutu No: 143-Dosya No: 44-Sıra No: 16.
• ------------, Fon No: 30 18 1 2- Kutu No: 145-Dosya No: 104-Sıra No: 9.
• II. RESMİ YAYINLAR
• A. Türkiye Büyük Millet Meclisi, Kanunlar Dergisi, Zabıt Ceridesi ve Tutanak Dergisi
• TBMM, Kanunlar Dergisi, Dönem: 4, C 12, 20.05.1933, s. 347.
• ------------, Kanunlar Dergisi, Dönem: 6, C 21, 18.01.1940, s. 167-175.
• ------------, Zabıt Ceridesi, Dönem: 5, Toplantı: 4, C 29, 28. Birleşim,27.01.1939, s. 216.
• ------------, Zabıt Ceridesi, Dönem: 4, Toplantı: 1, C 4, 1. Birleşim, 01.11.1931, s. 3.
• ------------, Zabıt Ceridesi, Dönem: 5, Toplantı: F, C 1, 2. Birleşim, 07.03.1935, s. 27.
• ------------, Zabıt Ceridesi, Dönem: 6, Toplantı: 1, C 6, 1. Birleşim, 01.11.1939, s. 5.
• ------------, Tutanak Dergisi, Dönem: 8, Toplantı: 0, C 1, 3. Birleşim, 14. 08 1946, s. 31.
• ------------, Tutanak Dergisi, Dönem: 8, Toplantı: 3, C 15, 16. Birleşim, 24. 01. 1949, s. 169.
• ------------, Tutanak Dergisi, Dönem: 9, Toplantı: Olağan, C 1, 3. Birleşim, 29.05.1950, s. 27.
• ------------, Tutanak Dergisi, Dönem: 9, Toplantı: 1, C 2, 1. Birleşim, 01.11.1950, s. 7.
• ------------, Tutanak Dergisi, Dönem: 9, Toplantı: 3, C 20, 44. Birleşim, 16.02.1953, s. 304.
• ------------, Tutanak Dergisi, Dönem: 9, Toplantı: 3, C 20, 46. Birleşim, 18.02.1953, s. 439.
• ------------, Tutanak Dergisi, Dönem: 9, Toplantı: 4, C 25, 1. Birleşim, 01.11.1953, s. 12.
• ------------, Zabıt Ceridesi, Dönem: 10, Toplantı: 1, C 5, 42. Birleşim, 18.02.1955, s. 208.
• ------------, Zabıt Ceridesi, Dönem: 10 Toplantı: 2, C 8, 1. Birleşim, 01 11 1955, s. 13-14.
• ------------, Zabıt Ceridesi, Dönem: 10, Toplantı: 2, C 10, 41. Birleşim, 22.02.1956, s. 456.
• ------------, Zabıt Ceridesi, Dönem: 10, Toplantı: 3, C 14, 1. Birleşim, 01.11.1956, s. 9.
• ------------, Zabıt Ceridesi, Dönem: 11, Toplantı: 3, C 10, 1. Birleşim, 01.11.1959, s. 9.
• ------------, Zabıt Ceridesi, Dönem: 11, Toplantı: 3, C 12, 41. Birleşim, 19.11.1960, s. 27-28.
• ------------, Zabıt Ceridesi, Dönem: 11, Toplantı: 3, C 12, 49. Birleşim 27.11.1960, s. 915.
• ------------, Zabıt Ceridesi, 1959 Yılı Bütçe Kanunu Lâyihası ve Bütçe Encümeni Mazbatası, Dönem:11, Toplantı: 2, ss. 41, TBMM Matbaası, Ankara 1959, s. 18.
• ------------, Zabıt Ceridesi, 1960 Yılı Bütçe Kanunu Lâyihası ve Bütçe Encümeni Mazbatası, Dönem: 11,Toplantı: 3, ss. 43, TBMM Matbaası, Ankara 1960. s. 23-24.
• B. Resmi Gazete
• Resmi Gazete, Sayı No: 4417, 26 Ocak 1940.
• ------------, Sayı No: 2411, 27 Mayıs 1933.
• C. Türkiye Cumhuriyeti Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (DİE) Yayınları
• DİE, 1963 Türkiye İstatistik Yıllığı, Yayın No: 490, Ankara 1963, s. 412.
• ------------, 1959 İstatistik Yıllığı, Yayın No: 380, Ankara 1959, s. 295.
• ------------, İstatistik Yıllığı 1960-1962, Yayın No: 460, Ankara 1962, s. 282.
• ------------, 1963 Türkiye İstatistik Yıllığı, Yayın No: 490, Ankara 1963, s. 412.
• ------------, Türkiye İstatistik Yıllığı 1964/1965, Ankara 1965, s. 458.
• ------------, İstatistik Göstergeler 1923-1995, Yayın No: 1883, Ankara 1996, s. 190.
• ------------, İstatistik Göstergeler 1923-2002, Yayın No: 2790, Ankara 2003, s. 307.
• TÜİK, İstatistik Göstergeler 1923-2006, Yayın No: 3114, Ankara 2007, s. 318.
• D. Ayın Tarihi (Başbakanlık Basın Yayın ve Enformasyon Genel Müdürlüğü)
• Ayın Tarihi, Sayı No: 219, Yıl Şubat 1952, s. 169.
• ------------, Sayı No: 230, Yıl Ocak 1953, s. 8
• ------------, Sayı No: 237, Yıl Ağustos 1953, s. 24.
• ------------, Sayı No. 242, Yıl Ocak 1954, s. 26-27.
• ------------, Sayı No: 249, Yıl Ağustos 1954, s. 19-21.
• ------------, Sayı No: 254, Yıl Ocak 1955, s. 38-39.
• ------------, Sayı No: 261, Yıl Ağustos 1955, s. 44.
• ------------, Sayı No: 263, Yıl Ekim 1955, s. 76.
• ------------, Sayı No: 265, Yıl Aralık 1955, s. 3.
• ------------, Sayı No: 268, Yıl Mart 1956, s. 80.
• ------------, Sayı No: 278, Yıl Ocak 1957, s. 2.
• ------------, Sayı No: 279, Yıl Şubat 1957, s. 23.
• ------------, Sayı No: 279, Yıl Şubat 1957, s. 154.
• ------------, Sayı No: 281, Yıl Nisan 1957, s. 5.
• ------------, Sayı No: 282, Yıl Mayıs 1957, s. 9.
• ------------, Sayı No: 285, Yıl Ağustos 1957, s. 3.
• III. KİTAPLAR
• AFETİNAN, Ayşe İzmir, İktisat Kongresi, 17 Şubat-4 Mart 1923, Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2. Basım, Ankara 1989.
• AKTAN, Reşat, Türkiye İktisadı, Ayyıldız Matbaası, Ankara 1968.
• ARALOV, Semen, Rus Büyükelçisi’nin Hatıralarında Atatürk ve Türkiye, Kum Saati Yayınları, İstanbul 2005.
• ARAR, İsmail, Hükümet Programları, 1920-1965, Burçak Yayınevi, İstanbul 1968.
• ARMAOĞLU, Fahir, 20.Yüzyıl Siyasi Tarihi, 1914-1995, Alkım Yayınları, 17. Basım, İstanbul 2010.
• AYDEMİR, Şevket Süreyya, Suyu Arayan Adam, Remzi Kitabevi, 20. Basım, İstanbul, 2008.
• ------------, Tek Adam, Mustafa Kemal, 1922-1938, C 3, Remzi Kitabevi, 9. Basım, İstanbul 1985.
• BARUTÇU, Faik Ahmet, Siyasi Anılar, 1939-1954, Milliyet Yayınları, İstanbul 1977.
• DEMOKRAT PARTİ (DP) Kalkınan Türkiye, Desen Matbaası, Ankara 1954.
• DEVLET PLANLAMA TEŞKİLATI (DPT), Kalkınan Türkiye, (Rakamlarla 1923-1968), Yayın No: 772-KD: 62, Milli Eğitim Basımevi, Ankara 1969.
• DÖLEN, Emre; KORALTÜRK, Murat, İlk Çimento Fabrikamızın Öyküsü, 1910-2004, Türk Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı Yayınları, İstanbul 2004.
• ELDEM, Vedat, Harp ve Mütareke Yıllarında Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomisi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1994.
• ------------, Osmanlı İmparatorluğu’nun İktisadi Şartları Hakkında Bir Tetkik, Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2. Basım, Ankara 1994.
• GOLOĞLU, Mahmut, Milli Şef Dönemi, 1939-1945, Türkiye Cumhuriyeti Tarihi-III, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2012.
• İKTİSAT VEKÂLETİ, Türkiye Cumhuriyetinin İkinci Sanayi Planı 1936, 2. Basım, TTK Yayınları Ankara 1989.
• KARABEKİR, Kazım, İktisat Esaslarımız, Hatıra ve Zabıtlarıyla 1923 İzmir İktisat Kongresi, Emre Yayınları, İstanbul 2001.
• KELEŞ, Ruşen, 100 Soruda Türkiye’de Şehirleşme, Konut ve Gecekondu, Gerçek Yayınevi, İstanbul 1972.
• KEPENEK, Yakup, Gelişimi, Üretim Yapısı ve Sorunlarıyla Türkiye Ekonomisi, Verso Yayınları, 5. Basım, Ankara 1990.
• KEPENEK, Yakup; YENTÜRK, Nurhan, Türkiye Ekonomisi, Remzi Kitabevi, 9. Basım, İstanbul 1997.
• KILIÇBAY, Ahmet, Türk Ekonomisi, Modeller, Politikalar, Stratejiler, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 4. Basım, Ankara 1992.
• KOÇAK, Cemil, Türkiye’de Milli Şef Dönemi, 1938-1945, C 2, İletişim Yayınları, 2. Basım, İstanbul 2003.
• KURUÇ, Bilsay, Mustafa Kemal Döneminde Ekonomi, Bilgi Yayınevi, Ankara 1987.
• MİLLİ İKTİSAT TASARRUF CEMİYETİ, 1930 Sanayi Kongresi, Raporlar, Kararlar, Zabıtlar, Yayına Hazırlayan Derviş Kılınçkaya, C 1, Bildiren Yayıncılık, 2. Basım, Ankara 2003.
• ÖKÇÜN, A. Gündüz, Türkiye İktisat Kongresi, 1923- İzmir, Haberler, Belgeler, Yorumlar, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, 3. Basım, Ankara 1981.
• SENCER, Yakut, Türkiye’de Kentleşme, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1979.
• SERİN, Necdet, Dış Ticaret ve Dış Ticaret Politikası, 1923-1973, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, Ankara 1975.
• SERTEL, Zekeriya, Hatırladıklarım, Gözlem Yayınları, 3. Basım, İstanbul 1977.
• SEY, Yıldız, Türkiye Çimento Tarihi, Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı Yayınları, İstanbul 2003.
• SHAW, Stanford J.; SHAW, Ezel Kural, Osmanlı İmparatorluğu ve Modern Türkiye, C 2, 2. Basım, İstanbul 1994.
• SÜKAN, Faruk, Başbakan Adnan Menderes’in Meclis Konuşmaları, TBMM, 1950-1960, Ankara 1991.
• TEKELİ, İlhan; İLKİN, Selim, 1929 Dünya Buhranında Türkiye’nin İktisadi Politika Arayışları, ODTÜ Yayınları, Ankara 1977.
• TEZEL, Yahya S., Cumhuriyet Döneminin İktisat Tarihi 1923-1950, Yurt Yayınları, Ankara 1982.
• TOYNBEE, Arnold J., Türkiye, Milliyet Yayınları, İstanbul 1971.
• URAN, Hilmi, Meşrutiyet, Tek Parti, Çok Parti Hatıralarım 1908- 1950, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2008.
• ÜLKEN, Yüksel, Atatürk ve İktisat, Türkiye İş Bankası Yayınları, Ankara 1984.
• YASA, İbrahim, Ankara’da Gecekondu Aileleri, Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı Sosyal Hizmetler Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara 1966.
• YAVUZ, Fehmi; KELEŞ, Ruşen; GERAY, Cevat, Şehircilik SorunlarUygulama ve Politika, Ankara Üniversitesi S. B. F. Yayınları, 2. Basım, Ankara 1978.
• IV. MAKALELER
• ALİSBAH, Hulki, “1947’ye Girerken Türkiye Sanayii”, İktisadi Yürüyüş, C 8, S 169, Yıl 8, 1 Ocak 1947 s. 6, 7, 22.
• ALKAN, İsmet, “İşletmecinin Vazifesi-2”, İktisadi Yürüyüş, C 2, S 24, Yıl 1, Birinci Kânûn 1940, s. 7, 10.
• “Amerikan Dergisinin Başvekile 36 Suali”, Türk Ekonomisi, S 126, Yıl 11, Aralık 1953, s. 364-369.
• APAYDIN, Ekrem Z., “Yabancı Sermaye Temini İmkânları”, Türk Ekonomisi, S 108, Yıl 10, Haziran 1952, s. 178-179.
• ARAL, Namık Zeki, “Demokrat Parti’nin İktisadî Prensipleri”, İktisadi Yürüyüş, C 7, S 148, Yıl 7, 24 Şubat 1946, s. 3, 22.
• ATAÖV, Türkkaya, “Marshall Planından NATO’nun Kuruluşuna Kadar Soğuk Harp”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, C 23, S 3, Yıl 1968, s. 275-310.
• AYDINELLİ, Şevket, “Linyitlerimiz”, İktisadi Yürüyüş, C 4, S 48, Yıl 12, Birinci Kânûn 1941, s. 17.
• “Bayındırlık Hareketlerimize Hız Veren Sivas Çimento Fabrikası ve Sümerbank Çimento ve Toprak Sanayii”, İktisadi Yürüyüş, C 11, Sayı 246, Yıl 11, 31 Mart 1950, s. 19-22.
• BORATAV, Korkut, “Büyük Dünya Bunalımı İçinde Türkiye’nin Sanayileşme ve Gelişme Sorunları”, Tarihsel Gelişimi İçinde Türkiye Sanayi, Makine Mühendisleri Odası Yayınları, Ankara 1977, s. 3-24.
• BÜKTAŞ, Bülent, “Amerikan İktisadi Yardımı”, Vatan, 1 Ocak 1952, Sayı No: 3817.
• CEMAL, Behcet, “Buhranlardan Kurtulma Çareleri”, Dünya, 28 Ekim 1954, Sayı No: 1057.
• ÇANKAYA, Şükrü, “Gecekondu Davası”, İktisadi Yürüyüş, C 12, S 283, Yıl 12, 31 Aralık 1951, s. 6, 7, 19.
• “Çimento Sanayi”, İktisadi Yürüyüş, C 10, S 232, Yıl 10, 20 Eylül 1949, s. 170.
• DANİŞMEND, Bülent, “Çimento Sanayimiz”, Türk Ekonomisi, S 128, Yıl 12, Şubat 1954, s. 51-52.
• ERHAN, Çağrı, “Ortaya Çıkışı ve Uygulanışıyla Marshall Planı”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Dergisi, C 51, S 1, Yıl 1996, s. 275-287.
• GÜNERİ, Faik, “İhtikâr-Muhtekir”, İktisadi Yürüyüş, C 3, S 28, Yıl 2, 1 Şubat 1941, s. 17.
• İLERİ, Suphi Nuri, “On Sekizinci Yılına Girerken”, İktisadi Yürüyüş, C 2, S 22, Yıl 1, İkinci Teşrin 1940, s. 13.
• İŞMEN, İsmail, “Türkiye’de Çimento Sanayinin Gelişmesi”, Türk Ekonomisi, S 133, Yıl 12, Temmuz 1954, s. 208-210.
• “İzmir Fuarında Sümerbank”, İktisadi Yürüyüş, C 9, S 89-91, Yıl 4, 15 Eylül 1943, s. II-51.
• KELEŞ, Ruşen, “Türkiye’de Şehirleşme Eğilimleri”, Ankara Üniversitesi, Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, C 24, S 4, Yıl 1970, s. 41-83.
• KEYDER, Beysan, “Çukurova’da Sanayi Hareketleri”, Türk Ekonomisi, S 138, Yıl 12, Aralık 1954, s. 368-369.
• KIRAY, Mübeccel, Gecekondu, “Az gelişmiş Ülkelerde Hızla Topraktan Kopma ve Kentle Bütünleşememe”, Ankara Üniversitesi, Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, C 27, S 3, Yıl 1972, s. 561-573.
• KÖKLÜ, Aziz, “Çimento Sanayimizde Son Gelişmeler”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, C 9, S 2, Yıl 1954, s. 22-29.
• KUYUCAK, Hazım Atıf, “Memleketimizde Çimento Sanayi”, İktisadi Yürüyüş, C 5, S105, Yıl 5, 1 Mayıs 1944, s. 7.
• ------------, Hazım Atıf, “Yeni Hükümetin Takip Edeceği İktisadi Program ve Hususi Teşebbüs”, İktisadi Yürüyüş, C 11, S 258, Yıl 11, 1950, s. 6, 18.
• Maliye Tetkik Kurulu, “1954 Mali Yılı Bütçe Lâyihasına Ait Gerekçe”, Türk Ekonomisi, S 128, Yıl 12, Şubat 1954, s. 35-46.
• “Maliye Vekili Hasan Polatkan’ın Bütçe Müzakereleri Açış Nutku”, Türk Ekonomisi, S 116, Yıl 11, Şubat 1953, s. 42-55.
• “Maliye Vekili Hasan Polatkan’ın 1955 Yılı Bütçe Nutku”, Türk Ekonomisi, S 141, Yıl 13, Mart 1955, s. 67-79.
• MANYAS, Raufi, “Mesleki Ahlak-II”, İktisadi Yürüyüş, S 10, Yıl 1, 1 Mayıs 1940, s. 12.
• “Milletlerarası İmar ve Kalkınma Bankası İktisat Dairesinin Hazırladığı Rapor-I”, “Türkiye’de Sanayi ve Madencilik”, İktisadi Yürüyüş, C 11, S 250, Yıl 11, 31 Mayıs 1950, s. 9-12.
• “Muhtelif İşletmelerimiz Hakkında İşletmeler Bakanımızın Beyanatı”, İktisadi Yürüyüş, C 12, S 265, Yıl 12, 15 Ocak 1951, s. 2, 23.
• “Odalar ve Borsalar Birliği Faaliyeti”, Türk Ekonomisi, S 106, Yıl 10, Nisan 1952, s. 117-123.
• ORANSOY, Bekir Sıtkı, “Ekonomi Bakanlığı ve Sanayi, Madencilik ve Enerji Alanındaki Planlı Çalışmalar”, İktisadi Yürüyüş, C 10, S 217, Yıl 10, 20 Ocak 1949, s. 9, 11.
• ÖLÇEN, Ali Nejat, “1923-1938 Döneminde Birinci ve İkinci Sanayi Planları”, Atatürk Dönemi Ekonomi Politikası ve Türkiye’nin Ekonomik Gelişmesi, A.Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, Ankara 1982, s. 133-149.
• ÖZEKEN, Ahmet Ali, “Türkiye Çimento Sanayinin İktisadî ve Malî Bünyesi”, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, C 1, S 1, Yıl 1939, s. 478-506.
• ------------, “Türkiye’de Çimento Sanayi Politikası”, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, C 2, Yıl 1940-41, s. 258.
• ------------, “Türkiye Çimento Sanayiinin Kuruluş Yeri Problemi”, Türk Ekonomisi, S 34, Yıl 4, Nisan 1946, s. 109-113.
• “Pahalılığın Sebepleri” Yeni Birlik, 16 İkinci teşrin 1942, Sayı No: 5.
• SBAROUNİS, Athanase J., “Marshall Planı ve Karşılıklı Güvenlik Programı Ekonomisi”, İstanbul Üniversitesi, İktisat Fakültesi Mecmuası, S 3- 4, Yıl Nisan-Temmuz 1951, s. 72-108.
• TALU, Ercümend Ekrem, “Tren Kamyon Rekabeti”, Son Posta, 24 Mart 1951, Sayı No: 5637+1786.
• TATAÇ, Ziya, “Olaylara Bakış, Sanayi Ekonomisi”, Türk Ekonomisi, S 29, Yıl 3, Kasım 1945, s. 143-146.
• ------------, “Olaylara Bakış, Sanayi Ekonomisi”, Türk Ekonomisi, S 31, Yıl 4, Ocak 1946, s. 26-29.
• ------------, “Olaylara Bakış, Sanayi Ekonomisi”, Türk Ekonomisi, S 34, Yıl 4, Nisan 1946, s. 114-120.
• ------------, “Olaylara Bakış, Sanayi Ekonomisi”, Türk Ekonomisi, S 35, Yıl 4, Mayıs 1946, s. 147-152.
• ------------, “Olaylara Bakış, Maliye Ekonomisi”, Türk Ekonomisi, S 36, Yıl 4, Haziran 1946, s. 187-190.
• ------------, “Olaylara Bakış, Ekim 1951, Sanayi Ekonomisi”, Türk Ekonomisi, S 101, Yıl 9, Kasım 1951, s. 346-351.
• ------------, “Olaylara Bakış, Kasım 1951, Sanayi Ekonomisi”, Türk Ekonomisi, S 102, Yıl 9, Aralık 1951, s. 378-383.
• ------------, “Olaylara Bakış, Nisan 1952, Maliye Ekonomisi”, Türk Ekonomisi, S 107, Yıl 10, Mayıs 1952, s. 150-152.
• ------------, “Olaylara Bakış, Şubat 1953, Sanayi Ekonomisi”, Türk Ekonomisi, S 117, Yıl 11, Mart 1953, s. 91-92.
• ------------, “Olaylara Bakış, Haziran 1953, Sanayi Ekonomisi”, Türk Ekonomisi, S 122, Yıl 11, Ağustos 1953, s. 242-247.
• ------------, “Olaylara Bakış, Ağustos 1953, Sanayi Ekonomisi”, Türk Ekonomisi, S 124, Yıl 11, Ekim 1953, s. 308-313.
• ------------, “Olaylara Bakış, Ekim 1953, Sanayi Ekonomisi”, Türk Ekonomisi, S 126, Yıl 11, Aralık 1953, s. 376-382.
• ------------, “Olaylara Bakış, Kasım 1953, Sanayi Ekonomisi”, Türk Ekonomisi, S 127, Yıl 12, Ocak 1954, s. 27-30.
• ------------, “Olaylara Bakış, Ocak 1954, Sanayi Ekonomisi”, Türk Ekonomisi, S 129, Yıl 12, Mart 1954, s. 90-94.
• TİNGSTEN, Herbert, “Türkiye Devlet Sosyalizmi ve Yeni Liberalizm”, Türk Ekonomisi, S. 96, Yıl 9, Haziran 1951, s. 169-170.
• TOKLU, Hakkı (Çev.), “Türkiye’de Endüstri”, İktisadi Yürüyüş, C 11, S 241, Yıl 11, 21 Ocak 1950, s. 2, 3, 24.
• TOKOL, Aysen, “Günümüz Türkiye’sinde Sosyal Sorunlar ve Sosyal Politika Uygulamaları”, Dünden Bugüne Türkiye’nin Toplumsal Yapısı, Dora Yayıncılık, Bursa 2012, s. 509-523.
• “Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği Çalışmaları”, Türk Ekonomisi, S 110, Yıl 10, Ağustos 1952, s. 245-246.
• YALÇIN, Hüseyin Cahit, “Cumhuriyetin İktisadiyatımıza Hizmeti”, İktisadi Yürüyüş, C 2, S 22, Yıl 1 İkinci Teşrin 1940, s. 11.
• YAVUZ, Fehmi, “Yurt Ölçüsünde İskân Problemi ve Bölge=Memleket Plancılığı”, Ankara Üniversitesi, Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, C 13, S 3, Yıl 1958, s. 131-149.
• ZARAKOLU, Avni, “1929/30 Dünya Ekonomik Krizi Karşısında Türk Ekonomisi ve Alınan Krizle Mücadele Tedbirleri”, Atatürk Dönemi Ekonomi Politikası ve Türkiye’nin Ekonomik Gelişmesi, A.Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, Ankara 1982, s. 89-103.
• V. TEZLER
• YURTOĞLU, Nadir, Demokrat Parti Dönemi Tarım Politikaları ve Siyasi, Sosyal, Ekonomik Hayata Tesirleri (1950-1960), Hacettepe Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsünde, Doktora Tezi, Ankara 2014.
• VI. SÜRELİ YAYINLAR
• A. Gazeteler
• Akşam, 17 Eylül 1954, Sayı No: 12914.
• Cumhuriyet, 30 Mayıs 1950, Sayı No: 9270.
• Dünya, 28 Ekim, Sayı No: 1057.
• Son Posta, 24 Mart 1951, Sayı No: 5637+1786.
• Vatan, 1 Ocak, Sayı No: 3817.
• Yeni Birlik, 16 İkinci teşrin1942, Sayı No: 5.
• Zafer, 30 Mayıs 1950, Sayı No: 394.
• B. Dergiler
• Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi (1954-1996)
• Arkitekt, C 1936, S 1936-08 (68),
• Arkitekt, C 1943, S 1943-03-04 (135-136)
• Arkitekt, C 1943, S 1943-05-06 (137-138).
• Arkitekt, C 1953, S 1953-09-12 (263-264-265-266).
• İktisadi Yürüyüş (1940-1950)
• İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası (1939-1951)
• Türk Ekonomisi (1945-1954)