KIRIM SAVAŞI’NIN (1853-1856) BALKANLAR’DAKİ MİLLİYETÇİLİK HAREKETLERİNE ETKİLERİ

Year 2022, , 257 - 277, 26.05.2022

Sabri Can Sannav

https://doi.org/10.32953/abad.1059783

Abstract

Kırım Savaşı, Rusya’nın Eflak ve Boğdan’ı işgali sonrasında Osmanlı kuvvetlerinin Ekim 1853’te Rus ileri karakoluna saldırılarıyla başlamış ve Avrupa’nın Büyük Devletleri arasında 30 Mart 1856 tarihinde Paris’te bir genel barış antlaşmasının imzalanması ile sonuçlanmıştır. Bu savaş Osmanlı topraklarının paylaşılması için önemli görüşmelerin yapıldığı bir dönemin sonucunda ortaya çıkmıştır. Savaşın görünen nedeni Kudüs’te bulunan “Kutsal Yerler” ile ilgili Ortodokslar ve Katolikler arasındaki anlaşmazlıklardan kaynaklanan sorunlar olmuştur. Ancak bir süre sonra bu sorun sadece bir neden olarak kalmış ve Kırım Savaşı Avrupalı devletlerin çıkar mücadeleleri haline gelmiştir. Bu süreçte Rusya’nın Slavizm politikası ile hâkimiyet kurmak istediği topraklardan birisi de Balkanlar olmuştur. Bu kapsamda İngiltere, Fransa ve savaşın sonlarında Piomente Osmanlı Devleti’nin yanında Rusya’nın yayılmacı politikalarına engel olmak için savaşa katılmışlardır. Böylece Müttefik devletler Rus ordularına karşı başarı kazanmış ve Paris Antlaşması ile savaş son bulmuştur. Bu savaşın ardından Rusya Slavcılık politikasını planlı ve sistematik bir şekilde devam ettirmiş ve Balkanlar üzerinde milliyetçi hareketlerin hız kazanmasına sebep olmuştur.

Keywords

Balkanlar, Kırım Savaşı, Kutsal Yerler Sorunu

References

• Başbakanlık Osmanlı Arşivleri (BOA): Hariciye Nezâreti Siyasî Kısım Evrakı (HR. SYS.): 1118/12, 907/54, 1037/8, 1237/45. Hariciye Nezâreti İdâre Dahiliye (BOA, İ. DH.): 280/17578. Hariciye Nezâreti İdâre Hariciye (BOA, İ. HR.): 89/4366, 327/21169, 332/21389, 215/12491, 334/21486. Sadaret, Âmedî Kalemi Belgeleri (BOA, A}AMD): 54/65, 67/16. Meclis-i Vâlâ Riyâseti Belgeleri (BOA, MVL): 256/39.
• Sadâret, Mektubî Kalemi (BOA, MKT): 46/20, 61/35.
• Hariciye Nezâreti, Mektubî Kalemi Belgeleri (BOA, HR. MKT): 61/59, 59/20, 325/21.
• Hariciye Nezâreti, Londra Sefareti Belgeleri (BOA, HR. SFR.3): 24/8.
• Hatt-ı Hümâyûn Tasnifi (BOA, HAT.): 1647/10.
• Sadâret Mektûbi Umûm Vilâyât Tasnifi (BOA, A}MKT.UM): 236/31, 419/26.
• Yıldız Perakende Evrakı Hazîne-i Hâssa (BOA, Y. PRK. HH.) 3/7.
• Ahmet Cevdet Paşa, Tezâkir (1-12), (Haz. Cavid Baysun), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1991.
• AKALIN, Şehabeddin, “Mehmed Namık Paşa”, İstanbul Üniversitesi Tarih Dergisi, C. 4, S. 7, İstanbul 1953.
• AKYILDIZ, Ali, “Osmanlı Devleti’nin Kırım Savaşı’nı Finansmanı: İç ve Dış Borçlanmalar”, Savaştan Barışa: 150. Yıl Dönümünde Kırım Savaşı ve Paris Antlaşması (1853-1856), İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Araştırma Merkezi, (Bildiriler 22-23 Mayıs 2006) İstanbul 2007.
• ANDIÇ, Fuat – ANDIÇ, Süphan, Kırım Savaşı, Ali Paşa ve Paris Antlaşması, Eren Yayıncılık, İstanbul 2002.
• AYDIN, Mahir, “Barışı Olmayan Savaş”, Savaştan Barışa 150. Yıldönümünde Kırım Savaşı ve Paris Barış Antlaşması (1853-1856), İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Araştırma Merkezi, (Bildiriler, 22-23 Mayıs 2006), İstanbul 2007.
• AYDIN, Mithat, “19. Yüzyıl Ortalarında Panslavizm ve Rusya”, Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, C. 15, S. 15, Denizli 2004.
• BADEM, Candan, Kırım Savaşı ve Osmanlılar, (Çev. Eşref Bengi Özbilen), İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, Eylül 2017.
• BAYKAL, Bekir Sıtkı, “Makamat-ı Mübareke Meselesi ve Babıâli”, Belleten, C. XXIII, S. 90, Ocak 1959, ss. 241-266.
• BEYDİLLİ, Kemal, “Paris Antlaşması (30 Mart 1856)”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), C. 34, 2007.
• BEYDİLLİ, Kemal, “Mustafa Reşid Paşa (1800-1858), DİA, C. 31, İstanbul 2006.
• DAVİSON, Roderic, “Tanzimat Döneminde Osmanlı Diplomasisinin Modernleşmesi”, (Çev. Hayrettin Pınar), Tanzimat: Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu, (Editörler Halil İnalcık – Mehmet Seyitdanlıoğlu), 7. Basım, Türkiye İş Bankası Kültür yayınları, İstanbul 2018.
• ERİM, Nihat, Devletlerarası Hukuku ve Siyasi Tarih Metinleri (Osmanlı İmparatorluğu Andlaşmaları), Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1953.
• GÖLEN, Zafer, “Karadağ Devleti’nin Doğuşu: Osmanlı-Karadağ Sınır Tespiti (1858-1860)”, Belleten, TTK, C. 78, S 282, Ankara 2014
• GÜREL, Tevfik, 1855 Türk – Rus ve Müttefiklerin Kırım Savaşı, Askerî Matbaa, İstanbul 1935.
• HACISALİHOĞLU, Mehmet, “Sırbistan”, DİA, C. 37, İstanbul 2009.
• HARMAN, Ömer Faruk, “Kudüs”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), C. 26, 2002.
• HATİPOĞLU, Murat, Yunanistan’daki Gelişmelerin Işığında Türk-Yunan İlişkilerinin 101 Yılı (1822-1923),Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara 1988.
• HAYRİ, Salih, Kırım Zafernâmesi-Hayrâbâd, (Haz. Nejat Birinci), Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara 1988.
• KARA, Gülnar – Serap Toprak, “19. Yüzyıl Sonunda Balkan Siyaseti Gölgesinde Rusya’nın Yalnızlaşması”, İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, C. 5, S. 4, Nisan Özel 2016.
• KARAL, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi, C. V, Nizam-ı Cedid ve Tanzimat Devirleri (1789-1856), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2011.
• KARASU, Cezmi, “Tanzimat Dönemi Osmanlı Diplomasisine Genel Bir Bakış”, OTAM (Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi), S. 4, Ankara 1993, ss. 205-221.
• KELEŞ, Erdoğan, “Rusya’nın Panslavizm Politikasının Balkanlar’da Uygulanmasına Dair Bir Layiha”, Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (İLKE), S. 21, Güz 2008.
• KELEŞ, Erdoğan, “Kırım Savaşı’nın (1853-1856) Finansmanı ve Buna Dair Bir Defterin Değerlendirilmesi”, Ankara Üniversitesi OTAM Dergisi, S. 27, Bahar 2010.
• KOHN, Hans, Panislavizm ve Rus Milliyetçiliği, (Tercüme: Agâh Oktay Güner), Baskı: 2, Kervan Yayınları, İstanbul 1983.
• KURAT, Akdes Nimet, “Panslavizm”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, C. XI, S. 2-4, Ankara 1953, ss. 241-278.
• LEE, Stephan J., Avrupa Tarihinden Kesitler 1789-1980, Dost Kitapevi Yayınları, Ankara 2004.
• MAXIM, Mihai, “Romanya”, DİA, C. 35, İstanbul 2008.
• Osmanlı Belgelerinde Kırım Savaşı (1853-1856), T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, Yayın no: 84, Ankara 2006.
• ÖZCAN, Besim, “Kırım Savaşı (1853-1856)”, (Ed. Güler Eren), Osmanlı, C. 2, Ankara 1999.
• ÖZKAN, Ayşe, Miloş’tan Milan’a Sırp Bağımsızlığı (1830-1878), IQ Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul 2011.
• PALMER, Alan, Kırım Savaşı ve Modern Avrupa’nın Doğuşu, Alfa Basın Yayım, İstanbul 2014.
• SATIŞ, İhsan, “Tanzimat Döneminde Kudüs ve Çevresinde Avrupalı Devletlerin Nüfuz Mücadelesinden Bir Kesit: Hristiyan Cemaatlerin İmar Faaliyetleri”, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, S. 34, Ankara 2013.
• SAYDAM, Abdullah, “Osmanlıların Siyasî İlticalara Bakışı Ya da 1849 Macar-Leh Mültecileri Meselesi”, Belleten, Türk Tarih Kurumu Yayınları, S. 230, Ankara 1997.
• SAYDAM, Abdullah, “Nâmık Paşa (1804-1892)”, DİA, C. 32, İstanbul 2006.
• SEMİZ, Yaşar, “Sadık Rıfat Paşa (1807-1857) Hayatı ve Görüşleri”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S. 1, Konya 1994.
• SLOANE, William M. , Bir Tarih Laboratuarı Balkanlar, Süreç Yayınları, İstanbul 1987.
• ŞAHİN, Hasan, “Şark Meselesi Çerçevesinde Osmanlı-İngiliz İlişkilerine Genel Bir Bakış (Başlangıcından Paris Barışı’na Kadar)”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi (TAED), S. 29, Erzurum 2006 Prof. Dr. Zeki Başar Özel Sayısı, Eruzurum 2006.
• ŞİMŞİR, Bilal N., “Kırım Savaşı Arifesinde Mustafa Reşid Paşa’nın Yazışmaları”, Mustafa Reşid Paşa ve Dönemi Semineri Bildiriler, (Ankara, 13-14 Mart 1985), TTK, Ankara 1994.
• TÜRKMEN, Zekeriya, “Girit Adasını Osmanlı İdaresinden Ayırma Çabaları: Yunan İsyanını Takip Eden Dönemdeki Gelişmeler (1821-1869)”, Ankara Üniversitesi OTAM Dergisi, S. 12, Ankara 2001.
• TÜRSAN, Nureddin, Yunan Sorunu, Harp Akademileri Komutanlığı Yayınlarından, Ankara 1987.
• UÇAROL, Rifat, Siyasi Tarih (1789-1994), Baskı: 4, Filiz Kitabevi, İstanbul 1995.
• YENİÇERİ, Özcan, “Kırım Savaşı, Islahat Fermanı ve Paris Barış Antlaşması”, Türkler, C. 12, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002.
• YILDIZ, Özgür – KARAÇAĞIL, Canan, “Kırım Savaşı Üzerine Bir Değerlendirme”, International Journal of Social Science, Volume: 5, Issue: 1, February 2012, ss. 273-285.