DİVAN-I HÜMAYUN İLE PAŞA DİVANININ KARŞILAŞTIRILMASI -MANİSA ŞEHZÂDE SARAYI DÎVÂNI ÖRNEĞİ-

Year 2019, Issue: 62-63, 235 - 264, 01.12.2019

Abdullah Vefa Karataş

Abstract

Hukuk tarihi ilkeleri gözetilerek yapılan bu çalışmada, Osmanlı klasik döneminin merkez teşkilatı içerisinde çok önemli bir yere sahip olan Divan-ı Hümayun ile yerel yönetimde kıymetli bir yeri bulunan Paşa divanı karşılaştırılmıştır. Bu mukayese Manisa Şehzâde Sarayı Dîvânı örneği üzerinden yapılmaya çalışılmıştır. Araştırmamızda literatür kaynaklarından ve özellikle Manisa Şehzâde Sarayı Dîvânına ait kayıtlardan yararlanılmıştır. Çalışmada esas itibariyle literatürde söylene gelen “Paşa divanlarının Divan-ı Hümayun’un küçük bir minyatürü” olduğu yönündeki tezin doğruluğu araştırılmıştır. Divan-ı Hümayun’un gerek üyeleri gerek görev ve yetkileri gerekse işleyişi bakımından Paşa divanları ile büyük bir benzerliğe sahip olduğu anlaşılmaktadır. Kurumsal olarak birbirlerine benzemelerinin yanı sıra Divan-ı Hümayun ile Paşa divanları arasında güçlü bir bağ olduğu da görülmektedir. Bu durum Osmanlı Devleti’nin merkezi ile yereli arasında uyumlu bir organizasyonun olduğunu ve merkezden yerele idari teşkilatlanmasının yeknesak bir şekilde işletildiğini göstermektedir.

Keywords

Divan-ı Hümayun, Paşa Divanı, Osmanlı Hukuku

References

• Ahıshalı, Recep “Divan-ı Hümâyûn Teşkilâtı”, Eren, Güler (Ed.) Osmanlı (Teşkilat), C. 6, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 1999.
• Akman, Mehmet, Osmanlı Devleti’nde Ceza Yargılaması, Eren Yayıncılık, İstanbul, 2004.
• Akyılmaz, Bahtiyar, “Osmanlı Devletinde Merkezden Yönetimin Taşra İdaresi”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S.4, 1999, ss. 127-156.
• Akyılmaz, Gül, Osmanlı Diplomasi Tarihi ve Teşkilatı, Tablet Basım Yayım, Konya, 2000.
• Akyılmaz, Gül, “Osmanlı Devleti’nde Mülkiyet Hakları ve Mülkiyet İlişkileri Çerçevesinde Kadının Hukuki Statüsü”, Gedikli (Ed.), Türk Hukuk Tarihi Kongresi Bildirileri Cilt I, On iki levha Yayıncılık, İstanbul, 2016, ss.195-290.
• Avcı, Mustafa, Türk Hukuk Tarihi Dersleri, As Atlas Akademi, Konya, 2017.
• Aydın, M. Âkif, Türk Hukuk Tarihi, Beta Yayınları, İstanbul, 2018.
• Cin, Halil/Akgündüz, Ahmet, Türk Hukuk Tarihi, Osmanlı Araştırmaları Vakfı, İstanbul, 2011.
• Cin, Halil/Akyılmaz, Gül, Türk Hukuk Tarihi, Sayram, Konya, 2014.
• Dal, Kemal, Türk Esas Teşkilat Hukuku, Bilim Yayınları, Ankara, 1986.
• Demir, Abdullah, Mufassal Türk Hukuk Tarihi, Astana Yayınları, Ankara, 2019.
• Ekinci, Ekrem Buğra “Osmanlı İdaresinde Adem-i Merkeziyet ve İmtiyazlı Eyâletler”, Türk Hukuk Tarihi Araştırmaları, Sayı 6, 2008, ss. 7-84.
• Ekinci, Ekrem Buğra, Osmanlı Hukuku (Adalet ve Mülk), Arı Sanat Yayınevi, İstanbul, 2017.
• Emecen, Feridun M./Mete, Zekai/Bilgin, Arif, Osmanlı İdarî Teşkilâtının Kaynakları Şehzâde Dîvânı Defterleri Manisa Şehzâde Sarayı Dîvânı (1544-1594), TÜBA, Ankara, 2017.
• Fendoğlu, H. Tahsin, Türk Hukuk Tarihi, Filiz Kitabevi, İstanbul, 2000.
• Halaçoğlu, Yusuf, XIV-XVII. Yüzyıllarda Osmanlılarda Devlet Teşkilatı ve Sosyal Yapı, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1991.
• Heyd, Uriel, Studies in Old Ottoman Criminal Law, (Ed. V.L. Ménage), Clarendon Press, Oxford, 1973.
• İpşirli, Mehmet, “Beylerbeyi”, TDV İslâm Ansiklopedisi, 6. Cilt, TDV Yayınları, İstanbul, 1992, ss. 69-74.
• Kılıç, Orhan, “XVII. Yüzyılın ilk Yarısında Osmanlı Devleti’nin Eyalet ve Sancak Teşkilatlanması”, Eren, Güler (Ed.), Osmanlı (Teşkilât), Cilt 6, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 1999.
• Kılıç, Orhan, “Klasik Dönem Osmanlı Taşra Teşkilâtı: Beylerbeyilikler/ Eyaletler, Kaptanlıklar, Voyvodalıklar, Meliklikler (1362-1799)”, Türkler, Cilt 9, Ankara, 2002, ss. 887-897.
• Köse, Ensar, “Osmanlı Devleti’nde Kadınların Hak Arama Kültürü”, Gedikli, Fethi (Ed.), II. Türk Hukuk Tarihi Kongresi Bildirileri Cilt I, On iki levha Yayıncılık, İstanbul, 2016, ss.291-321.
• Mumcu, Ahmet, Divan-ı Hümayun, Phoenix Yayınevi, Ankara, 2017.
• Ortaylı, İlber, Türkiye Teşkilât ve İdare Tarihi, Cedit Neşriyat, Ankara, 2008.
• Özcan, Abdülkadir, “Fâtih’in Teşkilât Kanunnâmesi ve Nizam-ı Âlem İçin Kardeş Katli Meselesi”, Tarih Dergisi, S. 33, 1981, ss. 7-56.
• Ramazan Özey, “Tarihte Türk Devletleri ve Hâkimiyet Alanları”, Güzel, Hasan Celâl/Çiçek, Kemal/Salim Koca (Ed.), Türkler, Cilt I (İlkçağ), Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 2002, ss.266-276.
• Pakalın, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, Cilt I, MEB, İstanbul, 1993.
• Pamir,Aybars “Kaptan Paşa ve Hukukî Statüsü”, AÜHFD, C. 53, S. 3, Ankara, 2004, ss. 39-60.
• Pamir, Aybars, “Nişancı ve Hukukî Statüsü”, AÜHFD, C. 59, S. 4, Ankara, 2010, ss. 691-710.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Devletinin Merkez ve Bahriye Teşkilatı, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1988.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Devleti’nin İlmiye Teşkilâtı, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 2014.
• Üçok, Coşkun/Mumcu, Ahmet/Bozkurt, Gülnihal, Türk Hukuk Tarihi, Turhan Kitabevi, Ankara, 2015.
• Ünal, Mehmet Ali, Osmanlı Müesseseleri Tarihi, ky., Isparta, 1997.
• Yetkin, Aydın, “Divan-ı Hümayun”, International Journal of Social Science, Cilt 5, Sayı 5, 2012, ss. 353-390.