COVID-19 Salgınının Diş Hekimliği Uygulamalarına Etkisi

Yıl 2021, Cilt: 10 Sayı: 1, 1 - 12, 28.01.2021

Figen Çizmeci Şenel

Öz

Yeni koronavirus hastalığı (COVID-19) hızla artarak tüm Dünya’da yayılım göstermiş ve Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) tarafından 11 Mart 2020 tarihinde pandemik bir hastalık olarak ilan edilmiştir. Bunun ardından tüm Dünya’da ve ülkemizde başta sağlık çalışanları olmak üzere risk altındaki bireylerin korunmasıyla ilgili olarak hızla birçok kaynaktan çeşitli bilgiler paylaşılmaya başlanılmıştır. Hastalıktan korunmada gereken sosyal mesafenin diş hekimliği uygulamalarında sağlanamaması ve klinik işlemler sırasında oluşan aerosol ve damlacıklar yoluyla SARS-CoV-2’nin bulaşma olasılığı nedeniyle diş hekimlerinin ve diş hekimliği yardımcı personelinin yüksek risk grubunda olduğu öngörülmektedir. Bu makalede, COVID-19’un ağız ve diş sağlığı üzerindeki etkisine dair şu an için güncel olan bilgiler ele alınarak; ulusal ve uluslararası sağlık otoriteleri tarafından oluşturulan rehber ve algoritmalar doğrultusunda diş hekimliğine yönelik süreç yönetimi ilkelerini içeren kapsamlı bilgiler ve gelecek perspektifi sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Ağız ve diş sağlığı, COVID-19, SARS-CoV-2

Effect of COVID-19 Outbreak on Dentistry Practices

Öz

New coronavirus disease (COVID-19) has rapidly increased and spread all over the World and was declared as a pandemic disease by the World Health Organization (WHO) on March 11, 2020. After that, various information about the protection of individuals at risk, especially healthcare workers, started to be shared from many sources all over the World and in our country. Dentists and dental staff constitute a high risk group due to the fact that the social distance required for prevention can not be achieved and because of the transmission probability of the SARS-CoV-2 responsible for COVID-19 through aerosols and droplets during clinical procedures. In this article, considering the current information about the effect of COVID-19 on oral and dental health; In line with the guidelines and algorithms created by national and international health authorities, comprehensive information and future perspectives on process management principles for dentistry were presented.

Anahtar Kelimeler

COVID-19, Oral and dental health, SARS-CoV-2

Kaynakça

• 1. Lu R, Zhao X, Li J, Niu P, Yang B, Wu H, et al. Genomic characterisation and epidemiology of 2019 novel coronavirus: implications for virüs origins and receptor binding. Lancet 2020;395:565-74.
• 2. Az ZAA, Ak G. COVID-19 Salgını Sırasında Ağız ve Diş Sağlığı Uygulamaları. Anadolu Kliniği Tıp Bilimleri Dergisi 2020; Cilt 25, Özel Sayı 1.
• 3. Kılıçarslan MA, Çizmeci Şenel F, Özcan M. Assessment of dental care during the COVID-19 pandemic in Turkey and future projections. Braz Dent Sci 2020;23:1-7.
• 4. Soysal F, İşler SÇ, Peker İ, Akca G, Özmeriç N, Ünsal B. COVID-19 Pandemisinin Diş Hekimliği Uygulamalarına Etkisi. Klimik Dergisi 2020;33: 5-14.
• 5. World Health Organization. [İnternet]. Geneva: WHO Director-General’s opening remarks at the media briefing on COVID-19-11 March 2020. Available from:https://www.who.int/dg/speeches/ detail/who-director-general-s-opening-remarks-at-the mediabriefing- on-covid-19-11-march-2020.
• 6. Peng X, Xu X, Li Y, Cheng L, Zhou X, Ren B. Transmission routes of 2019-nCoV and controls in dental practice. Int J Oral Sci 2020;12:1-6.
• 7. Li F. Structure, function, and evolution of coronavirus spike proteins. Annu Rev Virol 2016;3:237-61.
• 8. European Centre for Disease Prevention and Control. Coronavirus disease 2019 (COVID-19) pandemic: increased transmission in the EU/EEA and the UK – seventh update. 2020. Available from: https://www.ecdc.europa.eu/sites/default/ files/documents/RRA-seventh-update-Outbreak-of-coronavirusdisease- COVID-19.pdf .
• 9. Sağlık Bakanlığı Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü. Covıd-19 (Sars-Cov-2 Enfeksiyonu) Genel Bilgiler, Epidemiyoloji Ve Tanı. Erişim: https://covid19.saglik.gov.tr/Eklenti/39551/0/covid-19rehberigenelbilgilerepidemiyolojivetanipdf.pdf
• 10. Meng L, Hua F, Bian Z. Coronavirus Disease 2019 (COVID-19): Emerging and Future Challenges for Dental and Oral Medicine. J Dent Res 2020;99:481-7.
• 11. Şimşek HO, Selbes DY. Ağız, Diş ve Çene Cerrahisi ve COVID-19 Pandemisi: Prosedürler ve Enfeksiyon Kontrol Süreci Yönetimi. Sağlıkta Kalite ve Akreditasyon Dergisi 2020;333-40.
• 12. COVID-19 (SARS-CoV-2 Enfeksiyonu) Rehberi. Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü. Erişim: https://covid19bilgi.saglik.gov.tr/depo/rehberler/COVID-19_Rehberi.pdf.
• 13. Buduneli N, Ozer F, Vardar-Sengul S, Gonen ZB, Senel FC, Baysan A, et al. Slow Dentistry in Post Coronavirus 19 Era:Clinical Practice, Education and Well-being. Acta Scientific Dental Sciences 2020;4.12. 68-77
• 14. Huang C, Wang Y, Li X, Ren L, Zhao J, Hu Y, et al. Clinical features of patients infected with 2019 novel coronavirus in Wuhan, China. Lancet 2020;395:497–506.
• 15. Kılıçarslan MA. COVID-19 Pandemisi Sürecinde Diş Hekimliği Uygulamaları. Sağlıkta Kalite ve Akreditasyon Dergisi 2020;3: 36-42.
• 16. Horvath L, Lim JWJ, Taylor J, Saief T, Stuart R, Rimmer J, et al. Smell and taste loss in COVID-19 patients: assessment outcomes in a Victorian population. Acta Otolaryngol 2020;Dec 12;1-5. doi:10.1080/00016489.2020.1855366.
• 17. Favas TT, Dev P, Chaurasia RN, Chakravarty K, Mishra R, Joshi D, et al. Neurological manifestations of COVID-19: a systematic review and meta-analysis of proportions. NeurolSci 2020;41:3437–70.
• 18. Tong JY, Wong A, Zhu D.The prevalence of olfactory and gustatory dysfunction in COVID-19 patients: a systematic review and meta-analysis. Otolaryngol Head Neck Surg 2020;163:3–11.
• 19. CDC Centers for Disease Control and Prevention. [İnternet]. Atlanta. Guidance for Providing Dental Care During COVID-19.2020, April 8. Available from: https://www.cdc.gov/oralhealth/infectioncontrol/ statement-COVID.html.
• 20. ADA American Dental Association.[İnternet].Chicago:Interim Guidance for Minimizing Risk of COVID-19 Transmission 2020, April 4. Available from: https://www.ada.org/~/media/CPS/Files/COVID/ADA_COVID_Int_Guidance_Treat_Pts.pdf.
• 21. Burger D. ADA American Dental Association. [İnternet].Chicago:offers interim guidance as some states consider reopening. ADA News.2020 April 18.Available from: https://www.ada.org/en/publications/ada-news/2020-archive/april/ada-offersinterimguidance-as-dentistsconsiderreopeningpractices.
• 22. T.C. Sağlık Bakanlığı.[İnternet].Ankara:COVID-19 Diş Hekimliği Uygulamalarındaki Acil ve Zorunlu Hizmetler. Sağlık Bakanlığı; 2020 Erişim: https://covid19bilgi.saglik.gov.tr/depo/enfeksiyon-kontrol-onlemleri/COVID19DisHekimligiUygulamalarindakiAcilVeZorunluHizmetler.pdf.
• 23. Gov.UK. [İnternet].Public Health England. COVID-19: Investigation and initial clinical management of possiblecases: Public Health England. Available from: https://www.gov.uk/government/publications/wuhan-novelcoronavirusinitial-investigation-of-possible-cases/investigation-and-initialclinicalmanagement-of-possible-cases-of-wuhan-novelcoronavirus-wncovinfection#interimdefinition-possible-cases.
• 24. T.C.Sağlık Bakanlığı. [İnternet]. Ankara. Covid-19 Saglik Kurumlarinda Çalisma Rehberi ve Enfeksiyon K o n t r o l Ö n l e m l e r i . h t t p s : / / c o v i d 1 9 . s a g l i k . g o v . t r /E k l e n t i / 3 9 6 0 6 / 0 c o v i d 1 9 s a g l i k k u r u m l a r i n d a c a l i s m arehberiveenfeksiyonkontrolonlemleripdf.pdf
• 25. Hassandarvish P, Tiong V, Mohamed NA, Arumugam H,Ananthanarayanan A, Qasuri M, et al. In vitro virucidal activity of povidone iodine gargle and mouthwash against SARS-CoV-2: implications for dental practice. Br Dent J 2020;Dec 10:1–4. doi:10.1038/s41415-020-2402-0.
• 26. Bidra AS, Pelletier JS, Westover JB, Frank S, Brown SM, Tessema B. Comparison of In Vitro Inactivation of SARS CoV-2 with Hydrogen Peroxide and Povidone-Iodine Oral Antiseptic Rinses. J Prosthodont 2020;29:599-603.
• 27. Martínez Lamas L, Diz Dios P, Pérez Rodríguez MT, Del Campo Pérez V, Cabrera Alvargonzalez JJ, López Domínguez AM, et al. Is povidone iodine mouthwash effective against SARSCoV-2? First in vivo tests. Oral Dis 2020 Jul 2:10.1111/odi.13526.doi: 10.1111/odi.13526.
• 28. Kılıçarslan MA. Dört Elli Diş Hekimliğinde Yardımcı Personel ve Klinik Yöntemi. 1. Baskı. Ankara: Palme Yayıncılık;2020. s.10-14.
• 29. Samaranayake LP, Peiris M. Severe acute respiratory syndrome and dentistry: a retrospective view. J Am Dent Assoc 2004;135:1292-302.
• 30. T.C. Sağlık Bakanlığı.[İnternet].Ankara: COVID-19 Salgını Sırasında Dental İşlemlerde Uyulması Gereken Prosedürler.2020;Erişim: https://khgmsaglikhizmetleridb.saglik.gov.tr/TR-64871/covid-19-salginisirasinda-dental-islemlerde-uyulmasigereken prosedurler.html.
• 31. T.C. Sağlık Bakanlığı.[İnternet].Ankara: COVID-19 Pandemi Döneminde Ameliyathanelerde Alınacak Enfeksiyon Kontrol Önlemleri.Erişim:https://covid19bilgi.saglik.gov.tr/depo/enfeksiyon-kontrol-onlemleri/COVID19-pandemiDonemindeAmeliyathanelerdeAlinacakEnfeksiyonKontrolOnlemleri.pdf.
• 32. AÇBİD Ağız, Çene- Yüz Cerrahisi Birliği Derneği. [İnternet].Ankara: Ağız, Diş ve Çene Cerrahisi Klinikleri İçin Yeniden Açılım Rehberi. 2020. Erişim:http://acbid.org/acbıd-yenıden-acılımrehberı.pdf
• 33. American Association of Oral and Maxillofacial Surgeons.[İnternet]. Rosemont. Interim Reopening Protocol for the OMS Office, Covid-19 Updates, 2020,13 May. Available from:https://www.aaoms.org/practice-resources/covid-19-updates#practiceguidance.
• 34. Zimmermann M, Nkenke E. Approaches to the management of patients in oral and maxillofacial surgery during COVID-19 pandemic. J Craniomaxillofac Surg 2020;48:521-6.
• 35. MacDonald DS, Colosi DC, Mupparapu M, Kumar V, Shintaku WH, Ahmad M. Guidelines for oral and maxillofacial imaging:COVID-19 considerations. Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol 2021;131:99-110.
• 36. Karaca B. Yeni Coronavirus Pandemisinde Dental-Oral Muayene Radyografik Değerlendirme Üçgenine Genel Yaklaşım ve Üçüncü Basamak Dişhekimliği Sağlık Kuruluşunda Olgu Ayrımlama (Triyaj) Uygulama Örneği. EÜ Dişhek Fak Derg 2020;Covid özel: 13-26.
• 37. Çömlekoğlu D, Çömlekoğlu ME, Gökçe B. COVID-19 pandemi ve normalleşme sürecinde diş protez laboratuvarı prosedürleri.Emingil G, editör. Diş Hastalıkları ve COVID-19. 1. Baskı. Ankara:Türkiye Klinikleri; 2020. s.62-66.
• 38. Soysal F, İşler S, Akca G, Ünsal B, Özmeri̇ç N. COVID-19 Pandemi Döneminde Diş Sağlığı Hizmetlerinde Yer Alan Yardımcı Ekibin Enfeksiyon Kontrolündeki Rolü. Gazi Sağlık Bilimleri Dergisi 2020;52-71.
• 39. Papi P, Di Murro B, Penna D, Pompa G. Digital prosthetic workflow during COVID-19 pandemic to limit infection risk in dental practice. Oral Dis 2020;10.1111/odi.13442. doi: 10.1111/odi.13442.
• 40. CDC Centers for Disease Control and Prevention. [İnternet].Atlanta. Guidelines for Infection Control in Dental Health-Care Settings. Dec.19 2003/Vol.52/No.RR17.Availablefrom:https://www.cdc.gov/mmwr/PDF/rr/rr5217.pdf.
• 41. Wolf TG, Zeyer O, Campus G. COVID-19 in Switzerland and Liechtenstein: A Cross-Sectional Survey among Dentists’ Awareness, Protective Measures and Economic Effects. Int J Environ Res Public Health 2020;17:9051.
• 42. Tysiąc-Miśta M, Dziedzic A. The Attitudes and Professional Approaches of Dental Practitioners during the COVID-19 Outbreak in Poland: A Cross-Sectional Survey. Int J Environ Res Public Health 2020;17:4703. doi: 10.3390/ijerph17134703.
• 43. Lo Nigro G, Bizzoca ME, Lo Muzio L, Campisi G. The Management of Dental Practices in the Post-COVID 19 Era: An Economic and Operational Perspective. Int J Environ Res Public Health 2020;17:8905.
• 44. Galibourg A, Maret D, Monsarrat P, Nasr K. Impact of COVID-19 on dental education: How could pre-clinical training be done at home? J Dent Educ 2020;84:949.
• 45. Prieto D, Tricio J, Cáceres F, Param F, Meléndez C, Vásquez P, et al. Academics’ and students’ experiences in a Chilean dental school during the COVID-19 pandemic: A qualitative study. Eur J Dent Educ 2020;Dec 26.
• 46. Generali L, Iani C, Macaluso GM, Montebugnoli L, Siciliani G, Consolo U. The perceived impact of the COVID-19 pandemic on dental undergraduate students in the Italian region of Emilia-Romagna. Eur J Dent Educ 2020;Dec 2:10.1111/eje.12640.doi:10.1111/eje.12640.
• 47. Consolo U, Bellini P, Bencivenni D, Iani C, Checchi V. Epidemiological aspects and psychological reactions to COVID-19 of dental practitioners in the northern Italy Districts of Modena and Reggio Emilia. Int J Environ Res Public Health 2020;17: E3459.
• 48. T.C.Sağlık Bakanlığı Covid-19 aşısı bilgilendirme platformu.https://covid19asi.saglik.gov.tr/