KAZAKİSTAN’DA PETROL, DOĞALGAZ ve DIŞ POLİTİKA: RUSYA, ÇİN, ABD ve AB DENGESİ

Yıl 2021, Cilt: 5 Sayı: 1, 1 - 28, 29.06.2021

Ahmet Gökbel , Togzhan Turganbayeva

Öz

Dünya coğrafyası içerisinde geniş coğrafyaya sahip ve enerji kaynakları açısından zengin olan Kazakistan Cumhuriyeti, Orta Asya’da bağımsızlığına kavuşan diğer ülkeler arasında önemli bir konumdadır. Ancak Sovyetler Birliği’nin dağılmasından sonra büyük güçlerin ilgi noktası haline gelen Kazakistan’da, demografik yapının ve askeri gücün zayıflığı, ülkenin güvenliğini tehdit eden önemli unsurlar olmuştur. Elverişsiz şartlara rağmen bağımsızlığına yeni kavuşan Kazakistan’ın serbest piyasa ekonomisine geçmesi ve büyük güçlerin enerji kaynaklarına olan ilgisini kullanarak kendi askeri, siyasi ve iktisadi imkânlarını kullanması, üstelik demografik yapı konusunda bazı adımlar atması, ülkenin kalkınması doğrultusunda hayati önem taşımaktadır.
Bu çalışmamızda, Sovyetler Birliği’nin dağılmasından sonra bağımsızlığına kavuşan Kazakistan dış politikasının oluşturulmasında, petrol ve doğal gazın önemi üzerinde durulmakta ve enerji kaynaklarının çök yönlü ülke politikasında nasıl kullanıldığı incelenmektedir. Çalışmamızın temel amacı, Kazakistan’da petrol ve doğal gaz üretimi ve gelişimi için büyük güçler ve şirketler tarafından yapılan projelerin ve işlevlerin tespit edilerek bunların Kazakistan enerji politikasına yönelik etkisinin analiz edilmesidir. Ortaya çıkan veriler ışığında ülkenin çok yönlü politikasında ve ekonomi kalkınmasında petrol ve doğal gazın, itici güç olup olmadığı tartışılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Doğal gaz, enerji politikası, Kazakistan, petrol, Sovyetler Birliği

Kaynakça

• Abduraslov, N. (2010). Ekonomiçeskiye Aspektı Reformirovaniya Gazoprovodnogo Transporta Kazahstan (Kazakistan Boru Hattı Gelişiminin Ekonomik Yönleri). Moskova: Rossiyskiy Gosudarstvennıy Universitet imeni İ.M.Gubkina.
• Aldıbekova, G. (2018). Petrol Fiyatlarının Kazakistan Ekonomisi Üzerine Etkileri, (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Bursa: Uludağ Üniversitesi.
• Alkan, H. (2011). Orta Asya Türk Cumhuriyetlerinde Siyasal Hayat ve Kurumlar: Kazakistan, Özbekistan, Kırgızistan, Türkmenistan. Ankara.
• Ahdoot, J., Morsey C. ve Vela D. (2019). Alleviatin U.S. Dependence on OPEC”, Pepperdine University School of Public Policy https://publicpolicy.pepperdine.edu/masterpublicpolicy/content/capstones/opec.pdf Erişim tarihi: 09.12.2020.
• Allison, R. (2004). Strategic Reassertion in Russia’s Central Asia Policy. International Affairs, 80 (2), s.277-293.
• Almen, D. (2013). Turkey’s Foreign Policy towards Kazakhstan in the Post – Soviet Period (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). ÖDTÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Aramov, E. (2007). Rossija i Kazahstan: puti integracii. Astana.
• Arnabekova, E. (2019). Neftegazovoy Sektor v Ekonomike Kazahstana, Kazakistan Ekonomisinde Petrol ve Doğal Gaz Sektörünün Rölü, http://www.halykfinance.kz/ru/site/index/research/report:108168 Erişim tarihi: 20.01.2020.
• Blagov, S. (11 Aralık 2020). Effort to Produce Eurasian OPEC Falls Short at CIS Summit tarihinde https://eurasianet.org/ Erişim tarihi: 07.03.2020.
• Blank, S. (1995). Energy Economics, and Security in Central Asia: Russia and its Rivals. Central Asian Survey, 14(3), ss.373-406.
• Cohen, A. (2008). Kazakhstan: The Road to Independence. Energy Policy and the Birth of a Nation. Singapore: Central Asia-Caucasus Institute and Silk Road Studies Program–A Joint Translatlantic Research and Policy Center.
• Çardıbayev R. (2012). Neft Kazahstana. Vekovaya İstoriya (Kazakistan Petrolü. Asırlık Tarih). Astana: Aldongar.
• Davutbay G. (2019). Qarqını bölek Qalamqas (Kalamkas Sahasının Gelişimi), https://egemen.kz/article/211585-qarqyny-bolek-qalamqas Erişim tarihi: 13.01.2020.
• Dongfeng, R. (2003). The Central Asia Policies of China, Russia, the USA and the Shanghai Cooperation Organization Process: A View from China. Stocholm: Stockholm International Peace Research Institute.
• Hatipoğlu, E. (2008). Güney Kafkasya ve Orta Asya’da ‘Büyük Güçler’ Arasındaki Oyun: Bölgesel Örgüt ve Oluşumların Rolü. Orta Asya ve Kafkasya Güç Politikası. Ankara: USAK yay.
• Hekimoğlu, A. (2012). Uluslararası Dengeler Bağlamında Orta Asya’daki Enerji Politikaları. Bölgesel Küresel Politikalarda Orta Asya, Ankara: SFN Televizyon Tanıtım Tasarım Yayıncılık Ltd.
• Henriksen, K.E. (2013). Kazakhstan’s Energy in Foreign Policy: Oil and Gas in the Multi-vector Policy, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans). University of Oslo, Oslo.
• Ilyassov, Y. (2010). Avrupa Birliği’nin Orta Asya’ya Yönelik Politikası ve Kazakistan (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. İpek, P. (2008). The Role of Oil and Gas in Kazakstan’s Foreign Policy: Looking East or West. Europe – Asia Studies Journal, 59 (7), ss.1179-1199.
• Karaca, R. (2008). Güç Olma Stratejisi Çin: Soğuk Savaş Sonrası Türkiye Cumhuriyeti – Çin Halk Cumhuriyeti İlişkileri. İstanbul: Kültür Sanat yay.
• Karenov, R. (2015). “Sovremennoye Sostoyaniye i Priyoritetnıye Zadaçi Razvitiya v Perspektive Neftyanoy Otrasli v Mire i Kazahstane” (Dünya ve Kazakistan’da Petrol Endüstrisinin Öncellikli Gelişmesi ve Beklentileri), Vestnik. Karaganda, s.56-100.
• KASE (2019). Neftegazovaya Otrasl’ Respubliki Kazahstan, (Kazakistan’ın Petrol ve Doğal Gaz Endüstrisi). Almatı:KASE.
• Kısacık, S. (2013). Kazakistan’ın Enerji Politikasında Rusya’nın Vazgeçilmez Konumuhttp://politikaakademisi.org/2013/11/06/kazakistanin-enerji-politikasinda-rusyanin-vazgecilmez-konumu/ Erişim tarihi: 03.02.2020.
• Kolakowski, M. (23 Nisan 2020). History of Oil Prices https://www.investopedia.com/history-of-oil-prices-4842834 Erişim tarihi: 08.05.2020.
• Korzhubayev, A. (2013). Cooperation Between Russia and China in the Energy Sector Interests, Problems and Prospects http://www.oilandgaseurasia.com/articles/p/134/article/1427/ Erişim tarihi: 27.03.2020.
• Liao, X. (2016). A Silk Road for Oil: Sino – Kazakh Energy Diplomacy. Journal Asia Pacific Business Review, 7(2), ss.39-51.
• McKay, J.P.(1984). “Baku oil and Transcaucasian pipelines, 1883-1889: a study in Tsarist economic policy”, Slavic Review 43(4). New York, 1984, s.604-623.
• Mehdi P. (2010). Hazar Denizi’nde Alternatif Boru Hattı Projeleri ve Bakü Tiflis Ceyhan Projesinde Kazakistan Dönemi, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Universitesi, İstanbul.
• Momynkulov, J. (2014). Hazar’dan Karadeniz’e Stratejik Bakış içinde (ed. Orhan Yeşilot) Rusya’nın Hazar Bölgesi Enerji Politikasında Kazakistan. İstanbul: Yeditepe.
• Munayshy Public Foundation (2005). Petroleum encyclopedia of Kazakhstan. Almaty.
• Nogayeva, A. (2011). Orta Asya’da ABD, Rusya ve Çin: Stratejik Denge Arayışları. Ankara. Nurpeisov, K. (1993). İstoriya Kazahstana (Kazakistan Tarihi). Almatı:Rauan.
• Ongarova, Y. (2015). Kazakistan Dış Politikasında Hazar Enerji Kaynaklarının Rolü (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Sakarya.
• Pakin, E. (2011). Energetiçeskiy treugolnik: Kitay, Rossiya, Kazahstan. Vserossiyskiy ekonomiçeskiy jurnal, ss.36-51.
• Özdemir, Y. (2007). Kazakistan, Azerbaycan, Türkmenistan ve Özbekistan’ın Enerji Potansiyelleri ve Politikaları (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Atılım Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• PetroChina (2018). Annual Report–2018. Hong Kong: PetroChina LTD. QazMunayGaz (2010). Godovoy otçet 2010: KazMunayGaz–pererabotka i marketing. Astana, s.14-15.
• Raimondi, P. (2019). Central Asia Oil and Gas Industry–The External Powers’ Energy Interests in Kazakhstan, Turkmenistan and Uzbekistan. Econstor, ss.1-74.
• Sagindıkov, R. (2014). Kazahstansko-rossiyskiye diplomatiçeskiye otnoşeniya:sostoyaniye i perspektivı https://cyberleninka.ru/article/n/kazahstansko-rossiyskie-diplomaticheskie-otnosheniya-sostoyanie-i-perspektivy Erişim tarihi: 02.01.2021.
• Schiavano, A. (2018). Kazakh National Indentity (1917-2017) (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). LUISS, Rome.
• Somuncuoğlu, A. (2009). ABD’nin Demokrasi Özendirme Politikası: Kazakistan Örneği (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Şakı, Ç. (2018). Büyük Güçler Politikasında Orta Asya Enerji Kaynakları: Jeopolitik Mücadele (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• UNECE, (2017). Politika Povışeniya Energoeffektivnosti Peredovoy Opıt. New York: UN. Usmanov, Z. (2018). ES Gotov İskat’ İnvestitsii Dlya Gazoprovoda v Turmenii (AB, Tyumen Doğal Gaz Boru Hattı için Yatırım Aramaya Hazır) https://news.ru/world/turkmeniya-gazoprovod-investicii/ Erişim tarihi: 04.02.2020.
• Yavaş, A. (2012). Enerji Güvenliği Bağlamında Kazakistan’ın Rusya Federasyonu ve Çin Halk Cumhuriyeti İle İlişkileri Üzerine Bir Araştırma (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Harp Akademileri Komutanlığı Stratejik Araştırmalar Enstitüsü, İstanbul.
• Yesdauletova, A. (2009). Kazakhstan’s Energy Policy: Its Evolution and Tendencies. Jourmal of US-China Public Administration, 6(4), ss.31-39.
• Zhao, H., Trenin D. ve diğerleri (2007). In Central Asia: The View from Washington. New York: Routledge.
• Zhylkyshbayeva, M. (2001). Uluslararası İlişkilerde Kazakistan’ın Dış Politikası ve Petrol, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara: Ankara Üniversitesi.
• “CNPC inKazakhstan”,http://www.cnpc.com.cn/en/Kazakhstan/country_index.shtml Erişim tarihi: 01.12.2020
• “Gazovaya Era Kazahstana” http://expertonline.kz/a15198/ Erişim tarihi: 03.12.2020 “Gazovaya otrasl’ Kazakhstana”, https://neftegaz.ru/analisis/oil_gas/329678-gazovaya-otrasl-kazakhstana/ Erişim tarihi: 03.12.2020
• “Karajanbas”, Neftyanniki: Neft i Gaz (Petrolcüler: Petrol ve Doğal Gaz), http://www.nftn.ru/oilfields/asia/kazakhstan/karazhanbas/15-1-0-777 Erişim tarihi: 12.01.2021
• “Kazakhstan: Oil Consortium Wrangles with Government Officials Over Kashagan Oil Field”, http://www.eurasianet.org/departments/insight/articles/eav090507.shtml Erişim tarihi: 12.01.2021.
• “Şımkentskiy neftepererabatıvayuşiy zavod” https://energybase.ru/processing-plant/shymkent-refinery Erişim tarihi: 15.01.2021
• “Qumköldün qor auleti 160 milyon ton munay jane 19 milyar metreküp bagalandı”, https://www.inform.kz/kz/kumkoldin-kor-aleueti-160-mln-tonna-munay-zhane-19-mlrd-tekshe-metr-gaz-koleminde-bagalandy_a2404320 Erişim tarihi: 17.01.2021