TÜRKİYE’DE DOĞRUDAN YABANCI YATIRIMLAR İLE EKONOMİK BÜYÜME ARASINDAKİ İLİŞKİNİN İNCELENMESİ: ARDL SINIR TESTİ YAKLAŞIMINDAN ELDE EDİLEN KANITLAR

Yıl 2022, Cilt: 6 Sayı: 2, 139 - 156, 30.12.2022

Tuğba Funda Kılıç , Oktay Kızılkaya

Öz

Küreselleşmenin meydana getirdiği çıkan en önemli etkenlerden biri, ülkelere orta ve uzun vade de olmak üzere sermaye ile teknoloji sağlayan doğrudan yabancı yatırımlardır (DYY). Bu doğrultuda çalışmanın amacı Türkiye’de doğrudan yabancı yatırım, kişi başına GSYH, ithalat ve ihracat arasında gerçekleşen kısa ve uzun dönem ilişkileri ele almaktır. Çalışmada 1971-2019 yıllık veriler ile modern ekonometri tekniklerinden biri olan ARDL yöntemiyle analiz edilmiştir. Değişkenlerin birbirleriyle uzun dönemli eşbütünleşme ilişkisi ardından hata düzeltme modelleri ile kısa dönemli ilişkiler araştırılmıştır. Elde edilen ampirik bulgular sonucunda, Türkiye’de söz konusu değişkenlerin eşbütünleşik olduğunu yani değişkenlerin uzun vade de beraber hareket ettiğini ve DYY ile kişi başı GSYH ve ihracat arasında pozitif, DYY ile ithalat değişkeni arasında negatif yönde bir ilişkinin olduğu saptanmıştır.

Anahtar Kelimeler

doğrudan yabancı yatırımlar, ekonomik büyüme, zaman serisi

Teşekkür

Lisans eğitimimden bu yana bana daima yol gösterici olan değerli danışman hocam Doç. Dr. Oktay Kızılkaya’ya; bir kadın olarak özgürce eğitim görebilme hakkımı ebediyen borçlu olduğum Ulu Önder Gazi Mustafa Kemal Atatürk’e; hayatım boyunca beni hep destekleyen, aldığım her kararda daima yanımda olan canım Ailem’e; minnet ve teşekkürlerimi sunarım.

Kaynakça

• Acaravcı, A. ve Bostan, F. (2011), ‘’Makroekonomik Değişkenlerin Doğrudan Yabancı Yatırımlar Üzerine Etkileri: Türkiye Ekonomisi İçin Ampirik Bir Çalışma’’, Çağ University Journal of Social Sciences, 8(2), 56-68.
• Açıkalın, S., E. Gül, ve E. Yaşar, (2006), ‘’Ücretler ve Büyüme ile Doğrudan Yabancı Yatırımlar Arasındaki İlişkinin Ekonometrik Analizi’’, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 16, 271- 282.
• Ağayev, S. (2010), ‘’Doğrudan Yabancı Sermaye Yatırımları ve Ekonomik Büyüme Ilişkisi: Geçiş Ekonomileri Örneğinde Panel Eşbütünleşme ve Panel Nedensellik Analizleri’’, Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 12(1), 159-184.
• AK, M. Z. (2009), ‘’Gelişmekte Olan Ülkelere Yönelik Doğrudan Yabancı Yatırımların Temel Belirleyicileri’’, Sakarya Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayınlanmış Doktora Tezi), Sakarya.
• Akkaya, M. (2019), ‘’Gelişen Piyasalarda Doğrudan Yabancı Sermaye Yatırımı, Ekonomik Özgürlük ve Ekonomik Büyüme İlişkisi’’, TESAM Akademi Dergisi, 6 (1), 283-303.
• Alıcı A., A. ve Ucal, M., Ş. (2003), ‘’Paper To Be Presented At The European Trade Study Group (ETSG) Fifth Annual Conference’’, Universidad Carlos III De Madrid, Madrid.
• Arık, Ş., Akay, A. B. ve Zanbak, M. (2016), ‘’Doğrudan Yabancı Yatırımları Belirleyen Faktörler: Yükselen Piyasalar Örneği’’, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 14(2), 97-110
• Arıkan, D. (2006), ‘’Türkiye’de Doğrudan Yabancı Sermaye Yatırımları’’. Arıkan Basım Yayım Dağıtım: İstanbul. Aslanoğlu, E. (2002),‘’The Structure and the Impact of Foreign Direct Investment in Turkey’’, Marmara Üniversitesi İİBF Dergisi, 17(1), 63-83.
• Ayyıldız, F. V. ve Üzümcü, A. (2022), ‘’Doğrudan Yabancı Sermaye Yatırımları- İktisadi Büyüme İlişkisi: BRICS-T Ülkeleri Örneği’’, Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 18(1), 28-40.
• Bayar, Y. (2014), ‘’The Effects Of Foreign Direct İnvestment İnflows And Domestic İnvestment On Economic Growth: Evidence From Turkey’’, International Journal Of Economics And Finance, 6 (4), 69-78.
• Chatila, M. A. A. B. (2022), ‘’The Threshold Effect of Foreign Direct Investment on Economic Growth in Turkey’’. Chaudhry, N. I., Mehmood, A., and Mehmood, M. S. (2013), ‘’Empirical relationship between foreign direct investment and economic growth: An ARDL co‐integration approach for China’’, China Finance Review International.
• Çiftçi, F. ve Yıldız, R. (2015), ‘’Doğrudan Yabancı Yatırımların Ekonomik Belirleyicileri: Türkiye Ekonomisi Üzerine Bir Zaman Serisi Analizi’’, Business & Economics Research Journal, 6(4): 71-95.
• Deichmann, J. (2021), ‘’Foreign Direct Investment İn Turkey: Enhancing İts Impact On Economic Development’’, Ekonomi-Tek, 10 (2) , 69-87.
• Demir, A. , Şahinoğlu, T. ve Ersungur, Ş. M. (2021), ‘’Makroekonomik Değişkenlerin Doğrudan Yabancı Yatırımlar Üzerine Etkisi: Türkiye Ekonomisi Açısından Değerlendirme’’, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 25(4), 1396-1419.
• Dinç, D. T., and Gökmen, A. (2022), ‘’The Effect of Net FDI Inflow on Economic Growth in Turkey: An Application With Toda-Yamamoto Approach’’, In Redefining Global Economic Thinking for the Welfare of Society,114-132.
• Durham, J. B. (2004), ‘’Absorptive Capacity And The Effects Of Foreign Direct Investment And Equity Foreign Portfolio Investment On Economic Growth’’, European Economic Reviec, 48(2), 285-306.
• Erdal, F., and Tatoglu, E. (2002), ‘’Locational Determinants Of Foreign Direct İnvestment İn An Emerging Market Economy: Evidence From Tukey’’, Multinational Business Review, 10, 21-27.
• Erten, R. (2005), ‘’Doğrudan Yabancı Yatırımlar Kanununun Yabancılar Hukuku Sistemi İçindeki Yeri Ve Rolü’’. Banka ve Tic. Huk. Araş. Enst.: Ankara
• Falki, N. (2009), ‘’Impact Of Foreign Direct İnvestment On Economic Growth İn Pakistan’’, International Review Of Business Research Papers, 5(5), 110-120.
• Faruk, B. U. (2018). The impact of International Trade on Economic Growth in Nigeria: Autoregressive Distributed Lag (ARDL) Bound Testing Approach.
• Göktaş, P., Pekmezci, A. ve Bozkurt, K., (2018), ‘’Ekonometrik Serilerde Uzun Dönem Eşbütünleşme ve Kısa Dönem Nedensellik İlişkileri Eviews ve Stata Uygulamaları’’, Gazikitabevi, Ankara.
• Gülmez, A. (2015), ‘’Türkiye’de Dış Finansman Kaynakları Ekonomik Büyüme İlişkisi: ARDL Sinir Testi Yaklaşımı’’, Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 11(2), 139-152.
• Haque, A., Patnaik, A. K. and Hashmi, S. Z. (2016), ‘’Foreign Direct İnvestment and Growth: A Study İn The Context Of Kuwait’’, International Journal Of Financial Research, 8(1), 9-13.
• Ilgun, E., Koch, K. J. and Orhan, M. (2010), ‘’How Do Foreign Direct İnvestment And Growth İnteract İn Turkey?’’, Eurasian Journal Of Business And Economics, 3(6), 41-55.
• Kalai, M., & Zghidi, N. (2019), ‘’Foreign Direct İnvestment, Trade, And Economic Growth İn MENA Countries: Empirical Analysis Using ARDL Bounds Testing Approach’’, Journal Of The Knowledge Economy, 10(1), 397-421.
• Kar, M. ve Tatlısöz, F. (2008), ‘’Türkiye’de Doğrudan Yabancı Sermaye Hareketlerini Belirleyen Faktörlerin Ekonometrik Analizi’’, Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, (1), 436-458.
• Khudari, M., Sapuan, N. M., & Fadhil, M. A. (2022), ‘’The Impact of Political Stability and Macroeconomic Variables on Foreign Direct Investment in Turkey’’, In International Conference on Business and Technology, 485-497.
• Klasra, M. A. (2011), ‘’Foreign Direct Investment, Trade Openness And Economic Growth İn Pakistan And Turkey: An İnvestigation Using Bounds Test’’, Quality & Quantity, 45(1), 223-231.
• Kumarasamy, D. (2010), ‘’Foreign Direct Investment, Export And Economic Growth İn India: An Application Of ARDL Model’’, Asian African Journal Of Economics And Econometrics, 10(2), 245-259.
• Kurtaran, A. (2010), ‘’Doğrudan Yabancı Yatırım Kararları ve Belirleyicileri’’, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 10 (2), 367-382.
• Mercan, M., and Yergin, H. (2013), ‘’Effect Of Foreign Direct İnvestments On Economic Growth: An Empirical Analysis’’, International Journal Of Economics And Finance Studies, 5(1), 225-237.
• Nair-Reichert, U. And Weinhold, D. (2001), ‘’Causality Tests For Cross-Country Panels: A New Look At FDI and Economic Growth İn Developing Countries’’, Oxford Bulletin Of Economics And Statistics, 63(2), 153-171.
• Narayan, P. and Narayan, S. (2004), ‘’Estimating Income and Price Elasticities of Imports for Fiji in a Cointegration Framework’’, Economic Modelling, 22, 423-438.
• Narayan, P. K. and R. Smyth (2006), ‘’What Determines Migration Flows from Low-Income to High-Income Countries? An Empirical Investigation of Fiji-U.S. Migration 1972-2001’’, Contemporary Economic Policy, 24 (2), 332-342.
• Osuji, E. (2015), ‘’Foreign Direct Investment And Economic Growth İn Nigeria: Evidence From Bounds Testing And ARDL Models’’, Journal Of Economics And Sustainable Development, 6(13), 205-211.
• Özcan, B. ve A. Arı (2010), ‘’Doğrudan Yabancı Yatırımların Belirleyicileri Üzerine Bir Analiz: OECD Örneği’’, Ekonometri ve İstatistik E-Dergisi, (12), 65-88.
• Özel, H. ve U. Akaner (2020), ‘’Seçilmiş Değişkenlerin Doğrudan Yabancı Yatırımlara Etkisi: Türkiye Örneği’’, Girişimcilik ve Kalkınma Dergisi, 15(2), 94-110.
• Rahman, A. (2015), ‘’Impact Of Foreign Direct İnvestment On Economic Growth: Empirical Evidence From Bangladeş’’, International Journal Of Economics and Finance, 7(2), 178-185.
• Rahman, S. M. Z. and J.F. Bristy (2015), ‘’Macroeconomic Impact of Foreign Direct Investment: AStudy on SAARC Countries’, European Journal of Business and Management, 7(34), 59-70.
• Sarkar, P. (2007), ‘’Does Foreign Direct Investment Promote Growth? Panel Data and Time Series Evidence From Less Developing Counries, 1970-2002’’, MPRA Paper No: 5176.
• Seyidoğlu, H. (2017), ‘’Uluslararası İktisat: Teori Politika ve Uygulama’’. Güzem Can Yayınları: İstanbul Tarı, R.(2011), ‘’Ekonometri’’. Umuttepe Yayınları: Kocaeli
• Tanaya, O., and Suyanto, S. (2022), ‘’The Causal Nexus Between Foreign Direct Investment And Economic Growth İn Indonesia: An Autoregressive Distributed Lag Bounds Testing Approach’’, Periodica Polytechnica Social And Management Sciences, 30(1), 57-69.
• T.C. Ticaret Bakanlığı (2021) Yurtdışı Yatırım Raporu, Erişim adresi: ticaret.gov.tr/data/5c4ac3db13b876297ce9a568/Yurtdışı%20Yatırım%20Anketi%20-%202021%20Sonuç%20Raporu.pdf
• Temiz, D. and Gökmen, A. (2014), ‘’ FDI İnflow As An İnternational Business Operation By Mncs And Economic Growth: An Empirical Study On Turkey’’, International Business Review, 23(1), 145-154.
• Terzi, H. ve Pata, U. K. (2017), ‘’Doğrudan Yabancı Yatırımlar ve Dış Ticaret Arasındaki İlişkinin Analizi: Türkiye Deneyimi’’, Uluslararası İktisadi ve İdari İncelemeler Dergisi , (18), 167-184.
• Uçak, H. ve Arısoy, İ. (2011), ‘’Türkiye Ekonomisinde Verimlilik, İhracat ve İthalat Arasındaki Nedensellik İlişkisinin Analizi’’, Ege Akademik Bakış, 11(4), 639-651.
• Yenisu, E. (2019), ‘’Türkiye’de İhracat, İthalat ve Ekonomik Büyüme İlişkisi: ARDL Sınır Testi Yaklaşımı’’, Gaziantep University Journal of Social Sciences, 18(3), 1175-1193.
• Yıldız, Ş. (2021), ‘’Türkiye'de Doğrudan Yabancı Sermaye Yatırımları İle Ekonomik Büyüme Arasındaki İlişkinin Fourier Yaklaşımı İle Analizi’’, Ampirik Yöntemlerle İktisadi, Mali Ve Finansal Uygulamalar, 21-32.
• Yılgör, M., Serel, A., ve Erçakar, M. E. (2011), ‘’Doğrudan Yabancı Yatırımların Gelişini Etkileyen Faktörler: Türkiye Üzerine Bir Model’’, Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 14(26), 119-132.
• Yılmazer, M. (2010), ‘’Doğrudan Yabancı Yatırımlar, Dış Ticaret ve Ekonomik Büyüme İlişkisi: Türkiye Üzerine Bir Deneme’’, Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 8 (1).
• Yusoff, M. B., and Nuh, R. (2015), ‘’Foreign Direct İnvestment, Trade Openness and Economic Growth: Empirical Evidence From Thailand’’, Foreign Trade Review, 50(2), 73-84.
• Yöyen, H. T. ve Özkaya, M. H. (2018), ‘’Türkiye’de Doğrudan Yabancı Yatırımlar ve Ekonomik Büyüme İlişkisi: Zaman Serisi Analizi (1980-2016)’’, In Proceedings Of 4 Th Scf International Conference On Economics And Social Impacts Of Globalization And Future Turkey-European Union Relations, 196.
• Zamani, Z., and Tayebi, S. K. (2022), ‘’Spillover Effects Of Trade and Foreign Direct İnvestment On Economic Growth: An İmplication For Sustainable Development’’ Environment, Development and Sustainability, 24(3), 3967-3981. World Economic Forum, (2013). Foreign Direct Investment as a Key Driver for Trade, Growth, and Prosperity: The Case for a Multilateral Agreement on Investment. Geneva, Switzerland: World Economic Forum.