İMAN -AMEL İLİŞKİSİ VE BUNUN İNSAN DAVRANIŞLARINA ETKİLERİ (EŞ'ÂRÎLİK ÖZELİNDE)

Yıl 2022, Cilt: 5 Sayı: 10, 69 - 88, 30.06.2022

Fethi Demir

Öz

İman konusu, iman ile amel arasındaki ilişki ve bu ilişkinin kişiye mümin olma vasfı kazandırmada oynadığı rol ilk dönem kelami tartışmaların en mühim ve en başta gelen ana meselerinden biridir. Özellikle Hz. Osmanın şehit edilmesi ile başlayan bu süreçte günah veya büyük günah işleyen müminin durumunun ne olacağı, bu durumda ki bir kişinin mümin mi, kafir mi ya da fasık mı olduğu meselesi çokça tartışılmış ve belkide İtikadi mezheplerin teşekkülünde en önemli ana problem olarak yer almıştır. İçinde yaşadığımız bu yüzyıl, insanoğluna sunduğu bir çok imkânla insanlığa mutluluk vaat etmektedir. Fakat mutluluk arayışına bir cevap olarak sunulan şeylere ve elindeki tüm imkânlara rağmen çağımız insanının mutlu olduğu, maddenin onu mesut ve bahtiyar ettiği de söylenemez. Günümüzde, ruhsal bunalımların ve intihar vakalarının yoğun biçimde yaşanması bunun en önemli kanıtıdır. Daha çok hayatın maddi boyutuna tekabül eden bu imkânlar ne yazık ki inanma, bu inanmanın bir gereği olarak işlenen salih amellerin kişiye ve topluma sağladığı maddi-manevi faydaların önüne geçmektedir. Çalışmamızda, başta Eş’ari kelamcıların iman-amel ilişkisi, iman-amel ilişkisinin insana etkileri ve salih konuları ele almanın yanı sıra diğere ekollerin görüşlerinede yer verilerek Eşarilik ile diğer mezhepler arasında karşılaştırma yapılarak tahlil yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

İman, Amel, Eş’arîlik, Günah, Mezhep.

Kaynakça

• Ayasbeyoğlu, Nevzat. İslamiyet'in Eğitimize Getirdiği Değerler. İstanbul: MEB Yayınları, 1991.
• Bağdâdî, Ebû Mansur Abdülkahir b. Tahir. el-Fark Beyne'l-Fırak ve Beyânü'l-Fırkati’n- Naciye. thk. Muhammed Muhyiddin Abdülhamid. Kahire: yy., ts.
• Bağdâdî, Ebû Mansur Abdülkahir b. Tahir. Kitabu Usulu’d-Din. İstanbul: yy., 1978.
• Bâkıllânî, Ebû Bekr Muhammed İbn et-Tayyib. el-İnsaf. nşr. Muhammed Zahid el-Kevserî. Kahire: yy., 1950.
• Bâkıllânî, Ebû Bekr Muhammed İbn et-Tayyib. Kitâbü’t-temhîd. nşr. Richard J. Mc. Carthy. Beyrut: Librarie orientale, 1957. Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmail. el-Câmi‘u’l-Müsnedi’s-Sahîhi’l-Muhtasar min Umûri Resûlillâh Sallallahü ‘Aleyhi ve Sellem ve Sünenihî ve Eyyâmih. thk. Şu‘ayb Arnaût vd. Beyrut: er-Risâletu’l-âlemiyye, ts.
• Cevizci, Ahmet. Felsefe Sözlüğü. İstanbul: Paradigma Yay., 2005.
• Cevherî, İsmail b. Hammad. es-Sıhah. Beyrut: Daru‘l-İlm, 1979.
• Cürcânî, Ali b. Muhammed b. Ali. Kitâbu't-Tarifat. thk. İbrahim Enbârî. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1405.
• Cürcânî, Ali b. Muhammed b. Ali. Şerhu’l-Mevâkıf. İstanbul: Dârut’-Tibâati’l-Âmire, 1311.
• Cüveynî, İmâmü’l-Haremeyn Ebü’l-Meâlî Rüknüddîn Abdülmelik b. Abdillâh b. Yûsuf et-Tâî en-Nîsâbûrî. Akîdetu‘n-Nizâmiyye. thk. Muhammed Zahid el-Kevserî. Kahire:yy., 1992.
• Cüveynî, İmâmü’l-Haremeyn Ebü’l-Meâlî Rüknüddîn Abdülmelik b. Abdillâh b. Yûsuf et-Tâî en-Nîsâbûrî. eş-Şâmil fî-Usûli’d-Din. İskenderiye: Daru’l İlim, 1969.
• Cüveynî, İmâmü’l-Haremeyn Ebü’l-Meâlî Rüknüddîn Abdülmelik b. Abdillâh b. Yûsuf et-Tâî en-Nîsâbûrî. Luma’u’l-Edille. trc. Murat Serdar. Kayseri: Furkan Yay., 2012.
• Cüveynî, İmâmü’l-Haremeyn Ebü’l-Meâlî Rüknüddîn Abdülmelik b. Abdillâh b. Yûsuf et-Tâî en-Nîsâbûrî. el-İrşâd ilâ Kavâtı’i’l-Edille fî Usûli’l-İ’tikâd. thk. Es’ad Temîm. Beyrut: Müessesetü’l-Kütübi’s-Sekâfiyye, 1996.
• Çağrıcı, Mustafa. İslam Düşüncesinde Ahlâk. İstanbul: Marmara Üniversitesi İFAV Yay., 1989.
• Dündar, Mazhar. “Kur’an’da İslam Kavramı ve Teslimiyet Anlayışı”. İslâmî Araştırmalar Dergisi, 2020; 31(3), 604-621.
• Dönmez, İbrahim Kâfi. "Amel", TDV İslâm Ansiklopedisi. İstanbul, 1991.
• Dumlu, Ömer. Kur’an’da Salah Meselesi. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2009.
• Düzgün, Şaban Ali. “İnsanın Doğası (fıtratı) ve Özgürlüğü Üzerine”. Kelâm Araştırmaları Dergisi, Cilt: 14, Sayı: 2, 2016 s, 322-342, 2016.
• Düzgün, Şaban Ali. “İnsanın Yetkinliğini Teolojik Olarak Temellendirmenin İmkanı”, AÜİFD, XLVI 2005, II, s 13-42, 2005.
• Eş‘arî, Ebü’l-Hasen Alî b. İsmâîl b. Ebî Bişr İshâk b. Sâlim el-Basrî. El-Lum‘a Fi’r-Red Alâ Ehli’z-Zeyğ Ve’l-Bid‘a. nşr. Hammûde Zeki Gurâbe. Kahire: yy., 1975.
• Eş‘arî, Ebü’l-Hasen Alî b. İsmâîl b. Ebî Bişr İshâk b. Sâlim el-Basrî. el-İbane an Usuli'd-Diyane. çev. Mustafa Çevik. Ankara: Ankara İlahiyat Yayınları, 2005.
• Eş‘arî, Ebü’l-Hasen Alî b. İsmâîl b. Ebî Bişr İshâk b. Sâlim el-Basrî. Makâlâtü’l-İslâmiyyîn ve’htilâfü’l-Musallîn. thk. Muhammed Muhyiddin Abdulhamit. Beyrut: yy., 1990.
• Eş‘arî, Ebü’l-Hasen Alî b. İsmâîl b. Ebî Bişr İshâk b. Sâlim el-Basrî. İlk Dönem İslam Mezhe pleri. çev. Ö. Aydın, M. Dalkılıç. İstanbul: Kabalcı Yay., 2005.
• Eş‘arî, Ebü’l-Hasen Alî b. İsmâîl b. Ebî Bişr İshâk b. Sâlim el-Basrî. Risâle fî İstihsâni’l-havz fî ilmi’l kelâm. nşr. Richard Mc. Carthy, (The Theology of al-Ash‘arî içinde). Beyrut: yy., 1953.
• Gazzâlî, Hüccetü’l-İslâm Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed et-Tûsî. Feysalu’t Tefrika Beyne’l İslam ve’z-Zendaka. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l İlmiye, 1994.
• Gazzâlî, Hüccetü’l-İslâm Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed et-Tûsî. Mükaşefetü’l-Kulup. Kahire: yy., ts.
• Gazzâlî, Hüccetü’l-İslâm Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed et-Tûsî. İlcamlul-Avam an İlmi’l-Kelâm. Beyrut: Daru’l Meymunîyye, 1985.
• Gazzâlî, Hüccetü’l-İslâm Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed et-Tûsî. Kavaidu’l-Akaid. İstanbul: Dua Yay., 2016.
• Gazzâlî, Hüccetü’l-İslâm Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed et-Tûsî. el-Munkızu mine’d-Dalâl. tah. Kasım en’Nurî- M. Necip. Dımaşk: yy. 1991.
• Gazzâlî, Hüccetü’l-İslâm Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed et-Tûsî. İhyâ’u ʿulûmi’d-Dîn. Beyrût: Dâru’l-Maʿrife, 1982.
• Gazzâlî, Hüccetü’l-İslâm Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed et-Tûsî. el-İktisad fi’l-i’tikâd. Beyrut: Daru Kuteybe, 2003.
• Gazzâlî, Hüccetü’l-İslâm Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed et-Tûsî. İtikad’da Orta Yol. çev. Kemal Işık. Ankara: AÜİF yay., 1971.
• İbn Asâkir, Ebü’l-Kasım Alî b. el-Hasen b. Hibetillâh b. Abdillâh b. Hüseyn ed-Dımaşki eş-Şâfiî. Tebyinu Kezibi'l-Müfteri Fima Nusibe ile'l-İmam Ebi'l Hasan el-Eş’arî. Dimeşk: yy., 1979.
• İbn Fâris, Ebu’l-Huseyn. Mu’cemu mekâyisi’l-luga. thk. A. Muhammed Hârûn. Mısır: Dâru’l-Cîl, 1969. İbn Fûrek, Ebû Bekr Muhammed b. el-Hasen. Mücerred’u Makâlâti’ş-Şeyh Ebi’l-Hasen el-Eşarî. thk. Daniel Gimaret. Beyrut: yy., 1987.
• İbn Manzûr, Cemâluddîn. Lisânu’l-Arab. Beyrut: Dâru-s-Sadr, 1994.
• İbn Teymiyye, Ebi’l Abbas Takiyyüddin Ahmed b. Abdülhalim, Mecmûu Fetâvâ. thk. Abdurrahman b. Muhammed b. Kasım. Medine: Matbaatü Melik Fahd, 2004.
• İbn Teymiyye, Ebi’l Abbas Takiyyüddin Ahmed b. Abdülhalim, Mecmûu Fetâvâ. thk. Abdurrahman b. Muhammed b. Kasım. Kitabu’l İmanu’l-Evsat (Mecmu’u Fetâvâ içinde). neşr. Abdurrahman b. Muhammed b. Kasım el-Asımî. Kahire: yy., 1404.
• İsfehânî, Râgıb. el-Müfredât fî garîbi’l-kur’ân. çev. Abdulbâki Güneş, Mehmet Yolcu. İstanbul: Çıra Yay., 2010.
• İzutsu, Toshihiko. Kur’an’da Dînî ve Ahlakî Kavramlar. trc. Selâhattin Ayaz. İstanbul: Pınar Yay., 1991.
• İzutsu, Toshihiko. İslâm Düşüncesinde İman Kavramı. çev. Selahaddin Ayaz. İstanbul: Pınar Yay., 2005.
• Kâdî Abdülcebbâr, Ahmed. Şerhu’l‐Usûlü’l‐Hamse. thk. H. Ebu Haşim. Beyrut: yy., 2001.
• Kâdî Abdülcebbâr, Ahmed. el-Muğnî. thk. Muhammed Ali en-Neccâr. nşr. Abduhalîm en-Neccâr. Kâhire: el-Müessesetü’l-Mısrıyyetü’l-Âmme, 1965.
• Kalaycı, Mehmet. “Eş’arîliğin Tarihsel Arkaplanı Küllabilik”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. Ankara: AÜİF Yay., 2010.
• Kalaycı, Mehmet. Eş’arîlik’, İslâm Mezhepleri Tarihi El Kitabı. Ankara: Grafiker Yayınları, 2012.
• Kalaycı, Mehmet. “Eş’arîliğin Tarihsel Arkaplanı Küllabilik”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. Ankara: AÜİF Yay., 2010.
• Kollektif, Sistematik Kelam. Ankara: Gece Kitaplığı, 2017.
• Mâtürîdî, Ebu Mansur Muhammed b. Muhammed. Kitâbu’t-Tevhîd. nşr. Fethullah Huleyf. İstanbul: yy., 1979.
• Mâtürîdî, Ebu Mansur Muhammed b. Muhammed. Te’vilatu’l-Kur’an. edt. Bekir Topaloğlu. İstanbul: Mizan Yayınevi, 2005.
• Mâtürîdî, Ebu Mansur Muhammed b. Muhammed. Ebu’l Münteha ve Molla Hüseyin Şerhleri. çev. Y. Vehbi Yavuz. İstanbul: Bayrak Yay., ts.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc b. Müslim el-Kuşeyrî. Sahîhu Müslim. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2010.
• Sultan, Oral. “Akâid ve Kelâm İlmi Açısından İmânın Kısımları, Derecesi ve Rükünleri”. DÜSBED., 2015.
• Öz, Mustafa. Anahatlarıyla İslâm Mezhepleri Tarihi. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2012.
• Sönmez, Vecihi. “İslam Düşüncesinde Bilgi-İman İlişkisi”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi,V, Sayı: 1, ss. 229-247, 2005.
• Sönmez, Vecihi. “İslam İnancında Günah Kavramı”, Journal of Islamic Research (2017; 28 (1), 42-66, 2017.
• Sönmez, Mustafa. “İmanin Ahlâkî Yaptirim Gücü". Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. XIII/23, 1/2011.
• Subkî,Tannahî,. Tabakâtu’ş-Şâfiiyyeti’l-Kübra. thk. Abdülfettah el-Huluv-Mahmud. Kahire: Daru’t-Tıras, 1976.
• Şehristânî, Ebu'l-Feth Muhammet b. Abdulkerim. el-Milel ve'n-Nihal. Beyrut: yy., 1990.
• Şehristânî, Ebu'l-Feth Muhammet b. Abdulkerim. Nihâyetü’l-ikdâm fî ‘ilmi’l-kelâm. nşr. Alfred Gillaume. Kahire: Mektebetü’s-Sakâfeti’d-Dîniyye, ts.
• Şevkanî, Muhammed b. Ali.Fethu’l-Kadir. Kahire: Daru’c-Cîl, 1993.
• Teftâzânî, Sa‘düddîn Mes‘ûd b. Fahriddîn Ömer b. Burhâniddîn Abdillâh el-Herevî el-Horâsânî. Şerhu’l-Mekâsıd. thk. Abdurrahman 'Umeyrah. Beyrut: Âlemü'l-Kütüb, 1419.
• Topaloğlu, Bekir. Kelam İlmine Giriş. İstanbul: İFAV Yay., 1998.
• Topaloğlu, Bekir..Allah'ın Varlığı. Ankara: DİB. Yay., 1992.
• Toprak, Süleyman. Ölümden Sonraki Hayat, Konya: Esra Yay., 1997.
• Türker, Ömer vd. Dinî ve Felsefî Düşüncede Niyet Kavramı. Ankara: Nobel Yay., 2017.
• Türker, Ömer. “İlahi Fiillerin Nedenliliği Sorunu, Gazzâlî’nin Meseleye Yaklaşımı ve Katkısı”. İslami Araştırmalar Dergisi. 17, 1-24, 2007
• Yar, Erkan. “Eş’arî ve Metodolojisi”. Fırat İlahiyat Fakültesi Dergisi. (10:2, , ss. 19-47, 2005.
• Yazıcıoğlu, M. Said. İslâm Düşüncesinin Tarihsel Gelişimi. Ankara: Akçağ Yay., 2001.
• Yeşilyurt, Temel. “Ahiret İnancinin Pratik Yansimalari", Kelam Araştirmaları, 10:2, 55-68, 2012.
• Yılmaz, Ali. “Kur’ân’da İyi Amellerin Düşmesini İfade Eden Bir Kavram, Habtu’l-A’mâl / İhbâtu’l-A’mâl”. ILTED. Erzurum: 2017.