Tarihi Osmanlı camilerine ait ahşap minberlerin yapım tekniği ve bezeme anlayışı açısından incelenmesi (Erzurum Yakutiye örneği)

Year 2025, Volume: 11 Issue: 1, 10 - 18

Musa Kaya , Ramazan Bülbül

https://doi.org/10.53516/ajfr.1573295

Abstract

Giriş ve Hedefler Literatürde Osmanlı ya da Selçuklu dönemlerine ait pek çok cami ve cami donatılarına ait incelemeler mevcuttur. Ancak Erzurum’daki tarihi Osmanlı camilerinde bulunan orijinal ahşap minberlere ait bilimsel anlamda bir inceleme yapılmadığından; bu çalışmada, Erzurum Yakutiye ilçesi sınırlarında bulunan Osmanlı camilerindeki tarihi ahşap minberler incelenmiştir.
Yöntemler Araştırma Erzurum’da bulunan 5 adet tarihi cami üzerinde yapılmıştır. Orijinal ahşap minberler fiziksel ölçüm yapılarak rölöve çalışmaları yapılıp taslak çizimleri yapılmıştır. Yapılan taslak çizimler, çekilen fotoğraflarla desteklenerek bilgisayar ortamında tekniğine uygun olarak çizilmiştir. Ayrıca envanter taraması ile minberlere ait yapım teknikleri, bezeme çeşitleri, üst yüzey koruyucu malzemeleri ile kullanılan malzemeler belirlenmiştir.
Bulgular İncelenen minberlerin yapım tekniklerinde çatma ve çakma tekniklerinin kullanıldığı, bezeme çeşitlerinde ise bitkisel motifli ve geometrik formlu biçimlendirmelerin uygulandığı belirlenmiştir. Bununla birlikte yapılan bezeme tezyinatlarında ise Selçuklu ve Osmanlı ahşap sanatında yaygın bir kullanım alanı olan kündekâri tekniği, oyma tekniği, edirnekâri, çıtakâri ve ajur tekniklerinin kullanıldığı tespit edilmiştir. Ayrıca minber ölçülerinin birbirlerinden farklı oldukları, sadece minber giriş kapı ölçülerinin birbirlerine çok yakın değerlerde oldukları görülmüştür.
Sonuçlar Çeşitli dönemlerde yapılan restorasyonlar sonucunda bulundukları mekânlarda yapılış amaçlarına uygun olarak kullanılan Erzurum’daki tarihi Osmanlı Camilerine ait ahşap minberlerin mevcut yapıları incelenmiştir. Böylece inceleme konusu olan bu tarihi kültürel miras varlıklarının gelecek nesillere aktarımı belgelenmiştir.

Keywords

Bezemeler, kündekâri, minberler, miras

Examination of the construction technique and ornamentation understanding of wooden pulpits in historical Ottoman Mosques (Case study of Erzurum Yakutiye)

Abstract

Background and aims There are many studies in the literature regarding mosques and mosque furnishings from the Ottoman or Seljuk periods. However, since no scientific study has been conducted on the original wooden pulpits found in the historical Ottoman mosques in Erzurum, this study examines the historical wooden pulpits in the Ottoman mosques located within the boundaries of Yakutiye district in Erzurum
Methods The research was conducted on five historical mosques located in Erzurum. The original wooden pulpits were physically measured, and survey work was carried out to create draft drawings. The draft drawings were supported by photographs and digitally drawn in accordance with the appropriate techniques. Additionally, through an inventory survey, the construction techniques, ornamentation types, surface protective materials, and the materials used for the pulpits were determined.
Results It was determined that the construction techniques of the examined pulpits involved the use of joinery and pinning techniques, while the ornamentation featured plant motifs and geometric forms. Furthermore, it was found that the ornamentation applied included techniques commonly used in Seljuk and Ottoman wood art, such as kundekâri, carving, edirnekâri, çıtakâri, and ajur techniques. Additionally, it was observed that the dimensions of the pulpits varied from one another, with only the dimensions of the pulpit entrance doors being very similar to each other.
Conclusions As a result of various restorations carried out over different periods, the existing structures of the wooden pulpits in the historical Ottoman mosques in Erzurum, which have been used in accordance with their original purposes in their respective locations, have been examined. In this way, the documentation of the transfer of these historical cultural heritage assets to future generations has been ensured.

Keywords

Decorations, heritage, kundekâri, pulpits

References

• Aras, R., 2003. Mobilya Stilleri. Bizim Büro Basımevi Yayın Dağıtım San. Tic. Ltd. Şti., 1-11, Ankara.
• Aslanapa, O., 1984. Türk Sanatı. İstanbul, Remzi Kitabevi.
• Arseven, C. E., 1966. “Minber”, Sanat Ansiklopedisi, Cilt: III, İstanbul, s.1412.
• Apa, G., 2007. Selatin Camii Minberleri, Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi. Konya.
• Apa, G., 2008. “Erken Dönem Osmanlı Selâtin Cami Minberleri”. İstem 11, 249-277.
• Apa G., 2014. “Anadolu Selçuklu Döneminin iki minberi: Amasya Burmalı minare camii minberinin Divriği ulu camii Minberiyle ilişkisi üzerine”. Tarihin Peşinde-Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi 11, 93‐126.
• Apa Kurtişoğlu, G., 2015. Anadolu Selçuklu Dönemi Ahşap Minberleri, (1. Baskı). Konya: Selçuklu Belediyesi. Ayverdi, İ., 2006. Minber. Misalli büyük türkçe sözlük (4. Baskı). İstanbul: Kubbealtı Yayınları, (2), 2077.
• Berkli, Y., Özsağlıcak, Ş., 2019. Erzurum’da Bir Kısım Ahşap Direkli Caminin Restorasyon Öncesi ve Sonrası Durumunun Karşılaştırılması. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 23(4), 1941-1962.
• Bozer, R., 2006. “Ahşap Sanatı”, Anadolu Selçukluları ve Beylikler Dönemi Uygarlığı 2, Kültür ve Turizm Bakanlığı, Ankara, s. 533.
• Bozkurt, N., 2005.“Min-ber”, TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul, C. 30, s.101.
• Bulut, M., 2020. Osmanlı Ahşap Kapı ve Pencere Kanatlarındaki Kompozisyonlar ve Altın Üçgenler. Sanat Tarihi Yıllığı 29, 45-62.
• Can, Y., 2008. Minberin cami mimarisine katılımı. Din bilimleri Akademik Araştırma Dergisi 8(2), 9-30.
• Dağlı, H., 2015. Mimar Sinan’ın İstanbul’daki camiilerinin minber bezemeleri, Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü, İstanbul.
• Daş, E., 2018. Yeni Veriler Işığında Akhisar Gülruh Sultan Camii ve Restorasyon Önerileri. Sanat Tarihi Dergisi 27(2), 349-373.
• Hakyemez, H. N., 2019. Çorum camilerinde Selçuklu, Beylikler ve Osmanlı Dönemine ait ahşap minberler, vaaz kürsüleri ve kapılar, Yüksek Lisan Tezi, Hitit Üniversitesi, Çorum.
• Kurtişoğlu, A. G., 2013. Dini Mekanlarda Fonksiyonel Estetik Öğeler, VI. Dini Yayınlar Kongresi, 398.
• Karaman, Ş., Çakmaktepe, M. F. ve Tatar, Ö., 2022. Sivas İli Altınyayla İlçesi Merkez (Ahmed Ağa) Camii ve Deliilyas Camii Minber Süslemeleri. Akademik Sanat (15), 30-41.
• Karamağaralı, H., 1955. Anadolu Beylikleri Devri Minberleri, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Basılmamış Doktora Tezi, Ankara.
• Karpuz, H., 1976. Erzurum’da Türk-İslam Yapılan, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• Küçük C., 2011. Erzurum Tarihi. Bir Şehir Var Yaylada Erzurum. İstanbul: Erzurum İl Özel İdaresi Yayınları: 2, Tanıtım Kitapları: 1, Seçil Ofset.
• Meydan Larousse, 1960. "Mimber veya Minber" maddesi, Cilt:8, Meydan Yayınevi.
• Okuyucu, D.; Arslan, M., 2009. Restorasyon Çalışmalarına Bir Örnek; Erzurum Yeğenağa Camii. Uluslararası Katılımlı Tarihi Eserlerin Güçlendirilmesi ve Geleceğe Güvenle Devredilmesi Sempozyumu-2. 731-740.
• Oral, Z., 1962. Anadolu'da sanat değeri olan ahşap minberler, kitabeler ve tarihçeleri. Vakıflar dergisi 5, 29.
• Öney, G., 1969-1970. Anadolu' da Selçuklu ve Beylikler Devri ahşap teknikleri. Sanat Tarihi Yıllığı III 135-150.
• Öney, G., 1992. Anadolu Selçuklu mimari süslemesi ve el sanatları (3. Baskı). Ankara: Türkiye İş Bankası Yayınları, sayfa 52-59.
• Özkan, H., 2015. Erzurum Caferiye Külliyesi ve Restorasyonları. Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi 34, 46-81.
• Özkeçeci, İ., Gül Durukan, S. N., Alacalı, H., 2018. XVII-XIX. Yüzyıllarda Osmanlı Dönemi Konut Mimarisinde İç Mekân Tavan Süslemelerine Genel Bir Bakış. İnsan Ve İnsan 5(17), 214-232.
• Sağsöz, A., Özgen, S., 2005. Tarihi Erzurum Kenti Üç Kümbetler ve Çevresinde Bir Analiz Çalışması. Belleten, 69(256), 841-858.
• Taşdemir, T., Çakıroğlu, E. O., ve Çakıroğlu, B., 2024. Tarihi Camilerin kapı, mihrap ve minberlerinin ergonomik açıdan incelenmesi. Anadolu Orman Araştırmaları Dergisi 10(1), 91-102.
• Tunçay, H., Yavuz, E., 2023. Gelenekten Geleceğe Ahşap Camiler. Tunçay Yayıncılık 1. Baskı. Ankara. ISBN 978-605.
• Ünal, R. H., 1973. Erzurum İli Dahilindeki İslami Devir Anitlari Üzerine Bir İnceleme. Edebiyat ve Beşeri Bilimler Dergisi 6, 48-148.
• Yılmaz, D., 2001. Türkiye’de geleneksel ahşap işçiliği ve çağdaş ahşap yontu sanatı Yüksek Lisans Tezi, Sosyal Bilimler Üniversitesi, Mimar Sinan Üniversitesi, İstanbul.
• Yurttaş, H., Özkan, H., Köşklü, Z., Tali, Ş., Okuyucu, D., Geyik, G., Kındığılı, M., 2008. Yolların Suların ve Sanatın Buluştuğu Şehir Erzurum. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, ISBN: 9789754421422
• Yurttaş, H., 2010. Erzurum-Ilıca/Alaca Köyü Camii. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi 8(18), 215-227..
• Yurttaş, H., Özkan, H., Köşklü, Z., Kındığılı, M. L., 2011. Erzurum’un Tarihi Eserleri. Bir Şehir Var Yaylada Erzurum. İstanbul: Erzurum İl Özel İdaresi Yayınları: 2, Tanıtım Kitapları: 1, Seçil Ofset.