An Examination on the Syntax of Old Anatolian Turkish (13-14th Centuries)

Yıl 2021, Cilt: 5 Sayı: 1, 468 - 507, 30.04.2021

Yahya Kemal Beyitoğlu

https://doi.org/10.34083/akaded.893893

Öz

The Old Anatolian Turkish, which has an essential place in the history of the Turkish language, is divided into three periods as the Seljuk Period, the Anatolian Principalities Period and the Ottoman Period. In the first periods of Old Anatolian Turkish, a simple Turkish was used in which foreign elements did not interfere much. However, it is seen that foreign words and structures increased from the 13th century to the 15th century. Many studies have been conducted on the phonetic and morphological features of the Old Anatolian Turkish works in detail. On the other hand, the number of studies on syntax is very few. Syntax, which is defined as the grammar branch that examines the relationships between word types that make up a sentence and makes classifications, has recently become one of the most emphasized areas of linguistics.

In this study, to form a general opinion, poems from 13th and 14th-century artists Mevlânâ, Sultan Veled, Yûnus Emre, Ahmed Fakih, Şeyyâd Hamza and Hoca Dehânî, who were among the first representatives of Old Anatolian Turkish, were selected and examined in terms of syntax. These 56 verses which were selected as the first example of contemporary Turkish are handled with the element of sentence,the phrases and types of sentences.

Anahtar Kelimeler

Old Anatolian Turkish, Syntax, Phrases

Eski Anadolu Türkçesinin Söz Dizimi Üzerine Bir İnceleme (13-14. yy.)

Öz

Türk dili tarihindeki yeri bakımından önemli bir değere sahip olan Eski Anadolu Türkçesi, kendi içinde Selçuklu Dönemi, Anadolu Beylikleri Dönemi ve Osmanlılar Dönemi olarak üç döneme ayrılmaktadır. Eski Anadolu Türkçesinin ilk devrelerinde, yabancı unsurların fazla karışmadığı sade bir Türkçe kullanılmıştır. Ancak yabancı kelimelerin ve yapıların 13. yüzyıldan 15. yüzyıla gidildikçe arttığı görülmektedir. Eski Anadolu Türkçesi eserlerinin ses bilgisi ve biçim bilgisi özelliklerinin ayrıntılı olarak incelendiği pek çok çalışma yapılmıştır. Buna karşın söz dizimi üzerine yapılmış çalışmaların sayısı oldukça azdır. Bir cümleyi oluşturan kelime türlerinin arasındaki ilişkileri inceleyen ve sınıflamalar yapan dil bilgisi kolu olarak tanımlanan söz dizimi, son zamanlarda dil bilimin üzerinde en fazla durulan alanlarından biri durumuna gelmiştir.

Bu çalışmada, genel bir fikir edinebilmek amacıyla Eski Anadolu Türkçesinin ilk temsilcilerinden olan, 13-14. yüzyıl sanatçıları Mevlânâ, Sultan Veled, Yûnus Emre, Ahmed Fakih, Şeyyâd Hamza ve Hoca Dehhânî’den şiirler seçilerek söz dizimi açısından incelenmiştir. Bugünkü Türkiye Türkçesinin ilk örneklerinden seçilen bu 56 dize; cümlenin ögeleri, kelime grupları ve cümle çeşitleri açısından ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Eski Anadolu Türkçesi, Söz dizimi, Kelime grupları

Kaynakça

• Ahmed Fakih (1956). Çarhname. (Yayımlayan ve İşleyen: Mecdut Mansuroğlu). İstanbul: İÜEF Yayınları.
• Akar, Ali (2012). Türk Dili Tarihi. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Aktan, Bilal (2016). Türkiye Türkçesinin Söz Dizimi. Konya: Eğitim Yayınevi.
• Altun, Mustafa (2011). Türkçede Kelime Grupları Çözümlemeleri “Türk Romanlarından Örneklerle”. İstanbul: MVT Yayıncılık.
• Cemiloğlu, İsmet (1994). 14. Yüzyıla Ait Bir Kısas-ı Enbiyâ Nüshası Üzerinde Sentaks İncelemesi. Ankara: TDK Yayınları.
• Cemiloğlu, İsmet (2001). Dede Korkut Hikâyeleri Üzerinde Söz Dizimi Bakımından Bir İnceleme. Ankara: TDK Yayınları.
• Daşdemir, Muharrem (2000). Dedem Korkut Kitabı’nın Söz Dizimi. Doktora Tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi.
• Delice, H. İ. (2004). Cümle Öğelerinin Sınıflandırılması ve Cümlenin Temel Öğeleri. Türk Dili ve Edebiyatı Makaleleri, S. 4, 127-170.
• Demir, Nurettin ve Yılmaz, Emine (2014). Türk Dili El Kitabı. Ankara: Grafiker Yayınları.
• Duman, M. (2012). Arapça ve Farsça Tamlamaların Türkçe Cümleye Katılma Şekilleri. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, C. 29, 35-66.
• Eker, Süer (2016). Çağdaş Türk Dili. Ankara: Grafiker Yayınları.
• Ergin, Muharrem (2013). Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayrak Basın/Yayım/Tanıtım.
• Hirik, Seçil (2020). Söz Dizimi Kuramları Bağlamında Türkçede Baş Unsur. Ankara: Gazi Kitabevi.
• Karaağaç, Günay (2017). Türkçenin Söz Dizimi. İstanbul: Kesit Yayınları.
• Karahan, Leyla (2010). Türkçede Söz Dizimi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Korkmaz, Zeynep (1977). Eski Anadolu Türkçesi Üzerindeki Çalışmaların Bugünkü Durumu ve Karşılaştığı Sorunlar. Türkoloji Dergisi, 14-22.
• Korkmaz, Zeynep (2013). Türkiye Türkçesinin Temeli Oğuz Türkçesinin Gelişimi. Ankara: TDK Yayınları.
• Mansuroğlu, Mecdut (1947). Anadolu Türkçesi (XIII. Asır) Dehhani ve Manzumeleri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Mezunları Cemiyeti Yayını.
• Mansuroğlu, M. (1954). Mevlâna Celâleddin Rumî’de Türkçe Beyit ve İbareler. TDAY-Belleten, 207-220.
• Özkan, Mustafa (2013). Türk Dilinin Gelişme Alanları ve Eski Anadolu Türkçesi. İstanbul: Filiz Kitabevi.
• Özkan, Mustafa ve Sevinçli, Veysi (2017). Türkiye Türkçesi Söz Dizimi. İstanbul: Akademik Kitaplar.
• Sultan Veled (2011). Rebabnâme. (Mütercim: Niğdeli Hakkı Eroğlu). İstanbul: Konya Valiliği İl Kültür ve Turizm Yayınları.
• Taş, İbrahim (2008). Yûsuf ve Zelîhâ. İstanbul: Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi: 42.
• Tatçı, Mustafa (1991). Risâletü’n-Nushiyye. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Türkçe Sözlük (2009). Ankara: TDK Yayınları.
• Üstüner, A. (1998). Cümlenin Ögeleri Konusundaki Karışıklıklar. Türk Dili Dergisi, S. 553, 18-30.