Dil, Metin ve Motif Yönüyle Revnakî’nin Çağatayca Manzum "Kıssa-i Miʿrāc" Eseri

Yıl 2021, Cilt: 5 Sayı: 4, 1698 - 1726, 30.12.2021

Fikret Turan

https://doi.org/10.34083/akaded.1015752

Cited By: 1

Öz

Bu makalede kimliğine dair fazla bilgiye sahip olmadığımız Revnakî mahlaslı bir şair tarafından geç dönem Çağatay Türkçesiyle kaleme alınmış ve daha önce incelenmemiş Ḳıŝŝa-i Miᶜrāc isimli manzum miraçnâmenin genel özelliklerini, öne çıkan gramer yapılarını, motifini, transkripsiyonlu metnini ve sözlüğünü ortaya koymaktayız. Ḳıŝŝa-i Miᶜrāc, Beyazıt Devlet Kütüphanesinde Beyazıt B3626 katalog numarasıyla saklanan ve büyük çoğunluğu klasik dönem sonrası Çağatay Türkçesiyle yazılmış dini-tasavvufi manzum metinlerden oluşmuş bir elyazması mecmuanın 15b-18a (PDF 18-20) sayfalarında bulunmaktadır. Eserde telif ve istinsah tarihi yoktur. Ancak içinde bulunan metin ve imla özelliklerine dayanarak yazmanın büyük ihtimalle 18. yüzyılın sonlarında düzenlendiği söylenebilir. Eserde miraç olayının tamamının anlatılması yerine miraç kıssasının ilk örneklerinde görülmeyen ancak sonradan eklendiğini düşündüğümüz Hz. Muhammet’in anne ve babasının ahiretteki durumu ele alınmıştır. Ḳıŝŝa-i Miᶜrāc, bu yönüyle, yani sadece oldukça tartışmalı ebeveyn-i resûl konusunu ele alması bakımından diğer miraçnâmelerden ayrılır.

Anahtar Kelimeler

Kıssa-i Miᶜrāc, Çağatayca, Revnaki.

Linguistic, Textual and Thematic Features of Revnakî’s Versified Chagatay Work "Kıssa-i Miʿrāj" ‘The Narrative of Ascension’

Öz

In this article, while providing its transcribed text and glossary I analyse general textual, grammatical and thematic features of a versified miᶜrâj ‘the prophet’s ascension’ work entitled Ḳıŝŝa-i Miᶜrāj ‘Narrative of Ascension’, which was written in late Chagatay Turkic by a certain Revnakî identity of whom we do not have much information about. Ḳıŝŝa-i Miᶜrāj runs between the folios 15b and 18a (PDF 18-20) of a bound collection of manuscripts ‘majmûᶜa’ that is kept in Beyazıt State Library, Istanbul with the catalogue number Beyazıt B3626. The ‘majmûᶜa’ mainly consists of versified religious-mystical texts that are written mostly in post-classical Chagatay Turkic. There is no information about the date of writing or copying in the work. Based on its textual and orthographic features however, the manuscript of Ḳıŝŝa-i Miᶜrāj was probably written or copied in the late 18th century. In the work, instead of the whole event of ascension ‘miᶜrāj’, the author focuses on the faith and the place of afterlife of the Prophet Muhammad's parents. In this respect, Ḳıŝŝa-i Miᶜrāj differs from other books of ascension and stands out as a unique work as it only deals with the highly controversial issue of the status of the prophet’s parents in the hereafter.

Anahtar Kelimeler

Book of Ascension, Chagatay Turkic, books of Prophet Muhammad’s ascension, Revnaki.

Kaynakça

• Abdullayev, B. A. (1977). Üzbek Adabiyatı Tarihi. Cilt 2, Toşkent: Okutuvçi.
• Akar, Metin (1987). Türk Edebiyatında Manzum Mi’râc-Nâmeler. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Akçay, Mustafa (2005). Hz. Peygamber’in Anne-Babasının Dinî Konumu ve Ebeveyn-i Resûl Risaleleri, İzmir: Yeni Akademi Yayın.
• Akçay, Mustafa (2009). “Hz. Peygamber’in Anne-Babasının (Ebeveyn-i Resûl) Dînî Konumuna Dair Ebû Hanîfe’ye Atfedilen Görüş Etrafındaki Tartışmalar”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 19, 1-27.
• Amir-Moezzi, Mohammad Ali (2010). “Meʿrāj”. Encyclopædia Iranica Online Edition. Erişim: 30 Nisan 2017 http://www.iranicaonline.org/articles/meraj-i
• Bodrogligeti, A. J. E. (1981). “A Glossary to the Rylands Eastern Turkic-PersianVersified Vocabulary”. Ural-Altaische Jahrbücher 53, 1981, 1-65.
• Clauson, Sir Gerard (1960). Sanglax – A Persian Guide to the Turkish Language by Muhammad Mahdī Xān. London: Trustees of the E. J. W. Gibb Memorial.
• Courteille, M. Pavet de (1870). Dictionnaire Turk-Oriental, destiné principalement à faciliter la lecture des ouvrages de Bâber, d’Aboul-Gâzi et de Mir-Ai-Chir Nevâï. Paris: Imprimerie Impériale.
• Devellioğlu, Ferit (1997). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. 14. Baskı, Ankara: Aydın Kitabevi.
• Eckmann, János (1958). “Çağatay Dili Hakkında Notlar”. TDAY Belleten 1958, 115-126.
• Eckmann, János (1964). “Çağatay Edebiyatının Son Devri (1800-1920)”. TDAY Belleten 1964, 121-156.
• Eraslan. Kemal (1979). “Hakim Ata ve Miᶜrâc-nâme’si”. Edebiyat Fakültesi Araştırma Dergisi Ahmet Caferoğlu Özel Sayısı, Fasikül 1 (Sayı 10), 243-304.
• Feşel-Güzelışık, Gülten (1996). Şeyyâd Hamza, Mi’râc-nâme. (Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış YL Tezi, İstanbul).
• Gruber, Christiane (2009). “Between Logos (Kalima) and Light (Nūr): Representations of the Prophet Muhammad In Islamic Painting”. Muqarnas 26, 229-262.
• Gruber, Christane (2020). “Miʿrājnāma”. Encyclopaedia of Islam, THREE, Editörler: Kate Fleet, Gudrun Krämer, Denis Matringe, John Nawas, Everett Rowson. Erişim: 24 Temmuz 2021. http://dx.doi.org.manchester.idm.oclc.org/10.1163/1573-3912_ei3_COM_36470
• Horovitz, J. (1979). “Mi’râc”. MEB İslam Ansiklopedisi. Cilt 8, 3. Basılış, İstanbul: MEB Basımevi, 344-347.
• Köprülü, M. Fuad (1977). “Çağatay Edebiyatı”. MEB İslam Ansiklopedisi. Cilt 3, 3. Basılış, İstanbul: MEB Basımevi, 270-323.
• Mannopov, Islombek Sultonalievich (2020). “Yassavi Literature and Its Emergence”, Anglisticum Journal (IJLLIS) 9/8, 26-33. Erişim: 06 Ekim 2021. http://www.anglisticum.org.mk/index.php/IJLLIS/article/view/1679/2150
• Ocak, Ahmet Yaşar (1979-1983). “XVII. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’nda Dinde Tasfiye (Püritanizm) Teşebbüslerine Bir Bakış: Kadızâdeliler Hareketi”. Türk Kültürü Araştırmaları XVII-XXI/1-2, 208-225.
• Redhouse, Sir James W. (1890). A Turkish and English Lexicon. Constantinople: A. H. Boyajian. (New Impression, Beirut: Librairie du Liban, 1987)
• Steingass, F. J. (1892). A Comprehensive Persian-English Dictionary. London: Routledge K. Paul.
• Şeyh Süleyman Efendi-i Buhârî (1298/1880). Lügat-i Çağatay ve Türkî-yi Osmânî. İstanbul: Mihran Matbaası.
• Tekin, Feridun (2011). “Hanlıklar Dönemi Çağatay Edebiyatı”. Turkish Studies: International Periodical for The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 6/1 (Winter 2011), 1843-1850.
• Turan, Fikret (2016). “Geç Dönem Çağatay Türkçesiyle Yazılmış ‘Dîvâne Bûrak Kıssası’: Metin, Dil ve Üslup İncelemesi”. İÜ Türkiyat Mecmuası, 26/1, 311-338.
• Turan, Fikret (2019). “Metin ve Gramer Özellikleri Bakımından Çağatayca Manzum Kėyik-Nâme Hikâyesi”. İÜ Türkiyat Mecmuası, 29/1, 199-214.
• Uzun, Mustafa İsmet (2005). “Mi’râciyye”. TDV İslam Ansiklopedisi, c. 30, İstanbul: TDV Yayınları, 135-140.
• Ünlü, Suat (2013). Çağatay Türkçesi Sözlüğü. Konya: Eğitim Yayınevi.
• Véliaminof-Zernof, V. de (1869). Dictionnaire Djaghataï-Turc. Saint-Pétersbourg: Imprimerie de l’Académie Impériale des Sciences.
• Yavuz, Kemal (2014). “Anadolu'da Başlayan Türk Edebiyatında Görülen İlk Miraçnâmeler: Âşık Paşa ve Miraçnâmesi”. İlmi Araştırmalar 8, 247-266.
• Yavuz, Salih Sabri (2005). “Mi’rac”. TDV İslam Ansiklopedisi, c. 30, İstanbul: TDV Yayınları, 132-135.