“Seccadeyi Suya Serme” Motifi ve Klasik Türk Şiirine Yansımaları

Yıl 2022, Cilt: 6 Sayı: 2, 707 - 727, 30.08.2022

Murat Keklik

https://doi.org/10.34083/akaded.1081869

Cited By: 1

Öz

“Seccadeyi suya serme” motifi destan ve halk hikâyelerinde, Alevi-Bektaşi menkıbelerinde ve Dede Korkut hikâyelerinde karşılaşılan bir motiftir. Zamanla klasik Türk şiiri metinlerinde, az da olsa modern Türk şiirinde yer alan bir metafora dönüşmüştür. Motif; Sümer, Hint, Çin, Hristiyanlık gibi inanç ve kültürlerde mitolojik çağlara uzanan, Türklerin İslam öncesi inançlarına işaret eden bir anlam derinliğine sahiptir. Motifin yapısında yer alan “seccade” ve “su” kavram ve metaforlarının bağdaştırılması, inanç ve kültürlerdeki iç içe geçmişliğin ve kaynaşmışlığın, senkretizmin dildeki cisimleşmesidir. Kimi Farsça metinlerde seccâde ber-âb efkend şeklinde geçen tabirin Türkçe metinlerdeki kullanımı daha yaygındır. Menkıbelerde, tasavvufi metinlerde, din dışı şiirlerde tabire farklı anlamlar yüklenmiştir. Klasik Türk şiirinde motifin özellikle Hızır’la ilişkilendirildiği de görülmüştür. Tabirin anlam ve muhtevasına ise tarihi kaynaklarda ve sözlüklerde değinilmemiştir. Günümüz sözlüklerinden ikisinde karşılaşılan tabire verilen anlamlar ise hatalıdır. Çalışmada motifin senkretik yapısı gereği tabirin anlam çerçevesini daha iyi çizebilmek için seccade, su, Hızır kavram ve metaforları üzerinde durulmuştur. Mitolojilerdeki, menkıbelerdeki izleri araştırılarak tabirin klasik Türk şiirindeki anlam çerçevesi beyit örnekleri üzerinden çizilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

klasik Türk şiiri, seccade, su, menkıbe, mitoloji

The Motif of “Spread Out The Prayer Rug on The Water” And Its Reflections In Classıcal Turkish Poetry

Öz

The motif of "spread out the prayer rug on the water" is a motif encountered in epics and folk tales, Alevi-Bektashi legends and Dede Korkut stories. Over time, it has turned into a metaphor that takes place in modern Turkish poetry, albeit a little, in classical Turkish poetry texts. Motif; It has a depth of meaning in beliefs and cultures such as Sumer, India, China, Christianity, which goes back to mythological ages and points to the pre-Islamic beliefs of the Turks. The reconciliation of the concepts and metaphors of "prayer rug" and "water" in the structure of the motif is the embodiment of the intertwinedness, cohesion and syncretism in beliefs and cultures. The term used as "seccâde ber-âb efkend" in some Persian texts is more common in Turkish texts. Different meanings have been attributed to the phrase in legends, mystical texts and non-religious poems. It has also been seen that the motif is especially associated with Hızır in classical Turkish poetry. The meaning and content of the term has not been mentioned in historical sources and dictionaries. The meanings given to the term encountered in two of today's dictionaries are wrong. In the study, due to the syncretic nature of the motif, the concepts and metaphors of prayer rug, water, Hızır are emphasized in order to better draw the meaning of the phrase. By investigating the traces in mythologies and legends, the meaning frame of the phrase in classical Turkish poetry has been tried to be drawn through couplet examples.

Anahtar Kelimeler

classical Turkish poetry, seccade, water, legend, mythology

Kaynakça

• Akalın, Ş. H. (1990). Ebü’l-Hayr-ı Rûmî/Saltuk-name. C. III. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Akalın, Ş. H. (2011). Türkçe sözlük. Ankara Türk Dil Kurumu Yay.
• Akdemir, R. (t.y.). Suya seccade salanlar, https://dergi.diyanet.gov.tr/makaledetay.php?ID=17188 (e.t. 06.12.2021)
• Akkaya, M. (2018). Dîvan ve halk şiirinde sevgilinin güzellik unsurları üzerine karşılaştırmalı bir araştırma, Turkish Studies. 13 (20), 31-50.
• Akman, E. (2002). Türk ve dünya kültüründe su kültü üzerine düşünceler. Kastamonu Eğitim Dergisi. 10, 1-10.
• Aksoyak, İ. H. (2018). Gelibolulu Mustafa Âlî dîvânı, https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-208602/gelibolulu-mustafa-ali-divani.html
• Alptekin, A. B. (2013). Saltuknâme’de yer alan efsanelerin günümüz sözlü kültürüne yansıması. Milli Folklor. 12(98), 5-18.
• Avşar, Z. (2017). Revânî dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-196374/revani-divani.html
• Bayak, C. (2017). Sehâbî divanı, https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-194338/sehabi-divani.html
• Başpınar, F. (t.y.). Beyânî dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-78363/beyani-divani.html
• Bilkan, A. F. (2011). Nâbî, dîvânı. C II. Akçağ Yay.
• Boratav, P. N. (1987). Hızır, İslam ansiklopedisi, C. 5. 1. Kısım. Milli Eğitim Basımevi, 457-471.
• Bozkurt, N. (2009). Seccâde. C. 36. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 269-271.
• Cebecioğlu, E. (2009). Tasavvuf terimleri ve deyimleri sözlüğü. Ağaç Kitabevi Yayınları.
• Cooper, J.C. (1998): An illustrated encyclopedia of traditional symbols, Su maddesi (Eyüp, Akman çev.) (2002), Türk ve dünya kültüründeki su kültü üzerine düşünceler, Kastamonu Eğitim Dergisi 1(10), 1-10. London, 188-199.
• Çakmak, Y. (2012). Sarı Saltık kültü ve Tunceli-Dersim bölgesindeki mirasçısı: Sarı Saltık Ocağı. Alevilik Araştırmaları Dergisi, 2(4), 305-337.
• Çavuşoğlu, M. (1977). Yahyâ Bey divan. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yay.
• Demir, N., & Erdem, M. D. (2007). Saltık-nâme. C. I, II, III. Destan Yay.
• Demirağ, D. (t.y.). Su ve medeniyet. Gencer, M. (ed.) Suyla gelen kültür. (s. 8-57). İBB Yayınları.
• Deniz, B. (2002). Orta asya Türk halı ve düz dokuma yaygıları. Güzel, H. C.& Çiçek, K. & Koca, S. (ed.) Türkler ansiklopedisi. (s. 340-356). C. 4. Yeni Türkiye Yay.
• Dilçin, C. (1991). Süheyl ü nev-bahâr inceleme-metin-sözlük. Atatürk Kültür Merkezi Yay.
• Dilçin, C. (2018). Yeni tarama sözlüğü. (4. Baskı). Türk Dil Kurumu Yay.
• Doğanay, A. (1971). Türkçe deyimler sözlüğü. Ege Matbaası.
• Doktor Hasan Enverî (1381). Ferheng-i büzürg-i suhen. C. 5. Tahran: Suhen
• Eliade, M. (2018). Dinler tarihine giriş, (Lale Arslan, Özcan Çev.). Alfa Yayınları.
• Erdoğan, M. (2017). Bursalı Rahmî dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55910,bursali-rahmi-divanipdf.pdf?0
• Eyuboğlu, İ. Z. (2004). Türk dilinin etimoloji sözlüğü. Sosyal Yay.
• Eyüboğlu, E. K. (1975). Şiirde ve halk dilinde atasözleri ve deyimler. Doğan Kardeş Matbaacılık.
• Fedai, H. (2003). Handî dîvânı I/gazeller. Özyurt Matbaası.
• Gıynaş, K. A. (2017). Pervâne bey mecmuası. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55832,pervane-bey-mecmuasi-pdf.pdf?0
• Göktaş, M. (2018). Taşlıcalı Yahya Bey divan’ında su, Ekev Akademi Dergisi. 22(74), 217-237.
• Gökyay, O. Ş. (1973). Dedem Korkudun kitabı. Milli Eğitim Basımevi.
• Gülerer, S. (2014). Hacı Bektaş-ı Velî’nin halifelerinden Hacım Sultan’ın hayatı, Alevilik Araştırmaları Dergisi. 4(8), 131-169.
• Gündoğdu, H. (2002). Tarihî Türk halıcılığı. Güzel, H. C.& Çiçek, K. & Koca, S. (ed.) Türkler ansiklopedisi. C. 8. (s. 305-321). Yeni Türkiye Yay.
• Günşen, A. (2007). Gizli dil açısından alevîlik-bektaşîlik erkân ve deyimlerine bir bakış. Turkish Studies. 2(2), 329-350.
• Gülten, S. (2010). Üryan hızır menakıbnamesi. Alevilik - Bektaşilik Araştırmaları Dergisi, S. 3, 84-103.
• Harmancı, M. E. (2017). Süheylî dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-194364/suheyli-divani.html
• Karaköse, S. (2017). Sa’îd Giray divanı. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-194362/said-giray-divani.html
• Karaköse, S. (2017). Nev’î-zâde Atâyî dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55734,nevi-zade-atayi-divanipdf.pdf?0
• Karavelioğlu, M. A. (2014). Prizrenli Şem’î dîvânı. http://ekitap.yek.gov.tr/urun/sem%E2%80%98i-divani_562.aspx?CatId=271
• Kardaş, S. (2018). Ali Nihanî’nin manzum Hacı Bektaş-ı Veli velayetnamesi. Grafiker Yay.
• Kaya, B. A. (2017). Azmizâde Hâlet dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-196456/azmizade-haleti-divani.html
• Kılıç, F. (2017). Âşık Çelebi dîvânı, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55975,asik-celebi-divanipdf.pdf?0
• Korkmaz, E. (2005). Alevilik ve bektaşilik terimleri sözlüğü. Anahtar Kitapları Yay.
• Köprülü, M. F. (2018). Türk edebiyatında ilk mutasavvıflar (4. Baskı). Alfa Yay.
• Kozan, A. (t.y.). Suya seccade serenler: Osmanlı kuruluş devrinde dervişler, https://www.beyaztarih.com/osmanli-tarihi/suya-seccade-serenler-osmanli-kurulus-devrinde-dervisler (e.t. 06.12.2021)
• Kur’an-ı Kerim (2021). Diyanet İşleri Başkanlığı. https://kuran.diyanet.gov.tr/tefsir/Kehf-suresi/2200/60-61-ayet-tefsiri
• Meânî, A. G. (1365). Ferheng-i eş’âr-ı Sâ’îb, C. 2. Tahran: Müessese-i Mutalaât ve Tahkikat-ı Ferhengî.
• Mutçalı, S. (1995). Arapça-Türkçe sözlük. Dağarcık Yay.
• Ocak, A. Y. (2000). Alevî ve bektaşî inançlarının islâm öncesi temelleri. İletişim Yay.
• Ocak, A. Y. (2011). Sarı Saltık popüler islâm'ın balkanlar'daki destanî öncüsü (XIII. yüzyıl). Türk Tarih Kurumu Yay.
• Ocak, A. Y. (2019). İslam Türk inançlarında hızır yahut ilyas kültü. Timaş Yay.
• Ögel, Bahaeddin (1978). Türk kültür tarihine giriş. C. III. Kültür Bakanlığı Yay.
• Saraç, M. A. Y. (t.y.). Emrî dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-78368/emri-divani.html
• Saraç, M. A. Y. (2021). Kemâl Paşazâde dîvân ve diğer şiirleri. Türk Dil Kurumu Yay.
• Saral, İ. T. (2019). Suya seccâde saldım, rumeli’ye geçtim, Muharip Gaziler. S. 150, 4-9.
• Schimmel, A. (2001). İslamın mistik boyutları. Kabalcı Yay.
• Şen, M. & Erten, A. (t.y.). Mitolojide Su, Gencer, M. (ed.) Suyla gelen kültür. (s. 58-80). İBB Yayınları.
• Tanrıbuyurdu, G. (2018). Kalkandelenli Mu'îdî dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-215366/kalkandelenli-mu39idi-divani.html
• Tarancı, C. S. (1982). Otuz beş yaş. (14. Baskı). Varlık Yay.
• Tarlan, A. N. (1967). Zâti divanı. C. I. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yay.
• Tarlan, A. N. (1992). Hayâli divanı. Akçağ Yay.
• Tarlan, A. N. (1992). Ahmet Paşa divanı. Akçağ Yay.
• Teberoğlu, H. S. (1997). Mehemmed Abdal velâyetnâmesi.
• Tekin, G. A. (1992). Ahmed-i Dâ’î çengnâme. Harvard Üniversitesi Yakındoğu Dilleri ve Medeniyetleri Bölümü.
• Tietze, A. (2019). Tarihî ve etimolojik Türkiye Türkçesi lugati. Demir, N. & Yılmaz (Ed.). Türkiye Bilimler Akademisi Yay.
• Tulum, M. & Tanyeri, M. A. (1977). Nev’î dîvân, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Turan, M. (2014). Şem’î Şem’ullah şerh-i mantıku’t-tayr. [Yayınlanmamış Doktora Tezi]. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Türkmen, F. (2013). Yer, yer değilken; su, su idi (Her şey suydu). Geleneksel Türk Sanatında ve Edebiyatımızda Su. (s. 13-21). Demir, N. (Ed.). Aski Genel Müdürlüğü Yay.
• Uludağ, S. (2016). Tasavvuf terimleri sözlüğü. Kabalcı Yay.
• Uludağ, S. (2017). Tasavvuf kültüründe keşif ve kerâmet. (2. Baskı). Sufi Kitap Yay.
• Yakar, H. İ. (2018). Gelibolulu Sun’î dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-204115/gelibolulu-suni-divani.html
• Yavuz, K., & Yavuz, O. (2016). Muhibbî dîvânı. http://ekitap.yek.gov.tr/urun/muhibbi-divani--takim-2-cilt-_604.aspx?CatId=271
• Yavuz, K. (t.y.). Gülşehri’nin mantıku’t-tayrı (Gülşen-Nâme)-metin ve aktarma-https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/10685,girispdf.pdf?0
• Yekbaş, H. (2020). Sehî Bey dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-273692/sehi-bey-divani.html
• Yılmaz, N. (2006). Ahmed-i Rıdvân ve rıdvâniyyesi, [Yayımlanmamış doktora tezi]. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.