Some Determinations About The Use Of The Concept Of Suveyda In Classıcal Turkısh Poetry

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: 3, 2416 - 2438, 30.12.2023

Mutlu Muhammet Aktaş

https://doi.org/10.34083/akaded.1380264

Öz

The material features of the area occupied by a small point volume can be examined as well as its spiritual dimensions according to the nature of the place where it is located. Because, if space constitutes meaning, it can reach such magnitudes that it can reach other realms as well as exceed the limits of the universe. So, the suveyda is in the middle of a supreme being like the heart and fits the realms into it. There, love, affection, divine manifestations take place. In this respect, süveyda is a place to discover secrets and contemplate the spiritual realm. With its deep meanings, it opens new horizons for the imagination of poets. In this respect, it is impossible not to mention its name in classical Turkish poetry and not to find a place in imagination. However, it is seen that there has not been any study with a holistic approach on the use of suveyda in classical Turkish poetry, although it has been the subject of many studies, especially on its mystical aspect. In this respect, the importance of showing how the concept of süveyda takes place in classical Turkish poetry is an indisputable fact. In this study, it is aimed to show how the suveyda is used in classical Turkish poetry. In particular, it has been emphasized how the poets take place in their imaginations and what the framework of meaning they add to their poems is. Based on this, as mentioned in many studies, only the mystical aspect of suveyda has not been evaluated. Along with the shape-related features such as the blackness of its color and its smallness, the relationship between the lover and the beloved, nature-related features, darkness, light, and elements related to writing were examined. Thus, it has been tried to reveal which similes are included in the imaginations and what kind of meanings the suveyda add.

Anahtar Kelimeler

Classical Turkish Poetry, suveyda, heart, black Point

Klasik Türk Şiirinde Süveydâ Mefhumunun Kullanımına Dair Bazı Tespitler

Öz

Küçük bir nokta hacminin kapladığı alan bakımından küçük kabul edilebilir. Ancak bulunduğu yerin mahiyetine göre manevi vasıflar yüklendiğinde ona çok geniş bir pencereden bakılabilir. Çünkü mekân manayı teşkil ediyorsa onu başka âlemlere ulaştıracağı gibi kâinatın sınırlarını aşacak kadar büyüklüklere eriştirebilir. İşte süveydâ da gönül gibi yüce bir varlığın ortasında bulunarak içine âlemleri sığdırmıştır. Artık hacmi aşkı, sevdayı, ilahi tecellileri alabilecek boyutlara ulaşmıştır. Bu bakımdan süveydâ sırları keşfetme ve mana âlemini temaşa yeridir. Derin manaları barındırmasıyla şairlerin tasavvur hudutlarına yeni ufuklar açar. Bu bakımdan klasik Türk şiirinde adının anılmaması, tasavvurlarda yer bulmaması imkânsızdır. Ancak bu zamana kadar -bilhassa tasavvufi yönüyle ilgili- birçok çalışmaya konu olmasına rağmen klasik Türk şiirinde süveydânın kullanımı ile ilgili bütünsel bir yaklaşımla herhangi bir çalışma yapılmadığı görülmektedir. Bu bakımdan süveydâ kavramının klasik Türk şiirde nasıl yer aldığının gösterilmesinin önemi tartışılmaz bir gerçektir. Bu çalışmada da süveydânın klasik Türk şiirinde nasıl kullanıldığının gösterilmesi amaçlanmıştır. Özellikle şairlerin tasavvurlarında ne şekilde yer aldığı, bulunduğu manzumelere kattığı anlam çerçevesinin ne olduğu üzerinde durulmuştur. Bundan hareketle birçok çalışmada zikredildiği şekilde süveydânın sadece tasavvufi yönü üzerinde değerlendirmeler yapılmamıştır. Bununla yanında renginin siyahlığı, küçüklüğü gibi şekille ilgili özellikleri ile birlikte âşık ve sevgili ilişkisi, tabiatla ilgili hususiyetler, karanlık, aydınlık, yazı ile ilgili unsurlar yönünden incelenmiştir. Böylelikle tasavvurlarda hangi teşbihlerle yer aldığı, ne tür manalar kattığı gözler önüne serilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

klasik Türk Şiiri, süveydâ, kalp, siyah nokta

Kaynakça

• Açıl, B. (2015). Klasik türk şiirinde estetik bir unsur olarak çiçekler. FSM İlmî Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, (5), 1-28.
• Ağyıldız, H. N. (2019). İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi T445 numarada kayıtlı mecmûatü’l eş’âr(1a-40b). Yüksek Lisans Tezi. Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Akkuş, M. (2018). Nef’î Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/57741,nefi-divanipdf.pdf?0. [Erişim: 21.06.2023]
• Aktulga Gürbüz, S. (2022). Tasavvuf düşüncesinde kalbin rü’yeti. Kafkas Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 9(17), 174-192 .
• Arı, A. (2018). Sâkıb Dede Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/59860,sakib-dede-divanipdf.pdf?0. [Erişim: 22.06.2023]
• Arı, A. (2001). “Ahlât-ı Erbaa” Türk dünyası edebiyat kavramları ve terimleri ansiklopedik sözlüğü. C. 1, Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yayınları.
• Aydemir, Y. (2018). Behiştî Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56445,ramazan-behisti-divanipdf.pdf?0 [Erişim: 21.06.2023]
• Aytaç, P. P. (2009). Erzurumlu İbrahim Hakkı düşüncesinde yer alan bazı metaforlar üzerine bir değerlendirme. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 2 (3-4), 201-216.
• Bakırcı, N. (2022). Âşık Seyrânî'nin şiir dünyasında gönül: Allah'ın evi. Turuk, 10(30).
• Başpınar, F. (?). Beyânî Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/10599,beyani-bpdf.pdf?0 [Erişim: 19.06.2023]
• Batğı, Ö. (2017). Numan Mâhir Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56156,numan-mahir-divanipdf.pdf?0 [Erişim: 20.06.2023]
• Bayram, Y. (2007). Klasik Türk şiirinde duyguların dili: çiçekler. Electronic Turkish Studies, 2(4).
• Bektaş, E. (2017). Muvakkit-zâde Muhammed Pertev dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55973,pertev-divanipdf.pdf?0 [Erişim: 21.06.2023]
• Cebecioğlu, E. (2018). Nokta-i süveydâ. Erkam Yayınları.
• Cebecioğlu, E. (2005). Tasavvuf terimleri sözlüğü. Anka Yayınları.
• Cürcânî, S. Ş. (1892). Kitâbu’t-ta’rifât. Mısır.
• Çeçen, H. (1996). Fitnat Hanım-hayatı sanatı ve divanı (inceleme-metin). Doktora Tezi. Malatya: İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Dalbudak Hünerli, D. (2018). Klasik Türk şiirinde gönül. Doktora Tezi. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Dâye, N. (2013). Tasavvuf yolu: mirsâdu’l-ıbâd. (çev.) Halil Baltacı. Marmara Üniversitesi Yayınları.
• Demir, H. (2017). Lâzikîzâde Feyzullah Nâfiz ve dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/54126,53959lazikizade-fezullah-afizdivanpdfpdf.pdf?0 [Erişim: 15.04.2023]
• Devellioğlu, F. (2008). Osmanlıca-Türkçe ansiklopedik lûgat. Aydın Kitabevi Yayınları.
• Eliaçık, M. (2021). Şeyhülislam Kemalpaşazâde’nin cinler hakkında manzum fetvâsı ve ahlât-ı erbaa açısından tahlili. Erdem, 0 (80) , 29-42.
• Gölpınarlı, A. (2004). Tasavvuftan dilimize geçen deyimler ve atasözleri. İnkılâp Yayınları.
• Güler, Z. (2004). Şeyh Gâlib divanında ayna sembolü. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 14 (1), 103-121.
• Harmancı, M. E. (2017). Süheylî Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55750,suheyli-divanipdf.pdf?0[Erişim: 15.04.2023]
• İbn Manzur (2013). Ebu’l Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem, Lisânü’l- ‘Arab, Dâru’s- Sâdır, Beyrut. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları.
• İpekten, H. (2019). Nâ’ilî-i Kadîm dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/67155,naili-i-kadim-divanipdf.pdf?0 (Erişim: 22.03.2013]
• Kaplan, M. (2019). Neşâtî Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/67330,nesati-divanipdf.pdf?0. [Erişim: 22.06.2023]
• Kaplan, Y. (2019). Fevzî Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/67209,fevzi-divanipdf.pdf?0 [Erişim: 19/05/2023]
• Karaköse, S. (2017). Nevî-zâde Atâyî Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55734,nevi-zade-atayi-divanipdf.pdf?0 [Erişim: 20.06.2023)
• Karaman, G. (2015). Klasik Türk Edebiyatında Sihir. Doktora Tezi. Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kartal, A. (1997). Klasik Türk edebiyatında lâle. Bilig, 4, 108-122.
• Kavruk, H. (?). Şeyhülislâm Yahyâ Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/10655,seyhulislamyahyadivanihasankavrukpdf.pdf?0. [Erişim: 19.06.2023]
• Kaya, H. (2010). Azmizâde Hâletî divanı’nda âdet ve gelenekler. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 5(5) , 133-183 .
• Kazan, Ş. (2005). “Klâsik türk şiirinde nazar: göz değmesi. Milli Folklor, 17(68), 166-179.
• Kurnaz, C. (1997). Divan edebiyatı yazıları. Akçağ Yayınları.
• Kurtoğlu, O. (2017). Lebîb Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55756,lebib-divanipdf.pdf?0. [Erişim: 21.06.2023]
• Kurtoğlu, O. (2018). Bosnalı Âsım Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/58698,bosnali-asim-divanipdf.pdf?0 [Erişim: 21.06.2023]
• Kutlar Oğuz, F. S. (2017). Arpaemîni-zâde Mustafâ Sâmî Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56084,arpae-mustafa-sami-divanipdf.pdf?0 [Erişim: 21.06.2023]
• Küçükaşçı, M. S. (1996). “Zemzem”. TDV İslâm ansiklopedisi. C. 44. TDV Yayınları.
• Macit, M. (2017). Nedîm Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56214,nedim-divanipdf.pdf?0 [Erişim Tarihi: 19.06.2023]
• Mermer, A. (1991). Mezâkî Divanı. Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Muhyiddin M. b. Ali el-Arabî (1946). Fuṣûṣü’l-Ḥikem Ve Ḫuṣûṣü’l-Kilem (nşr. Ebü’l-Alâ Afîfî), Kahire.
• Okçu, N. (?). Şeyh Gâlib Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/10653,girispdf.pdf?0. [Erişim: 19.06.2023]
• Okuyucu, C. (1994). Cinânî (hayatı-eserleri-divanının tenkitli metni). TDK Yayınları.
• Öğüt, S. (1996). “Hacerülesved”. TDV İslâm ansiklopedisi. C. 14. TDV Yayınları.
• Özkan, Ö. (2007). Divan Şiirinin Penceresinden Osmanlı Toplum Hayatı. Kitabevi Yayınları.
• Pakalın, M. Z. (1993). Osmanlı tarih deyimleri ve terimleri sözlüğü. C. 3. MEB Yayınları.
• Pala, İ. (1998). Ansiklopedik divan şiiri sözlüğü. Akçağ Yayınları.
• Parlatır, İ. (2011). Osmanlı Türkçesi sözlüğü. Yargı Yayınları.
• Poyraz, Y. (2014). Blossoming of the love: flowers and love in the Ottoman poetry. IIB International Refereed Academic Social Sciences Journal, 15: 329.
• Şimşek, H. İ. (2015). Tasavvufta kalbin kirlenmesi ve temizlenmesi konusu. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 14(28), 35-48.
• Tarlan, A. N. (1998). Fuzûlî divanı şerhi. Akçağ Yayınları.
• Onay, A. T. (1996). Eski Türk edebiyatında mazmunlar. Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Uludağ, S. (1996). Tasavvuf terimleri sözlüğü. Marifet Yayınları.
• Uludağ, S. (1991). “Aşk”. TDV İslâm ansiklopedisi. C. 4. TDV Yayınları.
• Üstüner, K. (2007). Divan şiirinde tasavvuf. Bileşik Yayınları.
• Yazar, İ. (2017). Kâni Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55833,3-kani-divanipdf.pdf?0 [Erişim: 23.06.2023]
• Yenikale, A. (2017). Ahmed Nâmî Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56192,ahmed-nami-divanipdf.pdf?0 [Erişim: 23.06.2023]
• Yılmaz, M. (2013). Kültürümüzde ayet ve hadisler (ansiklopedik sözlük). Kesit Yayınları.
• Yılmaz, S. (2020). Nokta-i Süveydâ’nın önemi ve özellikleri. AKADEMİAR Akademik İslam Araştırmaları Dergisi, (8), 103-130.
• Zavotçu, G. (2018). “Gönül”. Klasik Türk edebiyatı sözlüğü. Umuttepe Yayınları.