Sözlü Kültürden Görsel Kültüre Türk Sinemasında Nasreddin Hoca’nın Eğitsel Yönü

Year 2025, Volume: 9 Issue: 1, 456 - 478, 20.03.2025

İhsan Koluaçık

https://doi.org/10.34083/akaded.1623901

Abstract

Kültür, geçmişten geleceğe toplumların taşıdığı maddi ve manevi birikimlerin bütünüdür. Halk bilimi (folklor) maddi ve manevi birikimlerin içerdiği kültür ürünlerini diğer disiplinlerin de yararlanabileceği bir şekilde bilgiye çevirir. Halk biliminin önemli bir parçası olan sözlü kültür, halk kültürünün bireyden bireye toplumdan topluma aktarılmasını sağlar. XIII. yüzyılda Anadolu coğrafyasında yaşamış önemli şahsiyetlerden biri olan Nasreddin Hoca, Türk kültürünün ve sözlü geleneğin önemli bir parçasıdır. Yaşamı, fıkraları, hikâyeleri ve insanlığa mâl olmuş özellikleriyle evrensel bir kimlik kazanan Nasreddin Hoca, kıtalar arası boyutta değer görmüştür. Nasreddin Hoca fıkralarıyla mizahı bir eğitim aracı olarak kullanarak toplumun eğitimine önemli ölçüde katkı sunmuştur. Fıkraların büyük bölümü, insanları güldürürken düşündürtmekte ya da onlara ders vermektedir. Sözlü kültür ve halk bilimi diğer disiplinlerle ilişki içindedir. Sinema, halk kültürünün sağladığı imkânlardan yararlanan sanat dallarındandır. Türk sözlü kültürünün parçası olan Nasreddin Hoca, Türk sineması tarihi incelendiğinde beş kez beyaz perdeye aktarılmış olsa da sinemacılar tarafından hak ettiği ilgiyi görememiştir. Ulaşılan filmler incelendiğinde Hoca’ya ait değerlerin tam olarak yansıtılamadığı, filmlerin içerik açısından ve teknik bakımdan bir yetkinlik gösteremediği dikkat çekmiştir. Çalışmada sözlü kültür ve sinema sanatı ilişkisi ekseninde amaca yönelik örneklem çerçevesinde Nasreddin Hoca’nın Türk sinemasındaki imgesinin ve eğitsel yönünün deskriptif (betimleyici) yöntemle ele alınması amaçlanmaktadır. Bu noktada Emel Koç’un 16 maddelik eğitim ilkeleri belirleyici olmuştur. İncelenen iki filmde de Nasreddin Hoca tiplemesinin eğitsel yönünün yeterli düzeyde olmasa da ön plana çıkarıldığı görülmüştür.

Keywords

Sinema, Sözlü Kültür, Nasreddin Hoca, Görsel Kültür, Eğitim

Educational Aspects of Nasreddin Hodja in Turkish Cinema from Oral Culture to Visual Culture

Abstract

Culture is defined as the totality of material and spiritual accumulations transmitted by societies from past to future.Folklore, understood as traditional oral or written stories, plays a pivotal role in the transmission of cultural products from one generation to the next. It serves as a conduit for the dissemination of knowledge that can be utilised by other disciplines. Oral culture, a significant component of folklore, facilitates the transmission of folk culture from individual to individual and from society to society. Nasreddin Hodja, a prominent XIII-century Anatolian figure, exemplifies this cultural legacy. His life, anecdotes, and features have transcended national boundaries, garnering universal recognition. Utilising humour as an educational tool, Nasreddin Hodja has made significant contributions to society. His jokes are characterised by a duality: they provoke laughter while simultaneously imparting a lesson or thought.The relationship between oral culture and folklore, on the one hand, and other disciplines, on the other, is well-documented. Indeed, cinema, as a branch of the arts, has much to gain from the rich seam of folklore.Despite this, however, it is a matter of some regret that, as far as is possible to ascertain from an examination of the history of Turkish cinema, very few filmmakers have made any attempt to capture the essence of Nasreddin Hodja, despite the fact that he has already appeared on screen on no less than five occasions. A close examination of these films reveals that the values embodied by Hodja are not fully reflected, and that the films demonstrate a lack of proficiency in terms of content and technical competence.This study aims to examine the image and educational aspect of Nasreddin Hodja in Turkish cinema through a descriptive method, within the framework of a purpose-oriented sample that explores the relationship between oral culture and cinematic art. At this juncture, it is imperative to acknowledge the pivotal role of Emel Koç's 16-item educational principles, which have emerged as a pivotal element in this study. A meticulous examination of the two films under scrutiny reveals that the educational facet of Nasreddin Hodja has been accorded a prominent position, albeit not to the extent that was originally intended.

Keywords

Cinema, Oral Culture, Nasreddin Hodja, Visual Culture, Education

References

• Alptekin, A. B. (2011). Doğu Türklerinin Nasreddin Hocası mitolojik bir kahraman mıdır?. Bilig Dergisi, (59), 21-30.
• Artun, E. (2004). Türk Halk edebiyatına giriş. Kitabevi Yayınları.
• Artun, E. (2005). Türk halkbilimi. Kitabevi Yayınları.
• Artun, E. (2008). Anonim Türk halk edebiyatı nesri. Kitabevi Yayınları.
• Aslan, F. (2011). Sanal kültür ortamında güncellenen Nasreddin Hoca fıkraları. Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature And History of Turkish or Turkie, 6(4), 39-60.
• Aslanoğlu, B. Y. (2018). Geçmişten günümüze 41 sinemasında folklorik izler, Palet Yayınları.
• Avcı, C. (2020). Nasrettin hoca zaman yolcusu: Sözlü, yazılı ve elektronik kültür metinleri arasında bir çizgi dizi. Uluslararası Dil, Eğitim ve Sosyal Bilimlerde Güncel Yaklaşımlar Dergisi (CALESS), 2(2), 558-577.
• Baldini, M. (2000). İletişim tarihi, Avcıol Basım-Yayın.
• Banarlı, N. S. (1987). Nasreddin Hoca, resimli Türk edebiyatı tarihi. MEB Yayınları.
• Bascom, W. R. (1954). Four functions of folklore, The Journal of American Folklore, 67(266), 333-349.
• Başgöz, İ. (1986). Folklor yazıları. Adam Yayınları.
• Batuş, G. (2004). Sözlü kültürden kitle kültürüne geçiş sürecine direnen değerler. 2nd International Symposium Communication in the Millennium, 2, s. 817-825. Doi:10.26650/APB/SS7.2023.205
• Bayraktar, Z. (2010). Mizah teorileri ve mizah teorilerine göre Nasreddin Hoca fıkralarının tahlili, [Yayınlanmamış Doktora Tezi], Ege Üniversitesi.
• Bayraktar, Z. (2013). “Nasreddin Hoca fıkralarının metin merkezli halk bilimi kuramlarından yayılma ve gelişme kuramlarına göre tahlili, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (14), 141-152.
• Beydili, C. (2004). Türk mitolojisi ansiklopedik sözlük. Yurt Yayınları.
• Birkalan, H. (2000). Gelenek, halk kahramanları, popüler medya ve İnek Şaban, Folklor/Edebiyat, 6(23), s. 47-53.
• Boratav, P. N. (1983). Folklor ve edebiyat. Adam Yayıncılık.
• Bornes-Varol, M.-C. (2000). Osmanlı İmparatorluğu’nda Yahudi Cuha. (I. Fenogli ve F. Ceorgeon Ed.). Doğu’da Mizah içinde, (A. Berktay, Çev., s. 49-64). Yapı Kredi Yayınları.
• Cenikoğlu, G. T. (2014). Türk dünyasında Nasreddin Hoca fıkraları. E. Okumuş (Ed.). Türk Dünyası Bilgeler Zirvesi: Gönül Sultanları Buluşması Bildiriler Cilt II, 26-28- Mayıs 2014, Türk Dünyası Kültür Başkenti Ajansı Yayınları: ESKİŞEHİR
• Chanfrault, B. (2000). Tunus’ta Ceha (Cuha): Gelenekten modernizme fıkraya toplumsal-tarihsel yaklaşım. I. Fenoglio ve F. Georgeon (Ed.). Doğu'da Mizah içinde (A. Berktay, Çev., s. 37-48). Yapı Kredi Yayınları.
• Esen, Ş. K. (2010). Türk sinemasının kilometre taşları. Agora Yayınları.
• Gökmen, M. (1989). Başlangıcından 1950’ye kadar Türk sinema tarihi ve eski İstanbul sinemaları. Denetim Ajans Basımevi.
• Gölpınarlı, A. (1996). Nasreddin Hoca. İnkılâp Kitabevi.
• Güvenç, A. Ö. (2020). Folklor ve sinema. Ötüken Yayınevi.
• Güvenç, B. (1985). Kültür konusu ve sorunlarımız. Remzi Kitabevi Yayınları.
• Güvenç, B. (1993). Türk kimliği-kültür tarihinin kaynakları. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Güzel, A. (1990). Tasavvufi halk edebiyatı ve Nasreddin Hoca, I. Milletlerarası Nasreddin Hoca Sempozyumu Bildirileri, Ankara: Kültür Bakanlığı Halk Kültürü Araştırma Dairesi Yayınları.
• Kale, Ö. (2010). Edebiyat sinema ilişkisi, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi The Journal of International Social Research, 3(14), 266-75.
• Kaya, M. (2011). Nasreddin Hoca fıkralarında ironi. Gösteri Sanat ve Edebiyat Dergisi, (304), 33-37.
• Koca, S. (2016). Türkiye Selçuklu tarihinin akışını değiştiren ve Anadolu’nun kaderini belirleyen savaş: Kösedağ bozgunu. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (37), 35-84. https://doi.org/10.21563/sutad.187067
• Koç, E. (2020). Mizah/nükte ve eğitim: Bir halk eğitimcisi olarak Nasreddin Hoca. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 7(47), 1-18.
• Koz, M. S. (1984). Nasreddin Hoca’dan fıkralar. Serhat Yayınları.
• Küçükbasmacı, G. (2013). Elektronik çağda sözün satıcıları: Radyo ve televizyon. Turkish Studies, International Periodical For The Languages, Literature And History of Turkish or Turkie, 8(4), 1063-1080.
• Ong, W. J. (2014). Sözlü ve yazılı kültür, (Çev. Sema P. Banon). Metis Yayınları.
• Oğuz, Ö. (2003). Birincil sözlü kültür çağı ve Karac’oğlan şiiri. Milli Folklor Dergisi, 15(58), 31-38.
• Özdemir, N. (2010). Mizah, eleştirel düşünce ve bilgelik: Nasreddin Hoca, Milli Folklor Dergisi, 11(87). 27-40.
• Özgüç, A. (2005). Türlerle Türk sineması dönemler/modalar/tiplemeler. Dünya Yayınları.
• Özön, Nijat (1984). 100 Soruda sinema sanatı. Gerçek Yayınevi.
• Sakaoğlu, S. (2005). Nasreddin Hoca fıkralarından seçmeler. Akçağ Yayını
• Sakaoğlu, S ve Alptekin, A. B. (2009). Nasreddin Hoca. Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Solmaz, E. (2016). Özbek mizahında Nasreddin Hoca algısı. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 9(18), 229-238
• Şenocak, E. (2008). Nasreddin Hoca fıkralarında sözün gücü, Zeki Dilek (Ed.), 38. Icanas - Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi, Edebiyat Bilimi Sorunları ve Çözümleri 3. Cilt, Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yayınları.
• Şenocak, E. (2009). Toplumsal hayatın eşsiz savaşçısı: Nasreddin Hoca. Temrin Dergisi Nasreddin Hoca Özel Sayısı, İstanbul.
• Tan, N. (2013). UNESCO somut olmayan kültürel miras kavramı çerçevesinde Nasreddin Hoca fıkralarının sürdürülebilirliği. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, (36), 93-105.
• Turan, R. (1996). XIII. yüzyıl Anadolu buhranı ve ayakta kalan güçler. Erdem, 8(23), 529-540.
• Turan, Ş. (1990). Türk kültür tarihi. Bilgi Yayınevi.
• Türkmen, F. (1999). Nasreddin Hoca latifelerinin şerhi (Burhaniye tercümesi). Akademi Kitabevi.