2010-2019 Yılları Arasında Türkçe Çevirileri Yayınlanan İşârî Tefsirler Üzerine Bir Değerlendirme

Year 2019, Issue: 7, 49 - 88, 15.12.2019

Mahmud Esad Erkaya

Abstract

İşârî tefsirler sûfîlerin Kur’ân-ı Kerîm’e dair açıklama ve yorumlarını
içeren kaynaklardır. Bu eserlerin ilk örnekleri, daha çok Kur’ân-ı Kerîm’in
belirli âyetlerini tasavvufî bakış açısıyla yorumlarken daha sonraki asırlarda
tamamını zâhir anlamı ile birlikte işârî yönünü de ele alarak tefsir eden işârî
tefsirler ortaya çıkmıştır. Söz konusu eserler, geniş halk kitlelerinin
istifadesi gayesiyle günümüzde Türkçeye tercüme edilmeye başlanmıştır. Bu
bağlamda özellikle 2010 yılı sonrası İbn Atâ Tefsiri, Letâifü’l-işârât,
Geylânî Tefsiri, el-Fevâtihu’l-ilâhiyye, el-Baḥrü’l-medîd
ve Rûhu’l-beyân tefsirleri çevirisi yapılıp neşredilmiştir. Bunlardan İbn
Atâ Tefsiri ve Letâifü’l-işârât haricindekiler Kur’ân-ı Kerîm’in
tamamını zâhir mânaları ile birlikte tefsir etmesi itibariyle her kesimden
okuyucunun istifade edebileceği bir muhtevayı haizdir. Diğerlerinde ise işârî
yorumların hâkim olduğu ve muhtevası ile sonraki asırlarda telif edilen
tefsirlere kaynaklık teşkil ettikleri görülmektedir. Ne var ki âyetlerin zâhirî
anlamları konusunda bilgisi olmayan kimselerin yalnızca işârî yorumlara yer
veren eserlerden istifade imkânını çok sınırlıdır. Bu makalede 2010 ile 2019
yılları arasında Türkçeye kazandırılan ve halen kitabevlerinden temin
edilebilecek işârî tefsir çevirileri üzerinde durulacaktır. Söz konusu
tefsirler metotları itibariyle tanıtılıp örnek bir âyet özelinde
karşılaştırılacak ve bu tefsirlerden hangi yönleri ile istifade edilebileceği
üzerinde durulacaktır. 

Keywords

İbn Atâ Tefsiri, Letâifü’l-işârât, Geylânî Tefsiri, el-Fevâtihu’l-ilâhiyye, el-Baḥrü’l-medîd, Rûhu’l-beyân

An Evaluation on Published Ishari Tafsir Translations Between The Years 2010-2019

Abstract

Ishari
Tafsirs the sources of the commentaries and interpretations of sufis about the
Qur’an. The first examples of these works interpret the specific revelations of
the Qur’an with a mystical view. In later centuries, ishari tafsirs have
interpreted the Qur’an completely. These works are now being translated into
Turkish for the benefit of readers. In this context, especially after 2010,
Tafsir Ibn Atâ, Letâifu’l-ishârât, Tafsir al-Geylânî, el-Fevâtihu’l-ilâhiyye,
el-Baḥru’l-medîd ve Rûhu’l-beyân were translated and published. Of these,
except the Tafsir Ibn Ata and Letâifu’l-ishârât are all commenting on the
Qur’an. In this respect, it has a content that every reader can benefit from.
In others, sufi interpretations are predominant and these books are the source
for the works written in later centuries. This article will focus on the
translation of the ishari tafsir into Turkish from 2010 to 2019. These books
will be introduced in terms of methods and will be compared in a special ayet
example.

Keywords

Tafsir Ibn Atâ, Letâifu’l-ishârât, Tafsir al-Geylânî, el-Fevâtihu’l-ilâhiyye, el-Baḥru’l-medîd, Rûhu’l-beyân

References

• Abdülkadir-i Geylânî, Muhyiddîn Ebû Muhammed, Geylânî Tefsiri, çev. Dilâver Gürer, Ahmet Yılmaz, Tahir Uluç, Osman Nuri Küçük, Mustafa Çakmaklıoğlu, İbrahim Işıtan, Fadıl Geylani v.d., haz. Dilâver Gürer, İstanbul: Geylani İlim Araştırma ve Yayın Merkezi, 2016.
• ———, Tefsîrü’l-Ceylânî, haz. Ahmed Ferid el-Mezîdî, I-V, Pakistan: el-Mektebetü’l-Marûfiyye, 2010.
• Ateş, Süleyman, İşârî Tefsîr Okulu, Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1974.
• Ay, Mahmut, Kur’ân’ın Tasavvufî Yorumu – İbn Acîbe’nin el-Bahrü’l-Medîd Adlı Tefsiri –, İstanbul: İnsan Yay., 2011.
• Başkan, Ömer, “Halkı İrşad Çabasının Tefsire Yansımış Biçimi: Bursevî’nin Rûhu’l-Beyân’ı ve Tefsir Yöntemine Dair Bir Değerlendirme”, Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 8/3 (2008), ss. 127-144.
• Bursevî, İsmail Hakkı, Rûhu’l-Beyân, çev. Heyet, İstanbul: Erkam Yay., 2014.
• Câmî, Abdurrahman, Nefehâtü’l-üns (Evliya Menkıbeleri), çev. Lâmiî Çelebi, haz. Süleyman Uludağ – Mustafa Kara, İstanbul: Pinhan, 2011.
• Cevherî, Ebû Nasr İsmâil b. Hammâd, es-Sıhah tâcü’l-luga ve sıhahi’l-Arabiyye, haz. Ahmed Abdülgafûr Attâr, I-VI, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1979.
• Çift, Salih, “Tasavvufî Eserlerin Dayanılmaz Cazibesi: Tasavvuf Alanında Son Yıllarda Yapılan Çeviriler Nitelikleri Üzerine”, Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, 8/18 (2007), ss. 221-228.
• Demirli, Ekrem, “Kuşeyrî’den İbnü’l-Arabî’ye İşâri Yorumculuk Hakkında Bir Değerlendirme: İşarî Yorumdan Tahkîke Doğru Kur’ân-ı Kerim Yorumculuğunun Gelişimi”, Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 40 (2013), ss. 121-142.
• Denizer, Nurullah, “İşârî Tefsirde Zâhir - Bâtın İlişkisi (İsmail Hakkı Bursevî Örneği)”, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi, 2014.
• Derin, Süleyman, Kur’ân-ı Kerîm’de Seyr u Sülûk, İstanbul: Erkam Yay., 2013.
• Erkaya, Mahmud Esad, Kur’an Kaynaklı Tasavvuf Kavramları, Ankara: Otto, 2017.
• ———, “Tasavvuf Kavramlarının İstinbâtı Bağlamında İşâret İlmi”, 2nd International Scientific Researches Congress on Humanities and Social Sciences (IBAD-2017), ed. Hayrullah Kahya, İstanbul: İBAD, 2017, ss. 317-327.
• Gördük, Yunus Emre, Tarihsel ve Metodolojik Açıdan İşârî Tefsir Mâhiyeti, Meşrûiyeti, Bâtınî Yorumdan Farkı: İnsan Yay., 2013.
• Görener, İbrahim, “İlmi Cazibe Yurdu Osmanlı’da Çok Yönlü Bir Müfessir: Nimetullah-i Nahcuvani”, Osmanlı Toplumunda Kur’an Kültürü ve Tefsir Çalışmaları -I-, ed. Bilal Gökkır, Necdet Yılmaz, Necmeddin Gökkır, Ömer Kara, Muhammed Abay – Mustafa Karagöz, Ankara: İlim Yayma Vakfı Kur’an ve Tefsir Akademisi, 2011, ss. 281-294.
• Gürer, Betül, Gönül Gözüyle Kur'ân, İbn Atâ Tefsiri, İstanbul: H Yayınları, 2018.
• Gürer, Dilâver, Abdülkâdir Geylânî - Hayatı, Eserleri, Görüşleri, İstanbul: İnsan Yay., 2014.
• Halil b. Ahmed, Ebû Abdurrahman, Kitâbü’l-ayn, haz. Abdülhamid Hindâvî, I-IV, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• İbn Acîbe, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Muhammed el-Hasenî eş-Şâzelî, el-Bahrü’l-medîd fî tefsîri’l-Ḳurʾâni’l-mecîd, I-VIII, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2002.
• ———, el-Bahrü’l-medîd fî tefsîri’l-Ḳurʾâni’l-mecîd, haz. Ahmed Abdullah el-Kureşî, I-VI, Kahire1999.
• ———, el-Bahrü’l-medîd fî tefsîri’l-Ḳurʾâni’l-mecîd Kur’an’ın Tefsiri ve Tasavvufî İşaretleri çev. Dilaver Selvi, İstanbul: Semerkand, 2011.
• İvgin, Hayrettin, “Türkiye/Akşehir'de Medfun Mutasavvıf Ni’metullah Nahçivanî ve Türbesi”, Bilimsel Eksen-Sicientific Axis, 19 (2016), ss. 34-42.
• Kahraman, Abdullah, “Tasavvufi Tefsirlerin Ahkam Ayetlerine Yaklaşımı (İsmail Hakkı-i Bursevi Örneği)”, Osmanlı Toplumunda Kur’an Kültürü ve Tefsir Çalışmaları -I-, ed. Bilal Gökkır, Necdet Yılmaz, Necmeddin Gökkır, Ömer Kara, Muhammed Abay – Mustafa Karagöz, İstanbul: İlim Yayma Vakfı Kur’an ve Tefsir Akademisi, 2011, ss. 261-280.
• Kara, Mustafa, “İbn Acîbe”, TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), İstanbul: 1999, XIX, 294-295.
• Kılınçlı, Sami, “İşârî Te’vil ve Kuşeyrî’nin Cihad ve Kıtal Ayetlerini Yorumlama Yöntemi”, Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 17/1 (2017), ss. 119-155.
• Kurt, Yaşar, “Ni‘metullah b. Mahmûd”, TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), İstanbul, XXXIII, 132-133.
• ———, “Ni’metüllah Nahcivânî ve Tasavvufî Tefsiri”, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi, 1995.
• Kuşeyrî, Ebü’l-Kâsım Zeynülislâm Abdülkerîm b. Hevâzin, Letâifü’l-işârât, çev. Mehmet Yalar, haz. Ersan Güngör, I-VI, İstanbul: İlk Harf Yay., 2012.
• Musakhanov, Orkhan – Necdet Tosun, “Tefsîru’l-Ceylânî’nin Abdülkadir Geylânî’ye Nisbeti Meselesi”, Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, 15/33 (2014), ss. 1-16.
• Nahcivânî, Ni‘metullah b. Mahmûd, el-Fevâtihu’l-ilâhiyye ve’l-mefâtîhu’l-gaybiyye, I-II, İstanbul: el-Matbaatu‘l-Osmaniyye, 1325.
• ———, Nahcivânî Tefsiri (el-Fevâtihu’l-ilâhiyye ve’l-mefâtîhu’l-gaybiyye), çev. Ali İhsan Türcan, I-V: Akşehir Belediyesi Kültür Yay., 2017.
• Namlı, Ali, “İsmâil Hakkı Bursevî”, TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), İstanbul: 2001, XXIII, 102-106.
• ———, “İsmâil Hakkı Bursevî’nin Rûhu’l-Beyân fî Tefsîri’l-Kur’ân Adlı Tefsîri”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 9/18 (2011), ss. 365-385.
• Öngören, Reşat, “İbn Atâ”, TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), İstanbul: 1999, XIX, 336.
• Selvi, Dilaver, “Ahmed İbn Acibe el-Haseni’nin Hayatı, Eserleri ve Tefsirdeki Metodu”, Marife: Dini Araştırmalar Dergisi [Bilimsel Birikim], 10/3 (2010), ss. 261-281.
• Sülemî, Ebû Abdurrahmân Muhammed b. el-Huseyn, Hakâiku’t-tefsîr, haz. Seyyid İmrân, I-II, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
• ———, Hakâiku’t-tefsîr, Bayezid Kütüphanesi, Veliyyüddin, no. 148.
• Süzer, Azize, “İsmail Hakkı Bursevî’nin Rûhu’l-Beyân Adlı Tefsirindeki Hadislerin Tahrîci ve Değerlendirilmesi (Nisa Sûresi Örneği)”, Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Ensitüsü Yüksek Lisans Tezi, 2014.
• Şimşek, Halil İbrahim, “Nahcivânî Tefsiri, çeviren: Ali İhsan Türcan, Ankara 2014”, Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 13/25 (2014), ss. 207-211.
• Turan, Abdülbaki, “Baba Ni‘metullah Nahcivanî ve “el- Fevâtihu’l-İlâhiyye ve’l-Mefâtihu’l-Gaybiyye” İsimli Tefsiri (920/1514)”, Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1 (1985), ss. 61-76.
• ———, “Kuşeyri ve “Letâifu’l-İşarât” İsimli Tefsiri”, Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 4 (1991), ss. 35-54.
• Uludağ, Süleyman, “Abdülkādir-i Geylânî”, TDV İslam Ansiklopedisi (DİA), İstanbul: 1988, I, 234-239.
• ———, “İşârî Tefsîr”, TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), İstanbul: 2001, XXIII, 424-428.
• ———, “Kuşeyrî, Abdülkerîm b. Hevâzin”, TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), İstanbul: 2002, XXVI, 473-475.
• Zehebî, Ebû Abdullah Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed, Siyeru a‘lâmi’n-nübelâ, haz. Şu‘ayb el-Arnaût, I-XXV, Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1982-1988.