KÜRESELLEŞME VE EĞİTİM: "HOMO ECONOMICUS" EĞİTİM ANLAYIŞININ DÖNÜŞÜMÜ / GLOBALIZATION AND EDUCATION: TRANSFORMATION OF THE "HOMO ECONOMICUS" MODEL IN EDUCATION

Yıl 2015, Cilt: 2 Sayı: 4, 43 - 72, 26.12.2015

Ömer Faruk Cantekin

Öz

Küreselleşme, günümüzde Batı dışı dünya için küresel kapitalist piyasaların ihtiyaçları doğrultusunda ve neoliberal toplum anlayışına uygun olarak, Batılı ekonomik, sosyal, kültürel ve siyasal biçimlerin yaygınlaşması olarak ortaya çıkmaktadır. Hem siyasal hem de kurumsal düzeyde eğitim bu akımdan etkilenmektedir. Küresel ve bölgesel aktörlerin eğitim kurumlarından bekledikleri, küresel kapitalist ekonominin ihtiyaçlarını karşılamak için “homo economicus”u yetiştirmesidir. Diğer yandan, bugün ulus-devletin egemenlik yapısı sarsılmış güç paylaşımı kural haline gelmiştir. Eğitim politikasının ve planlamasının yapılmasında ülkeler küresel güçleri hesaba katmak zorunda kalmaktadırlar. Yerel düzeyde, eğitimin amaçları yerel değerlerden uzaklaşarak yerel kültürlerin yok olması pahasına küresel bir içerik kazanmaktadır. Yarım yüzyıldan fazla bir zamandır Batılı eğitim politikaları ve uygulamaları Türkiye’ye aktarılmakta ve dayatılmaktadır, ancak bu yaklaşım Türk Eğitim Sistemi için karmaşadan başka bir şey getirmemiştir. Dolayısıyla, Türkiye eğitimde “homo economicus” yetiştirmeyi mi hedefleyecek yoksa kendi toplumu ve dünya için nasıl bir insan yetiştireceğinin arayışına mı girecektir sorusuyla karşı karşıyadır. Bu çalışmada, küreselleşme bağlamında oluşan neoliberal toplum düşüncesine dayalı eğitim anlayışı, değişen işlevleri açısından ulus-devlet ve ulusötesi yapılar ve eğitim üzerindeki etkileri eleştirel bir biçimde ele alınmıştır. Ayrıca, küreselleşmenin Türkiye’ye etkisi eğitim üzerinden değerlendirilmiştir. Sonuç olarak, neoliberal anlayışın insan tipi olan “homo economicus”un dayandığı varsayımlar ve özellikleri Türk-İslam medeniyeti ve Batı medeniyeti farkları açısından incelendiğinde Türk Eğitim Sistemi için bu modelin uyumsuz olduğu düşünülmektedir

 Anahtar Kelimeler: Küreselleşme, homo economicus, Türk Eğitim Sistemi, eğitim politikaları.

 

Globalization today emerges as the spread of the economic, social, cultural and political institutions for the non-western world, in line with the needs of the global capitalist markets and in the form of neoliberal understanding of society. Education both at the political and at the organizational levels is influenced by this trend. Educational institutions are expected by global and regional actors to train “homo economicus” to meet the needs of global capitalist economy. On the other hand, with the shaken sovereignty structure of the nation-state, power-sharing is the rule today. Countries need to consider global forces in their policy-making and planning in education. At the local level, aims of education seem to globalize, deviating from cultural values, to the detriment of the local cultures. Westernist educational policies and practices have been transferred and dictated to Turkey for more than half a century, but this has brought nothing but confusion for the education system in Turkey. Therefore, Turkey now faces the challenge in education of whether to aim for “homo economicus” or to find out what type of people it needs to educate for the country and the world. This study critically examines the neoliberal understanding of education in the context of globalization, nation-state and its changing roles, transnational structures, and their effects on education. In addition, the effects of globalization on Turkey are explored with reference to education. Therefore, considering the characteristics of “homo economicus,” the idealized individual of the neoliberal worldview, it is thought that such a model is not tailored for the needs of the Turkish Education System due to the differences between the Western and Turkish-Islamic civilizations.

Key Words: Globalization, homo economicus, Turkish Education System, education policies.  

 

Kaynakça

• AKTAN, Coşkun Can. Monetarizm ve Rasyonel Beklentiler Teorisi. http://www.canaktan.org/ekonomi/anayasal_iktisat/monetarizm/aktan-monetarizm.htm, İzmir, 2000. (Erişim Tarihi: 2.06.2015).
• AKYILDIZ, Hüseyin. Tartışılan Boyutlarıyla “Homo Economicus. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi 13 (2) s.29-40, Isparta, 2008.
• AL-RODHAN, Nayef. R.F. Definitions of Globalization: A Comprehensive Overview and a Proposed Definition, Program on the Geopolitical Implications of Globalization and Transnational Security, Geneva Center for Security Policy, Geneva, 2009. http://www.academia.edu/attachments/30998551/download_file (Erişim Tarihi: 07.07.2015)
• APPLE, W. Michael. Eğitim, Piyasalar ve Denetim Kültürü. Küreselleşme ve Eğitim. Dipnot Yayınları. Haz.: Ebru Oğuz-Ayfer Yaka.1.Baskı. Ankara, 2007.
• ASLAN, Kadir. Küreselleşmenin Eğitim Boyutu. Ege Eğitim Dergisi (5), s. 1-5, İzmir, 2004.
• BALKAR, Betül ve ÖZGAN, Habib. Küreselleşmenin İlköğretim Kademesindeki Eğitim Sürecine Etkilerine İlişkin Öğretmen Görüşleri. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, Yıl 10, Sayı 19, s.1-22, Burdur, 2010,
• BARABASCH, Antje ve PETRICK, Stefanie. Multi-level policy transfer in Turkey and its impact on the development of the vocational education and training (VET) sector. Globalisation, Societies and Education, 10:1, s. 119-143, 2012.
• BECK, Ulrich. The Cosmopolitan Perspective: Sociology of the Second Age of Modernity. British Journal of Sociology, Vol. 51, Issue No. 1, January/March, s. 79-105, 2012.
• BOURDIEU, P. Sketch for Self-Analysis. Polity Press, Cambridge, 2007.
• BROOKS, David. The Social Animal. Random House, New York, 2012.
• BROWN, Tony. Challenging globalization as discourse and phenomenon. International Journal of Lifelong Education, 18:1, 3-17, 1999.
• CHINNAMMAI, S. Effects of globalisation on education and culture. ICDE International Conference 19-23, New Delhi, 2005.
• ÇETİN, Oya Uslu. Küreselleşmenin Eğitimin Farklı Boyutları Üzerindeki Etkileri. Çağdaş Yönetim Bilimleri Dergisi, 1 (1), s. 1-19, Ankara, 2015.
• ÇIMRIN, Füsun Kökalan. Küreselleşme, Neo-Liberalizm Ve Refah Devleti İlişkisi Üzerine. Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (İLKE) Güz Sayı 23, s. 195-203, Muğla, 2009.
• ÇINAR, İkram. Küreselleşme, Eğitim ve Gelecek. Kuramsal Eğitimbilim, 2(1), s. 14-30, Afyon, 2009.
• ÇOBAN, Aykut. Küreselleşmeye Karşı Olmak: Olanaklar ve Sınırlılıklar. Praksis Sayı:7, s. 117-164, Ankara, 2002.
• DARDOT, Pierre ve LAVAL, Christian. Dünyanın Yeni Aklı: Neoliberal Toplum Üzerine Deneme. İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2007.
• STEINGARD, David ve FITZGIBBONS, Dale. Challenging the Juggernaut of Globalization: A Manifesto for Academic Praxis. Journal of Organizational Change Management, Vol. 8, No. 4, s.30-54, Bradford, 1995.
• DEUTSCHE BANK RESEARCH. Homo economicus – or more like Homer Simpson? Deutsche Bank AG, DB Research, D-60262 Frankfurt am Main, Germany. 2010. https://www.dbresearch.com/PROD/DBR_INTERNET_EN-PROD/PROD0000000000259291.pdf (Erişim Tarihi: 07.07.2015)
• DİKKAYA, Mehmet. ve ÖZYAKIŞIR, Deniz. Küreselleşme ve Bilgi Toplumu: Eğitimin Küreselleşmesi ve Neo-Liberal Politikaların Etkileri. Uluslararası İlişkiler, Cilt 3, Sayı 9, s. 151- 172, İstanbul, 2006.
• DOĞAN, Elife. Eğitimde Küreselleşme. Eğitim Araştırmaları Dergisi, No: 6, s. 87-98, 2002.
• DOĞAN, Hıfzı. Eğitimde Program ve Öğretim Tasarımı. Önder Matbaacılık, Ankara, 1997.
• DOĞAN, İsmail. Eğitim Sosyolojisi. Nobel Akademik Yayıncılık, Ankara, 2011.
• DRUCKER, Peter. Yeni Gerçekler. Çeviren: Birtane Karanakçı. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara, 2000.
• DURA, Cihan. Bilgi Toplumu. Kültür Bakanlığı Yay, Ankara 1990.
• DURALI, Teoman. Çağdaş Küresel Medeniyet. Dergah Yayınları, İstanbul, 2013.
• DURGUN, Şenol. Modernleşme ve Siyaset. Binyıl Yayınevi, Ankara, 2010.
• ERÖZ, Mehmet. İktisat Sosyolojisine Başlangıç. Ötüken Neşriyat, İstanbul, 1982.
• EUROPEAN COMMISSION.. At a Glance: Education and Training. 2010 http://ec.europa.eu/education/at-a-glance/about141_en.htm (Erişim Tarihi 14.04.2011).
• GIDDENS, Anthony. A Contemporary Critique of Historical Materialism. Vol. 1. Power, Property and the State. Macmillan, London, 1981.
• GIDDENS, Anthony. The Consequences of Modernity. Polity Press, Cambridge, 1990.
• GIDDENS, Anthony. Anthony Giddens on Globalization: Excerpts from a Keynote Address at the UNRISD Conference on Globalization and Citizenship, UNRISD (United Nations Research Institute for Social Development) News, Vol. 15, Bulletin No. 15, 1996/7, pp. 4-5, p. 5, as cited in M. Findlay, The Globalisation of Crime, Understanding Transitional Relationships in Context (Cambridge: Cambridge University Press, 2000), p. 169.
• GLOBAL BUSINESS SUMMIT REPORT. Ethics in Globalization. Harward Business School, President and Fellows of Harvard College, Boston, 2008.
• GOUTHRO, Patricia A. Education for Sale: at What Cost? Lifelong Learning and the Marketplace. International Journal of Lifelong Education, 21:4, s. 334-346, 2002.
• GÖMLEKSİZ, Mehmet Nuri ve KILINÇ Hasan Hüseyin. Küreselleşmenin Eğitim Programları Üzerindeki Etkisine İlişkin Akademisyen Görüşleri: Nitel Bir Çalışma. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Cilt: 9 Sayı: 17, s. 397-413, Hatay, 2012.
• GÖNEL, Feride D. ve AKÇALI, T. Türkiye’de Neoliberal Politikaların Üniversite Eğitimine Yansımaları. Eğitim Bilim Toplum Dergisi,5(20), s.4-29, Ankara, 2007.
• GÖKER, Aykut. Enformasyon Toplumu üzerine Kavramsal Bir Yaklaşım Denemesi. http://www.bilgiyonetimLorg/cm/pages/mkl gos.php?nt=287, 2001. (Erişim Tarihi: 02 Temmuz 2015).
• GÜLCAN, Murat Gürkan. AB ve Eğitim Süreci: AB Ülkeleri Eğitim Sistemleri ve Politikaları, Yapısal Uyum Modeli. Anı Yayıncılık, Ankara, 2005.
• GÜVEN, İsmail. Küreselleşme ve Eğitim Dizgesine Yansımaları. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi,32(1), s.145-159, Ankara, 1999.
• HENRY, M., LINGARD, B., RIZVI, F., ve TAYLOR, S. Working with/against Globalization in Education. J. Education Policy, 14(1), s. 85- 97, 1999.
• HESAPÇIOĞLU, Muhsin. Postmodern/Küresel Toplumda Eğitim, Okul ve İnsan Hakları. 21. Yüzyılda Eğitim ve Türk Eğitim Sistemi. Serdar Eğitim Araştırma Yayıncılık Ltd. Şti, İstanbul, 2001.
• HIRTT, Nico, YILDIRIM, Deniz ve AKSARI, Mehmet. Okulun Ticarileşmesinin Üç Boyutu. Eğitim Bilim Toplum, 3(11), s. 110-119, Ankara, 2005.
• İNAL, Kemal. Yeni İlköğretim Müfredatının Felsefesi. Zil ve Tenefüs, Sayı 1, s. 37-40, İstanbul, 2005.
• INTERNATIONAL MONETARY FUND (IMF). Meeting the Challenges of Globalization in the Advanced Economies, World Economic and Financial Surveys, 1997 http://www.imf.org/external/pubs/WEOMAY/Weocon.htm (Erişim Tarihi: 07.07.2015).
• ŞENTÜRK, İlknur. Pierre Bourdıeu’nun Neoliberalizm Eleştirisi Bağlamında Eğitim Yönetimini Yeniden Düşünmek. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi,11(2), s.73-98, Eskişehir, 2010.
• KAHNEMAN, Daniel ve TVERSKY, Amos. Prospect theory: An Analysis of Decision Under Risk. Econometrica 47 (2), s.263-291, 1979.
• KARADELİ, Cem. Küreselleşme ve Dünya Düzenleri. Cem Karadeli (Ed.) Küreselleşme ve Alternatif Küreselleşme, Phoenix Yayınları, Ankara, 2005.
• KARSLI, Necmi. Din Eğitimi Bağlamında Küresel Sorunlar ve Çözüm Yolları. Küreselleşme Sürecinde Din Eğitimi Uluslararası Sempozyumu Bildiriler Kitabı, 28-30 Kasım 2013 tarihinde Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İlahiyat Fakültesinde düzenlendi.
• KESKİN, Nuray E. ve DEMİRCİ, Aytül G. Eğitimde Çürüyüş, KİGEM Özelleştirme Değerlendirmeleri, No:1, KİGEM, Ankara, 2003.
• KHOR, Martin. in J. A. Scholte, “The Globalization of World Politics”, in J. Baylis and S. Smith (eds.), The Globalization of World Politics, An Introduction to International Relations (New York: Oxford University Press, 1999), p. 15, 1995.
• KUMAR, Ravi ve HILL, Dave. Introduction: Neoliberal Capitalism and Education. Editörler: Hill, Dave ve Kumar, Ravi (Ed.) Global Neoliberalism and Education and its Consequences. Routledge, New York, 2009.
• LYOTARD, J. François. The Postmodern Condition: A Report on Knowledge. University of Minnesota Press, Minneapolis, MN, USA, 1984.
• MCMICHAEL, Philip. Development and Social Change: A Global Perspective. Pine Forge Press, London, 2000.
• MEYER, J. W., KAMENS, D. H. ve BENAVOT, A. School Knowledge for the Masses: World Models and National Primary Curricular Categories in the Twentieth Century. Falmer Press Bristol, Pa., 1992.
• MoNE (Ministry of National Education). What is the SVET project? 2009 http://svet.meb.gov.tr/indexen.html (Erişim Tarihi: 27.02. 2011).
• MORRIS, Ian.. Dünyaya Neden Batı Hükmediyor (Şimdilik). Çeviren: Gül Çağalı Güven. Alfa Basım Yayım, İstanbul 2012
• NYBORG, Karine. Homo Economicus and Homo Politicus: Interpretation And Aggregation of Environmental Values, Journal of Economic Behavior & Organization, Vol. 42, s. 305–322, Oslo, 2000.
• OLSSEN, Mark ve CODD, John. Education Policy: Globalization, Citizenship and Democracy. Sage Publication, London, 2004.
• OMAN, Charles. The policy challenges of globalisation and regionalisation. OECD Development Centre, Policy Brief No. 11,1996.
• ORR, David. W. Education for Globalisation (Modern Western Education System). The Ecologist, 29(3), s.166, 1999.
• ÖZAKPINAR, Yılmaz. İnsan Düşüncesinin Boyutları.: Ötüken Neşriyat A.Ş, İstanbul, 2002.
• PAŞA, Said Halim. Buhranlarımız ve Son Eserleri. Hazırlayan: M. Ertuğrul Düzdağ. İz Yayıncılık, İstanbul, 2015.
• PIERSON, Christopher. Contemporary Challenges to Welfare State Development, Political Studies, Issue:XLVI, s.777-794, 1998.
• PLOTKIN, Bill. Nefs Yolu. Çeviren: Elif Berkan. Okyanus Yayınları, İstanbul, 2014.
• RITCHIE, Michael. Globalization vs. Globalism. International Forum on Globalization. 1996. http://www.hartford-hwp.com/archives/25a/069.html. (Erişim Tarihi: 07.07.2015).
• RITZER, George. The Globalization of Nothing. SAIS Review, Vol. 23, No. 2, Summer-Fall, s. 189-200, 2003.
• ROBINSON, William. I. Theories of Globalization. In George Ritzer (ed.), Blackwell Companion to Globalization. Blackwell, London, 2007.
• SANCAR, Can ve SANCAR, Mine. Neoliberal Mechanisation of Education. TOJET: The Turkish Online Journal of Educational Technology July, volume 11 Issue 3, s. 246-254, 2012.
• SARIBAY, Ali Yaşar. Küreselleşme, Postmodern Uluslaşma ve İslam. Editörler: Keyman, E. Fuat ve Sarıbay, Ali Yaşar. Küreselleşme, Sivil Toplum ve İslam. s.14-33. Vadi Yayınları, Ankara, 1997.
• SAYAR, Ahmed Güner. Osmanlıdan 21. Yüzyıla Ekonomik, Kültürel ve Devlet Felsefesine Ait Değişmeler. Ötüken Neşriyat A.Ş., İstanbul, 2001.
• SAYILAN, Fevziye. Küresel Aktörler DB ve GATS ve Eğitimde Neoliberal Dönüşüm. JMO Haber Bülteni, s. 44-51, 2007.
• SİNANOĞLU, Oktay ve BARUT, Azmi. O. Dil ve Sömürge Eğitimi, Devrimci Cumhuriyetin Eğitim Politikaları. S. 37-40. Kaynak Yayınları, İstanbul, 1997.
• SPRING, Joel. Research on Globalization and Education. Review of Educational Research, 78 (2), s.330-363, 2008.
• STEGER, Manfred. B. Ideologies of Globalization. Journal of Political Ideologies, 10(1), s. 11–30, 2005.
• SUSAR, Gamze Canlı. Implications of Student Cantered Education for the Neoliberal Regime of Government and Knowledge Economy in Turkey. Procedia - Social and Behavioral Sciences 116, s.2293-2301, 2014.
• ŞİMŞEK, Osman. 21. Yüzyıl Türkiye’si için Milli Eğitim Felsefesi ve Milli Eğitim Politika Zihniyeti. O. Şimşek (Ed.) Yeni Türkiye’nin Yeni Gerçekleri. Otorite Yayınları, Ankara, 2012.
• TEHRANIAN, Majid. Globalization Texts, Concepts and Terms, compiled by Fred W. Riggs, 1998. http://www.grida.no/geo/GEO/Geo-1-020.htm. (Erişim Tarihi: 07.07.2015)
• TEKELİ, İlhan. Türkiye İçin Eğitim Yazıları. Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 2011
• TEZCAN, Mahmut. Eğitim Sosyolojisi. Anı Yayıncılık, Ankara, 2012.
• THALER, Richard. H. From Homo Economicus to Homo Sapiens. Journal of Economic Perspectives, 14(1), s.133–141, 2000.
• Topçu, Nurettin. Türkiye’nin Maarif Davası. Dergah Yayınları, İstanbul, 1998.
• TOPÇU, Nurettin. Sosyoloji. (5. Baskı.) Dergah Yayınları, İstanbul, 2014.
• TOZLU, Necmettin. Eğitim Felsefesi. Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, Ankara, 2003.
• TÜRKİYE MESLEKİ VE TEKNİK EĞİTİM STRATEJİ BELGESİ VE EYLEM PLANI, 2014-2018.
• http://mtegm.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2014_08/13021358_mte_strateji_belgesi_eylem_plani_20142018.pdf (Erişim tarihi: 2 Haziran 2015.)
• ÜSTÜNEL, Besim. Ekonominin Temelleri. Ankara, 1988.
• WALCK, Christa ve BİLİMORİA, Diana. Editorial: Challenging ‘Globalization’ Discourses, Journal of Organizational Change Management, 8(4), s. 3-5, 1995
• WALLERSTEIN, Immanuel. The Modern World System: Capitalist Agriculture and the Origins of the European World-Economy in the Sixteenth Century. Academic Press, New York, 1974. R. J. Holton, Globalization and the Nation-State. Macmillan Press, London, 1998.
• WATERS, Malcolm. Globalization. Routledge, London, 2001.
• YAYLA, Atilla. Liberalizm. Turhan Kitabevi Yayınları, Bilimsel Araştırma Dizisi: 20. Adalet Matbaacılık, Ankara, 1992.
• YENAL, Oktay. Ulusların Zenginliği ve Uygarlığı. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara, 1999.
• YILDIZ, Naciye. Neoliberal Küreselleşme ve Eğitim. D.Ü. Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Dergisi 11, s.13-32, Diyarbakır, 2008.