SÖYLENCE İLE GERÇEKLİK ARASINDA: 19. YÜZYIL OSMANLI MİZAH BASININDA KARAFERYE CADILARI

Yıl 2020, Cilt: 15 Sayı: 1, 449 - 480, 30.04.2020

Gökhan Demirkol

https://doi.org/10.17550/akademikincelemeler.677972

Cited By: 1

Öz

Osmanlı Devleti’nde ölümden sonra hayata dönen varlıklara ilişkin temel tanımlama “cadı” kavramıdır. Ancak konu hakkında yapılan çalışmalar genellikle “cadı” kavramını “vampir” kavramı ile açıklama eğilimindedir. Bu eğilimin temel sebebi ise 19. yüzyılın son çeyreğinde “cadı” kavramının anlamında yaşanan genişlemedir. Temel özellikleri benzer olan bu iki kavram toplumsal hayatta aynı olguyu tanımlamak için birbirlerinin yerine kullanılmıştır.

19. yüzyılda Osmanlı topraklarında kayıt altına alınmış son “cadı” olayı Tırnova cadılarıdır. Fakat 1872 ve 1874 yıllarında Selanik’e bağlı Karaferye’de iki cadı vakasının yaşandığına dair gazete haberleri bulunmaktadır. Bu çalışma bahsi geçen haberlere ilişkin dönemin gazete ve dergilerinin yaklaşımını ele almaktadır. Çalışmanın odağı mizah dergileridir. 19. yüzyılın ikinci yarısında Osmanlı toplumunda “cadı” kavramının hangi kavramlar ile tanımlandığı mizah dergileri üzerinden analiz edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Cadı, Karaferye, Osmanlı Mizah Basını

BETWEEN MYTH AND REALITY: KARAFERYE WITCHES IN 19th CENTURY OTTOMAN HUMOR PRESS

Öz

The basic definition of the creatures that came to life after death in the Ottoman Empire is the concept of “witch”. However, studies on this subject tend to explain the concept of “witch” with the concept of “ vampire”. The main reason for this tendency is the expansion in the meaning of the concept of “witch” in the last quarter of the 19th century. These two concepts, whose basic characteristics are similar, are used interchangeably to define the same phenomenon in social life.

The last witch event recorded in the Ottoman lands in the 19th century is the “Witches of Veliko Tarnova”. However, in that century there are news that two witch cases took place in Karaferye of Thessaloniki in 1872 and 1874. This study deals with the approach of newspapers and magazines of the period related to the mentioned news. The focus of the study is humor magazines. In the second half of the 19th century, the concepts of the definition of “witch” concept in Ottoman society were analyzed through humor magazines.

Anahtar Kelimeler

Witch, Karaferye, Ottoman Humor Press

Kaynakça

• Abdülaziz Bey, Osmanlı Âdet, Merasim ve Tabirleri, yay. haz. Kâzım Arısan, Duygu Arısan Günay, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1995.
• Aycibin, Zeynep. “Osmanlı Devleti’nde Cadılar Üzerine Bir Değerlendirme”, OTAM, 24 (2008), 55-70. https://doi.org/10.1501/OTAM_0000000545
• Basiret, İ.B.B. Atatürk Kitaplığı Demirbaş No: NS0211.
• Berger, Peter L. - Luckmann, Thomas. Gerçekliğin Sosyal İnşası, çev. Vefa Saygın Öğütle, İstanbul: Paradigma Yayınları, 2008.
• Boratav, Pertev Naili. 100 Soruda Türk Folkloru. İstanbul: Gerçek Yayınları, 1984.
• Demirkol, Gökhan. “Tanzimat Dönemi Türkçe Mizah Dergilerinin “Mizah”ı Tanımlama Biçimleri (1870-1877)”, Alay Kitabı, ed. Emine Gürsoy Naskalı, 23-59. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2019.
• Demirkol, Gökhan. “Tanzimat Mizahının “Şarivari”leri: Şarivari Yada İbretnüma-yı Âlem (1871) ve Şarivari Medeniyet (1874) Mizah Dergileri, CBÜ Sosyal Bilimler Dergisi 17/1, (2019), 265-293. Doi:10.18026/cbayarsos.514264
• Diyojen, İ.B.B. Atatürk Kitaplığı Demirbaş No: NS0465.
• Doğan, Cem. “Osmanlı Devleti’nde Cadı Avı Var mıydı? (Karşılaştırmalı bir İnceleme)”, Tarih Kültür ve Sanat Araştırmaları Dergisi, 2/1 (2013), 218-240. DOI: 10.7596/taksad.v2i1.169
• Düzdağ, M. Ertuğrul. Şeyhülislam Ebussuud Efendi Fetvaları Işığında 16. Asır Osmanlı Yaşamı, İstanbul: Kapı Yayınları, 2012.
• Hayal, İ.B.B. Atatürk Kitaplığı Demirbaş No: NS0787.
• Hülâsatü’l Efkâr, İ.B.B. Atatürk Kitaplığı Demirbaş No: NS0855.
• Işık, S. Yetkin. “Tırnova Cadıları Yahut Sözlü Kültürlerde Halk İnançlarının Siyasal Manipülasyonu”, Doğu Batı 84, (2018), 255-273.
• Kırgi, Salim Fikret. Osmanlı Vampirleri. İstanbul: İletişim Yayınları, 2018.
• Kiel, Machiel - Gara, Eleni “Karaferye”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 24/391-394, Ankara: TDV Yayınları, 2001.
• Köhbach, Markus. “Ein Fall Von Vampirismus Bei Den Osmanen”, Balkan Studies, 20 (1979), 83-90. Latife, Hakkı Tarık Us Koleksiyonu Yer No: 0237/1.
• Mazower, Mark. Selanik: Hayaletler Şehri, Hıristiyanlar, Müslümanlar ve Yahudiler (1430-1950), çev. Gül Çağalı Güven, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2007.
• Medeniyet, İ.B.B. Atatürk Kitaplığı Demirbaş No: NS1318.
• Ortaylı, İlber. İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı, İstanbul: İletişim Yayınları, 2001. Redhouse, James W. Müntahabât-ı Lügât-ı Osmâniyye. haz. Recep Toparlı, Betül Eyövge Yılmaz, Yaşar Yılmaz, Ankara: Türk Dil Kurumu, 2016.
• Redhouse, James W. Turkish and English Lexicon. İstanbul: Amerikan Misyoner Şirketi, 1890.
• Şark, İ.B.B. Atatürk Kitaplığı Demirbaş No: NS1982.
• Şemsettin Sami, Kamus-i Türki, İstanbul: Çağrı Yayınları.
• Takvim-i Vekayi, İ.B.B. Atatürk Kitaplığı Demirbaş No: NS2061.
• Tiyatro, İ.B.B. Atatürk Kitaplığı Demirbaş No: NS2183.
• Ursinus, Von Michael. “Osmanische Lokalbehörden der frühen Tanzimat im Kampf gegen Vampire? Amtsrechnungen (masarıf defterleri) aus Makedonien im Lichte der Aufzeichnungen Makro Cepenkovs (1829-1920)”, Wiener Zeitschrift für die Kunde des Morgenlendes, 82, (1992), 359-374.
• Yaltırak, Mehmet Berk. “Türk Kültüründe Hortlak-Cadı İnanışları”, Tarih Okulu Dergisi, 18 (2013), 191-192. http://dx.doi.org/10.14225/Joh346