BİR ODADAN BİR KENTE BİR “BEDEN” OLARAK MEKÂNI İŞİTMEK: MEKÂN TASARIMI İÇİN SES

Yıl 2023, Sayı: 19, 60 - 75, 31.08.2023

Aylin Yamandağ Öner , Ozge Kandemir

Öz

Ses; insan, mekân ve aralarındaki ilişkide, havadaki basit bir titreşime indirgenemeyecek derinlikte bir kavramdır. Mekân; ses için bir bedene dönüştüğünde, işitsel yollarla kavranan bir bilgi kaynağı haline gelmektedir. Edinilen bu bilgiler deneyime dönüşürken, bir mekânı da bir yer haline getirmektedir. Dolayısıyla bir “beden” olarak mekânı işitmek, onu bir yer haline dönüştüren işitsel özellikleri kavramayı gerektirmektedir. Bu kavrayış aynı zamanda, bir odadan bir kente yaşanan mekânların üretilmesinde, ses olgusunun ve işitsel deneyimin ne derece önemli olduğunun farkına varılmasını sağlamaktadır. Oysaki günümüzde görme duyusunun diğer duyularla olan doğal etkileşiminden yalıtılarak, mekân tasarımı ve deneyiminde ayrıcalıklı kılındığı, bu yönde teoriye ve uygulamaya yönelik çalışmaların yoğunluk kazandığı görülmektedir. Buna karşın ses, nesnel ve tinsel özüyle bütünleşik olarak deneyimlenen mekânlar için, yeri doldurulamaz nitelikler barındırmaktadır. Bu durum fiziksel ve psikofiziksel özellikleriyle sesin incelenmesini ve mekân tasarımına yönelik verilerinin değerlendirilmesini hedefleyen çalışmaların artırılmasını gerektirmektedir. Bu doğrultuda ele alınan çalışma; fiziksel, bilişsel, psikolojik ve kültürel bağlamda sesin, insanın mekânla kurduğu ilişkide neleri ifade ettiğini ortaya koymayı hedeflemektedir. Literatür taramasıyla disiplinler arası bir yaklaşımla elde edilen veriler ses kavramının tanımlanmasına ve sesin mekân tasarımına yönelik özelliklerinin ortaya konulmasına yönelik değerlendirilmiştir. Bu özellikler, kişilik ve kimliğin aktarım aracı olarak ses; iç ve dış dünyaya ilişkin mesajların taşıyıcısı olarak ses; deneyimi olanaklı kılan araçlardan biri olarak ses başlıkları altında ortaya konulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Ses, işitsel deneyim, mekânsal deneyim, mekân tasarımı

From a Room to a City Hearing Space as a “Body”: Sound for Space Design

Öz

Sound is a deep concept that cannot be reduced to a simple vibration in the air for the human, space, and the relationship between them. When a space turns into a body for sound, it becomes an information source perceived through auditory means. While this knowledge turns into an experience, it also turns a space into a place. Therefore, hearing a space as a “body” requires realizing its aural features turning it into a place. This comprehension enables realizing how important the sound phenomenon and auditory experience are in the production of spaces lived from a room to a city. However, today, it is seen that the sense of sight is isolated from its natural interaction with other senses and is privileged in space design and experience. In this direction, theoretical and practical studies are getting more and more intensive. In spite of that sound has irreplaceable qualities for the spaces experienced with its objective and spiritual essence integratedly. This situation necessitates increasing studies aimed at analyzing sound with its physical and psychophysical features and evaluating them for space design. In this respect, the study aims to reveal what sound means in the relationship that human establish with space in a physical, cognitive, psychological, and cultural context. The data obtained with an interdisciplinary approach through literature review have been evaluated to define the concept of sound and to reveal its features for space design. These features have been revealed under several headings: Sound as a means of transmission of personality and identity, Sound as the carrier of messages regarding the inner and outer world; Sound as one of the means that make the experience possible.

Anahtar Kelimeler

Sound, auditory experience, spatial experience, space design

Kaynakça

• Agamben, G. (2010). Çocukluk ve Tarih: Deneyimin Yıkımı Üzerine Bir Deneme (Çev: Betül Parlak). İstanbul: Kanat Kitap.
• Arnheim, R. (2015). Görsel Düşünme. (Çev: Rahmi Öğdül). İstanbul: Metis Yayınları.
• Asselineau, M. (2020). Characterizing The Acoustics of Places of Worship. Worship Sound Spaces içinde (s. 13-30). New York: Routledge.
• Augoyard, J.-F. ve Torgue, H. (2005). Sonic Experience: A Guide To Everyday Sounds (Çev: A. McCartney ve D. Paquette). London: McGill-Queen’s University Press.
• Ballantyne, A. (2014). Mimarlar İçin Deleuze ve Guattari (2. Baskı) . İstanbul: Yem Yayınları.
• Bektaş, C. (2008). Algı-Oylum. Mimarlıkta Malzeme, 3 (7), s. 43-45. İstanbul: TMMOB Mimarlar Odası Büyükkent Şubesi.
• Benzel, K. F. (1997). The Room in Context: Design Beyond Boundaries. NY: McGraw-Hill.
• Bergson, H. (2015) Madde ve Bellek Beden-Tin İlişkisi Üzerine Deneme. (Çev. Işık Ergüden) İkinci Baskı. Ankara, Dost Kitabevi.
• Bild, E., Coler, M., Pfeffer, K., & Bertolini, L. (2016). Considering Sound in Planning and Designing Public Spaces: A Review of Theory and Applications and a Proposed Framework for Integrating Research and Practice. Journal of Planning Literature, 31(4), s. 419-434.
• Blesser, B. ve Salter, L.-R. (2007). Spaces Speak, Are You Listening? Experiencing Aural Architecture. Cambridge, London: The MIT Press.
• Churchill, W. (1943). Speech to the house of common, Meeting in the House of Lords. https://winstonchurchill.org/resources/quotes/famous-quotations-and-stories/ (Erişim tarihi: 14.11.2022).
• Collins, K. (2020). Studying Sound: A Theory and Practice of Sound Design. Cambridge, Massachusetts: The MIT Press.
• Dağdelen, Y. (2011). Diksiyon. İstanbul: Pan Yayıncılık.
• Debord, G. (2017). Gösteri Toplumu (Çev: A. Ekmekçi ve O. Taşkent). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Deleuze, G. (2015). Anlamın Mantığı (Çev: H. Yücefe). İstanbul: Norgunk Yayıncılık.
• Dolar, M. (2013). Sahibinin Sesi (Çev: B. E. Aksoy). İstanbul: Metis.
• Downs, R., M. ve Stea, D. (2011). Cognitive Maps and Spatial Behaviour: Process and Products. M. Dodge, R. Kitchin ve C. Perkins. The Map Reader: Theories of Mapping Practice and Cartographic Representation içinde (s. 312-317). UK: John Wiley & Sons Ltd.
• Eagleman, D. (2021). Canlı Devre: Durmaksızın Değişen Beynin İçyüzü (Çev: Z. Arık Tozar). İstanbul: Domingo Yayınevi.
• Eco, Umberto. (2019). Mimarlık Göstergebilimi (Çev: F. Erkman Akerson). İstanbul: Daimon Yayın
• Everest, F., A. (2001). The Master Handbook Of Acoustic. (4.Baskı) New York, USA: McGraw-Hill Education.
• Falk, J. H. and Dierking, L. D. (2000). Learning from museums, Visitor experiences and the making of meaning. Oxford: American Association for State an Local History Book Series, AltaMira Press.
• Farnell, A. (2010). Designing Sound. Cambridge, Massachusetts: The MIT Press.
• Gezer, H. (2012). Mekânı Kavrama Sürecinde Algılama Bileşenleri. İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 11 (2), s. 1-10.
• Gleick, J. (2011) The Information. New York: Pantheon Books.
• Goldstein, E., B. (2019). Duyum ve Algı (Çeviri Editörleri: G. Malkoç ve F. Girgin Kardeş) (9. Baskı). Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Gregotti, V., (2015). Mimarlığın İçinde (Çev: A. Erol). İstanbul, Türkiye: Janus Yayıncılık.
• Hassenzahl, M., Eckoldt, K., Diefenbach, S., Laschke, M., Lenz, E. Ve Kim, J., (2016). Anlam Ve Haz Anlarını Tasarlamak /Deneyim Tasarımı Ve Mutluluk. Cogito, (83), s. 177-202.
• Hendy, D. (2016). Sesin Beşerî Tarihi (Çev: Ç. Çıdamlı). İstanbul: Kolektif Kitap.
• Herssens, J. ve Heylighen, A. (2010). Blind Body Language: Haptics in the Homes of Congenitally Blind. P. J. Clarkson, P. M. Langdon ve P. Robinson (Editörler). 5th Cambridge Workshop on Universal Access and Assistive Technology bildiri kitabı içinde s. 109-118. Cambridge
• Heylighen, A. (2012). Challenging Prevailing Ways of Understanding and Designing Space. M. Bhatt, , C. Hölscher ve T. Shipley (Editörler). Spatial Cognition for Architectural Design SCAD 2011 Symposium Proceedings bildiri kitabı içinde s. 23-40. Universität Freiburg.
• Holl, S., Pallasmaa, J., Perez-Gomez, A. (1994). Questions of Perception. Phenomenology of Architecture. San Francisco: William Stout Publishers.
• Holman, T. (2010). Sound for Film and Television (3. Baskı). Oxford, UK: Elsevier.
• Hölzl, H. (2003). Can We Create Space By Means Of Sound ? Master's Thesis. Hollanda: Utrecht School of the Arts - Faculty of Art, Media and Technology.
• Iversen, J., R., Patel, A., D. ve Ohgushi, K. (2008). Perception of Rhythmic Grouping Depends on Auditory Experience. Journal of the Acoustical Society of America, 124 (4), s. 2263–2271.
• Jay, M. (2012) Deneyim Şarkıları (Çev: B. E.Aksoy). İstanbul: Metis Yayınları. Kaban, K., A. (2016). Sinemada Ses ve Sesin Ontolojisi. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Kagge, E. (2020). Gürültü Çağında Sessizlik (Çev: N. Bakar-Langeland). İstanbul: Alfa.
• Kulper, A. (2020). The silent present: The contemporary atmosphere of architectural historiography. M. Dorrian ve C. Kakalis (Editörler). The Place of Silence: Architecture / Media / Philosophy içinde (s. 89-106).
• Kuttruff, H. (2000). Room Acoustics. New York: Elsevier Science Publishing.
• LaBelle, B. (2010). Acoustic Territories Sound Culture And Everyday Life. New York: Continuum.
• Lang, J. (1987). Creating Architectural Theory. New York: Van Nostrand Reinhold.
• Le Corbusier. (2019). Mimarlık Öğrencileriyle Söyleşi. (Çev: S. Rifat). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları
• Lefebvre, H. (2014). Mekânın Üretimi. Çev. Işık Ergüden. Sel Yayıncılık, İstanbul.
• Lefebvre, H. (2010). Gündelik Hayatın Eleştirisi III. İstanbul: Sel Yayıncılık.
• Lehecka, K. (2017). Aural Design: Merging Of Sound And Space. Master of Architecture. Cincinnati: University of Cincinnati, School of Architecture and Interior Design of the College of Design, Architecture, Art, & Planning.
• Leitner, B. (2008). .P.U.L.S.E. Räume der Zeit / Spaces in time (Editör: P. Weibel). Ostfildern: Hatje Cantz.
• Long, M. (2006). Architectural Acoustics. New York: Elsevier Inc.
• Loos, A. (2018) Mimarlık Üzerine. İstanbul: Janus Yayıncılık.
• Lyver, D. (1999). Basics of Video Sound. Oxford: Focal Press.
• Malpas, J. E. (1999). Place and Experience: A Philosophical Topography. Cambridge: Cambridge University Press.
• Merleau-Ponty, M. (2005). Phenomenology of Perception. NY: Taylor & Francis Group.
• Merleau-Ponty, M. (2012). Phenomenology of Perception. Oxon: Routledge.
• Merleau-Ponty, M. (2017). Algılanan Dünya (Çev: Ö. Aygün) (5. Baskı). İstanbul: Metis Yayıncılık.
• Merleau-Ponty, M. (2017a). Algının Fenomenolojisi (Çev: E.Sarıkartal ve E. Hacımuratoğlu) (1. Baskı). İstanbul: İthaki Yayınları.
• McLuhan, M ve Powers, B. R. (2001). Global Köy: 21. Yüzyılda Yeryüzü Yaşamında ve Medyada Meydana Gelecek Dönüşümler (Çev: B. Öcal Düzgören). İstanbul: Scala Yayıncılık.
• Norberg-Schultz. C. (1984). Genius Loci: Towards a Phenomenology of Architecture. New York: Rizzoli International Publications, INC.
• Norman, D. (2017). Gündelik Şeylerin Tasarımı. Ankara: Tübitak.
• O’neill, M. E., (2001). “Corporeal Experience: A Haptic Way of Knowing”, Journal of Architectural Education, 55, s. 3-12.
• Ong, W., J. (2020). Sözlü ve Yazılı Kütür (7. Basım). İstanbul: Metis Yayınları.
• Özcan, E. ve Van Egmond, R. (2012). Basic Semantics of Product Sounds. International Journal of Design, 6(2), s. 41-54.
• Pallasmaa, J. (2011). Tenin Gözleri (Çev: A. U. Kılıç). İstanbul: Yem Yayın.
• Pasnau, R. (1999). What is Sound. The Philosophical Quarterly, 49 (196), s. 309-324.
• Pensiek, J. (2018). Technological Solutions Applied In The Control Of Acoustics In Open Office Interiors. Annals of Warsaw University of Life Sciences - SGGW, Forestry and Wood Technology, 104, s. 411-419.
• Rasmussen, S., E. (2018). Yaşanan Mimari. (Çev: Ö. Erduran). İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Roth, L., M. (2018). Understanding Architecture: It’s Elements History and Meaning. UK: Routhledge.
• Roth, L., M. (2019). Mimarlığın Öyküsü. (Çev: E. Akça). İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Saybaşılı, N. (2020). Mıknatıs-Ses. İstanbul: Metis Yayınları.
• Schafer, R. M. (1970). When Words Sing. Scarborough: Berandol Music Limited.
• Schafer, R. M. (1993). Voices of Tyranny, Temples of Silence. Indian River: Arcana Editions.
• Schafer, R., M. (1994). The Soundscape, Our Sonic Environment and the Tuning of the World. Vermont: Destiny Books.
• Schaeffer, P. (2017). Treatise on Musical Objects: An Essay Across Disciplines (Çev: C. North and J. Dack). California: University of California Press.
• Sennet, R. (2018). Ten ve Taş: Batı Uygarlığında Beden ve Şehir. İstanbul: Metis Yayınları.
• Sharr, A. (2010). Mimarlar İçin Heidegger. İstanbul: Yem Yayın.
• Sonnenschein, D. (2001). Sound Design: The Expressive Power of Music, Voice, and Sound Effects in Cinema. USA, Michigan: Michael Wiese Productions.
• Szalma, J. L. ve Hancock, P., A. (2011). Noise Effects On Human Performance: A Meta-Analytic Synthesis. Psychological Bulletin, 137 (4), s. 682–707.
• Thompson, E. (2002). The Soundscape of Modernity: Architectural Acoustics and the Culture of Listening in America, 1900–1933. Cambridge, Massachusetts: The MIT Press.
• Toop, D. (2011). Sinister Resonance: The Mediumship of the Listener. N.Y: Continuum Publishing.
• Treasure, J. (2017). How to be Heard: Secrets for Powerful Speaking and Listening. USA: Mango Publishing Group.
• Urry, J., (2015). Mekânları Tüketmek (Çev: R.G. Öğdül). İstanbul, Türkiye: Ayrıntı Yayınları.
• Van Egmond, R. (2008). The Experience of Product Sounds. H. N. J. Schifferstein ve P. Hekkert (Editörler), Product Experience içinde (s. 69-89). Amsterdam: Elsevier.
• Vidler, A. (1993). Bodies in Space/Subjects in The City: Psychopathologies of Modern Urbanism. Differences, 5 (3), s. 31–51.
• Vitruvius, (1993). Mimarlık Üzerine On Kitap. İstanbul: Şevki Vanlı Mimarlık Vakfı Yayınları.
• Zumthor, P. (2006). Atmospheres: Architectural Environments-Surrounding Objects. Basel: Birkhäuser Architecture.