Hurmanın Sağlık Açısından Değerlendirilmesi

Year 2023, Volume: 11 Issue: 30, 191 - 214, 30.05.2023

Oğuz Çam , Cengiz Çelik

https://doi.org/10.31126/akrajournal.1182844

Abstract

Toplumsal bir varlık olarak insanların kendi yaşamlarını devam ettirebilmek için beslenme gereksinimlerini yerine getirmeleri gerekmektedir. İnsanların yeme-içme tercih ve davranışlarının, onların sağlıkları üzerinde olumlu veya olumsuz etkiler yarattığı düşünülmektedir. Meyveler, insanların tükettikleri yiyecek türlerindendir. Hurma da bir meyvedir. Malzemeleri içerisinde hurma da bulunan türlü yiyeceklerin yapıldığı, hurmanın odak noktasında bulunduğu bir festivalin gerçekleştirildiği de bilinmektedir. Hurmayla ilgili çeşitli bilgilere hem ayetlerde hem de hadislerde rastlanmaktadır. Özellikle ramazan aylarında hurmaya yönelik yoğun bir talep yaşanmaktadır. Hurma ramazan aylarında hem iftar hem de sahur vakitlerinde tüketilen önemli bir yiyecektir. Hurma geçmişten günümüze hem sağlığı iyileştirmek adına tedavi amaçlı hem de gıda tüketimi amaçlı olarak değerlendirilmektedir. Hurma üretimi ve pazarlamasında dünyada birçok ülkenin ön plana çıktığı düşünülmektedir. Hurma üretiminin yoğun olarak gerçekleştirildiği ülkelere yönelik hurma talebinin dünya çapında önemli noktalara eriştiği düşünülmektedir. Hurma çeşitli teorik ve pratik araştırmalara da konu olan kayda değer bir yiyecektir. Bu çalışma kapsamında hurmanın sağlık açısından değerlendirilmesi amaçlanmaktadır. Çalışma, hurmanın insan sağlığı üzerindeki etkilerinin nasıl olduğunu paylaşmak açısından önem taşımaktadır. Geleneksel derleme türünde olan bu çalışma ile beraber hem gıda bilimi literatürüne hem de sağlık bilimi literatürüne önemli bilgiler sağlanmaktadır.

Keywords

sağlık, hastalık, hurma, insan, yiyecek

Health Evaluation of Date

Abstract

As a social being, people need to fulfill their nutritional needs in order to maintain their own lives. It is thought that people's eating and drinking preferences and behaviors have positive or negative effects on their health. Fruits are one of the types of food that people consume. Dates are also a fruit. It is also known that a festival was held in which all kinds of foods containing dates were made and dates were the focal point. Various information about dates are found both in verses and hadiths. There is a high demand for dates, especially during Ramadan. Dates are an important food consumed both during iftar and sahur during Ramadan. Dates have been used for both therapeutic purposes and food consumption purposes from the past to the present. It is thought that many countries in the world come to the fore in date production and marketing. It is thought that the demand for dates in countries where date production is intense has reached important points worldwide. Date is a remarkable food that has been the subject of various theoretical and practical researches. In this study, it is aimed to evaluate the date in terms of health. The study is important in terms of sharing the effects of dates on human health. With this study, which is a traditional review type, important information is provided to both the food science literature and the health science literature.

Keywords

health, illness, date, human, food

References

• Abels, D. J. ve Kipnis, V. (1998). Bioclimatology and Balneology in Dermatology: A Dead Sea Perspective. Clinics in Dermatology, 16(6), 695-698.
• Ahmed, A. F., Osman, A. K., Bustami, A. B., Aldirwish, S., Bashir, S. (1993). A Pilot Study of Diet and Gallstone Formation in Young Saudi Women. J R Soc Health, 113(2), 57-9.
• Akçay, M. (2008). İslâmiyette Nar. Electronic Turkish Studies, 3(5).
• Akın Barlas, F. (25 Aralık 2021). Ramazan’da Neden Hurma Yenir?, HANGİSİeniyi?, Eri-şim 10 Mart 2022, https://www.hangisieniyi.com/ramazanda-neden-hurma-yenir/
• Akın, C. S. (2007). Sağlık ve Sağlık Harcamalarının Ekonomik Büyüme Üzerine Etkisi: Türkiye’de Sağlık Sektörü ve Harcamaları. (Yüksek Lisans Tezi). Çukurova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adana.
• Akşam. (2020). Hurma çeşitleri ve özellikleri. Erişim Adresi: https://www.aksam. com.tr /foto-galeri/ramazan/hurma-cesitleri-ve-ozellikleri/58561/, Erişim Tarihi: 02.07.2022.
• Aktürk, Z. ve Işık, M. (2012). Besin Değeri ve Sağlık Açısından Hurma (Phoenix dactyli-fera). Konuralp Tıp Dergisi, 4(3), 62-68.
• Al-Farsi, M. A. ve Lee, C. Y. (2008). Nutritional and Functional Properties of Dates: A Review. Critical Reviews in Food Science and Nutrition, 48, 877–887.
• Al-Farsi, M., Alasalvar, C., Morris, A., Baron, M. ve Sahidi, F. (2005). Comparison of Antioxidant Activity, Anthocyanins, Carotenoids, and Phenolics of Three Native Fresh and Sun-Dried Date (Phoenix dactylifera L.) Varieties Grown in Oman. Journal Agricultural Food Chemical, 53, 7592-7599.
• Alpugan, O. (1984). Sağlık Hizmetlerinin Ekonomik Açıdan İncelenmesi. İstanbul Üni-versitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, 40(1-4).
• Al-Qarawi, A.A., Ali, B.H., Al-Mougy, S. A., Mousa, H.M. (2003). Gastrointestinal Tran-sit in Mice Treated with Various Extracts of Date (Phoenix dactylifera L.). Food Chem Toxicol, 41(1), 37-9.
• Al-Sahib, W. ve Marshall, R. J. (2003). The Fruit of the Date Palm: Its Possible Use as the Best Food for the Future? International Journal of Food Sciences and Nutrition, 54(4) 247-259.
• Anonim. (2008). Datça Bozburun Özel Çevre Koruma Bölgesinde Yayılış Gösteren Datça Hurması (Phoenix Theophrasti) Türünün Biyolojik Çeşitlilik Yönünden Korunması ve İzlenmesi Projesi. Çevre ve Orman Bakanlığı, Özel Çevre Koruma Kurumu Başkanlığı Muğla Özel Çevre Koruma Müdürlüğü. Proje Final Raporu.
• Aslan, S. ve Şanlıer, N. (2018). Hurmanın (Phoenix dactylifera) Bileşimi ve Antioksidan Özellikleri. Bes Diy Derg, 46(2), 176-182. DOI: 10.33076/2018.BDD.302.
• Aytaç, Ö. ve Kurtdaş, M. Ç. (2016). Sağlık - Hastalığın Toplumsal Kökenleri ve Sağlık Sosyolojisi. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 25(1), 231-250. DOI: 10.18069/fusbed.31544.
• Baliga, M. S., Baliga, B. R. V., Kandathil, S. M., Bhat, H. P. ve Vayalil, P. K. (2011). A Review of the Chemistry and Pharmacology of the Date Fruits (Phoenix Dactylifera L.). Food Research International, 44, 1812-1822.
• Bauza, E., Dal, F.C., Berghi, A., Oberto, G., Peyronel, D., Domloge, N. (2002). Date Palm Kernel Extract Exhibits Antiaging Properties and Significantly Reduces Skin Wrinkles. Int J Tissue React, 24(4), 131-6.
• Bedworth, D. ve Bedworth, A. (1992). The Profession and Practice of Health Education. Dubuque, IA: Wrn. C. Brown Publishers.
• Biglari, F. (2009). Assessment of Antioxidant Potential of Date (Phoenix Dactylifera) Fruits from Iran, Effect of Cold Storage and Addition to Minced Chicken Meat. Thesis Submitted in Fulfillment of the Requirements for the Degree of Master of Science. University Sains Malaysia.
• Birol, L. (1997). Hemşirelik Süreci. (3. Baskı). İzmir: Etki Matbaacılık Yayıncılık Ltd. Şti.
• Bolsoy, N. ve Sevil, Ü. (2010). Sağlık-Hastalık ve Kültür Etkileşimi. Anadolu Hemşirelik ve Sağlık Bilimleri Dergisi, 9(3), 78-87.
• Bozbuga, R. ve Hazir, A. (2008). Pests of the Palm (Palmae Sp.) and Date Palm (Phoenix Dactylifera) Determined in Turkey and Evaluation of Red Palm Weevil (Rhynchophorus Ferrugineus Olivier) (Coleoptera: Curculionidae). EPPO Bulletin, 38, 127-130.
• Capra, F. (1992). Batı Düşüncesinde Dönüm Noktası. (Çev: M. Armağan). İstanbul: İnsan Yayınları.
• Chakraborty, P., Gupta-Bharracharya, S., Chakraborty, C., Lacey, J., Chanda, S. (1998). Airborne Allergenic Pollen Grains on a Farm in West Bengal, India. Grana, 37, 53-57.
• Chakraborty, P., Roy, I., Chatterjee, S., Chanda, S., Gupta-Bharracharya, S. (2006). Phoe-nix Sylvestris Roxb Pollen Allergy: A 2-Year Randomized Controlled Trial and Follow-Up Study of Immunotherapy in Patients with Seasonal Allergy in an Agricultural Area of West Bengal, India. J Investig Allergol Clin Immunol, 16(6), 377-84.
• CNN Türk. (31 Ekim 2020). Hurmayı Ne Zaman Yemeli ve Yememeliyiz? Erişim 4 Temmuz 2022, https://www.cnnturk.com/saglik/hurmayi-ne-zaman-yemeli-ve-yememeliyiz.
• Çam, O. ve Çılgınoğlu, H. (2021a). Yöresel Mutfakların Gastronomi Turizmindeki Önemi: Kastamonu Mutfağı Örneği. Uluslararası Türk Dünyası Turizm Araştırmaları Dergisi, 6(1), 176-192.
• Çam, O. ve Çılgınoğlu, H. (2021b). Sağlık Turizmi Kapsamında Medikal Turizmde Öne Çıkan Sağlık Uygulamaları. Oğuzhan Sosyal Bilimler Dergisi, 3(2), 197-216.
• Çam, O. ve Çılgınoğlu, H. (2021c). Basın-Yayın Organlarının Yeni Koronavirüs (Covid-19) Hastalığıyla İlgili Gelişmeleri Topluma Yansıtmaları ve Bu Salgın Hastalığın Etkilerinin Turizm Açısından İrdelenmesi: İstanbul İli Örneği. Safran Kültür ve Turizm Araştırmaları Dergisi, 4(1), 130-150.
• Çam, O. ve Çılgınoğlu, H. (2022). Sağlık Turizmi Kapsamında Aşı Turizmine Genel Bakış: COVID-19 Pandemisi Süreci Örneği. Safran Kültür ve Turizm Araştırmaları Dergisi, 5(2), 220-254.
• Çandarlıoğlu, K. (t.y.). Acve Hurması Hadisi Uydurma Değildir, Bilim De İnkâr Etmiyor! Belgelerle Gerçek Tarih, Erişim 24 Mart 2022, http://belgelerlegercektarih.net/acve-hurmasi-hadisi-uydurma-degildir-bilim-de-inkar-etmiyor/
• Çelebi, G. (07 Haziran 2017). Adem’in En Yakın Akrabası: Hurma ve Ağacı. Gastroman-ya, Erişim 10 Mart 2022, https://gastromanya.com/ademin-en-yakin-akrabasi-hurma-agaci/
• Çelik, D. (t.y.). Hurma Nedir?. Erişim 13 Mart 2022, https://www.bilgiustam.com/hurma-nedir/
• Çetin, K. (2020). Mutfak ve Yemek Kültürü. İstanbul: Ravza Yayıncılık Matbaacılık.
• Çetin, Z. (31 Mayıs 2017). Hurmanın Ramazan Dışında da Bol Bol Yenmesi Gerektiğinin Kanıtı 10 Faydası. Erişim 13 Mart 2022, https://yemek.com/hurmanin-faydalari/
• Demirbaş, A. (t.y.). Hurma ve Zemzem… Erişim 10 Mart 2022, https://islamdini.de/hurma-ve-zemzem/
• Duke, J. A., Bogenschutz-Godwin, M., Cellier, M. J. ve Duke, P. K. (2002). Handbook of Medicinal Herbs. (Second Edition). CRC PRESS. Boca Raton London New York Washington, D.C. s. 245.
• Dünya Sağlık Örgütü. (2011). Mental Health: A State of Wellbeing. Retrieved from http://www.who.int/ features/factfiles/mental_health/en/index.html.
• Eid, N., Osmanova, H., Natchez, C., Walton, G., Costabile, A., Gibson, G. vd. (2015). Im-pact of Palm Date Consumption on Microbiota Growth and Large Intestinal Health: A Ran-domised, Controlled, Cross-Over, Human Intervention Study. British Journal of Nutrition, 114, 1226-1236.
• el-Begavi, el-Hüseyin b. Mes‘ud. (1989). El-Envâr Fî Şemâ’ili’n-Nebiyyi’l-Muhtar, I-II, thk. İbrahim el-Yakubi, Darü’l-beydâ’i, Beyrut.
• Elleuch, M., Besbes, S., Roiseux, O., Blecker, C., Deroanne, C., Drira, N. ve Attia, H. (2008). Date Flesh: Chemical Composition and Characteristics of the Dietary Fibre. Food Chemistry, 111, 676–682.
• El-Sohaimy, S. A. ve Hafez, E. E. (2010). Biochemical and Nutritional Characterizations of Date Palm Fruits (Phoenix Dactylifera L.). Journal of Applied Sciences Research, 6(8), 1060-1067.
• En Son Haber. (01 Mart 2022). Hurma Neden Çift Sayı Yenmez? İşte Hem Bilimsel Hem Dini Sebebi... Erişim 12 Mart 2022, https://www.ensonhaber.com/yasam/hurma-neden-cift-sayi-yenmez-iste-hem-bilimsel-hem-dini-sebebi
• Eskier, U. (13 Nisan 2017). Hurma Ağacı Özellikleri, İnsana Benzerlikleri ve Çeşitleri. Erişim 13 Mart 2022, https://www.makaleler.com/hurma-agacinin-ozellikleri
• Gıda Tarım. (15 Ocak 2011). Hurma. Erişim 10 Mart 2022, http://arsiv.gidatarim.com/TEKNIK-BILGILER/13930_Hurma.html
• Gültekin, R. E. (2008). Türklerde Bereket Sembolü Olarak Kullanılan Meyve Motifleri ve Mimaride Değerlendirilmesi. Electronic Turkish Studies, 3(5).
• Gümüş, Ş. (2019). Ne Yersen O’sun: Mutfak Kültürünün Kimlik İnşasındaki Rolü. 1. Uluslararası Malatya Gastronomi ve Kültür Kongresi Kitabı, 20-22 Aralık 2019, Malatya, 14-18.
• Gürhan, N. (2017). Yemek ve Din: Yemeğin Dini Simgesel Anlamları Üzerine Bir İnce-leme. Itobiad: Journal of the Human & Social Science Researches, 6(2).
• Güven, A. (2016). Sağlık Okuryazarlığını Etkileyen Faktörler ve Sağlık Okuryazarlığı ile Hasta Güvenliği İlişkisi. (Yüksek Lisans Tezi). Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Ensti-tüsü, Ankara.
• Güven, Y. (2005). Hurma Suyu Üretim Teknolojisinin Geliştirilmesi. (Yüksek Lisans Tezi). Yıldız Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Habertürk. (9 Haziran 2022). Hurmanın Sağlığa Faydaları: Hurma Neye İyi Gelir, Faydaları ve Zararları Neler? Erişim 4 Temmuz 2022, https://www.haberturk.com/hurmanin-sagliga-faydalari-hurma-neye-iyi-gelir-faydalari-ve-zararlari-neler-htfd-3465324
• Hamad, S. H. (2008). Microbial Spoilage of Date Rutab Collected from the Markets of Al-Hofuf City in The Kingdom of Saudi Arabia. J Food Prot, 71(7), 1406-11.
• Illich, I. (1995). Sağlığın Gaspı. (Çev. S. Sertabiboğlu). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• İnanç, N., Hatipoğlu, S. Yurt, V. vd. (1999). Hemşirelik Esasları. (4. Baskı). Ankara: Damla Matbaacılık Ltd. Şti.
• İrtem, F. (2013). Erzurum Piyasasında Satılan Başlıca Hurma (Phoenix Dactylifera L.) Çeşitlerinin Kimyasal, Fiziksel ve Mikrobiyolojik Özellikleri. (Yüksek Lisans Tezi). Atatürk Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Erzurum.
• Khan, F., Ahmed, F., Pushparaj, P.N., Abuzenadah, A., Kumosani, T., Barbour, E. vd. (2016). Ajwa Date (Phoenix dactylifera L.) Extract Inhibits Human Breast Adenocarcinoma (MCF7) Cells in Vitro by Inducing Apoptosis and Cell Cycle Arrest. PLoS One, 11, 158963.
• Koçak, D. (t.y.). İftarda Ne Yemeli. Erişim 10 Mart 2022, https://www.dilarakocak.com.tr/iftarda-ne-yemeli/
• Kwaasi, A. A. (2003). Date Palm and Sandstorm-Borne Allergens. Clin Exp Allergy, 33(4), 419-26.
• Kwaasi, A. A., Parhar, R. S., Harfi, H., Tipirneni, P., Al-Sedairy, S. T. (1992). Characteri-zation of Antigens and Allergens of Date Palm (Pheonix dactylifera) Pollen. Immunologic Assessment of Atopic Patients by Whole Extract and Its Fractions [Corrected]. Allergy, 47(5), 535-44.
• Miller, H. D. (2008) Tüketim Zevkleri, Orta Çağ İslam Mutfağının Doğuşu. Yemek, Damak Tadının Tarihi (s. 135-161). (Çev. Nurettin ELHÜSEYNİ), Yay. Haz. Senay HAZNE-DAROĞLU. İstanbul: Oğlak Yayınları.
• Mohammed, A. E. (2000). Trace Element Levels in Some Kinds of Dates. Food Chemistry, 70, 9-12.
• Moore, J. E., Xu, J., Millar, B. C., Elshibly, S. (2002). Edible Dates (Phoenix dactylifera), a Potential Source of Cladosporium Cladosporioides and Sporobolomyces Roseus: Implications for Public Health. Mycopathologia, 154(1), 25-8.
• Nixon R.W. (1951). The Date Palm: “Tree of Life” in The Subtropical Deserts. Econ Bot, 5(3), 274-301.
• NTV. (11 Nisan 2021). Ramazan Öncesi Hurma Satışları Arttı. Erişim 10 Mart 2022, https://www.ntv.com.tr/ekonomi/ramazan-oncesi-hurma-satislari-artti,3AuSZPfoykijP7ZeWdlwzA Oğuz, B. (1983). Mezar Taşında Simgeleşen İnançlar. İstanbul.
• Oğuzay, R. (2011). Şemâil Literatürünün Muhtevası ve Değişimi. (Yüksek Lisans Tezi). Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa.
• Öztek, Z. (2001). Türkiye’de Sağlık Hizmetleri. Yeni Türkiye Dergisi, Sağlık Özel Sayısı 1, 7(39).
• Partovi Meran, H. E. (2018). Doğum Eylemini Başlatmada Doğal Yöntemlerin Etkisi: Hurma Tüketimi ve Meme Ucu Uyarısı. (Doktora Tezi). İstanbul Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Popenoe, P. (1973). The Date Palm. Field H. (Ed.), in: Field Research Projects, Coconut Grove, Miami, Florida, USA.
• Rawahi, A. S., Kasapis, S. ve Al-Bulushi, I. M. (2005). Development of A Date Confecti-onery: Part 1. Relating Formulation to Instrumental Texture. International Journal of Food Properties, 8, 457-468.
• Rehman, S., Nadeem, M., Haseeb, M. ve Awan, J. A. (2012). Development and Physicoc-hemical Characterization of Apricot-Date Bars. Journal of Agricultural Result 50(3).
• Robinson, M. L., Brown, B. ve Williams, C. F. (2012). The Date Palm in Southern Nevada. University of Nevada Cooperative Extension. SP 02-12.
• Rock, W., Rosenblat, M., Borochov-Neori, H., Volkova, N., Judeinstein, S., Elias, M. vd. (2009). Effects of Date (Phoenix Dactylifera L., Medjool or Hallawi Variety) Consumption by Healthy Subjects on Serum Glucose and Lipid Levels and on Serum Oxidative Status: A Pilot Study. Journal of Agricultural and Food Chemistry, 57, 8010-8017.
• Sağır, A. (2012). Bir Yemek Sosyolojisi Denemesi Olarak Tokat Mutfağı. Turkish Studies International Periodical for the Languages, Literature, and History of Turkish, 7(4), 2675-2695.
• Said, S.A., Khan, S.A., Mohajir, M.S. (2007). A Study of the Digestive Effect of Dates on Sucrose and Starch. Pak J Pharm Sci, 20(2), 112-4.
• Salunkhe, D. K., Kadam, S. S. (1995). Production, Composition, Storage, and Processing, Marcel Dekker. Handbook of Fruit Science and Technology. Pages 611. New York.
• Sargutan, A. E. (2005). Sağlık Sektörü ve Sağlık Sistemlerinin Yapısı. Hacettepe Sağlık İdaresi Dergisi, 8(3), 400-428. Retrieved from https://dergipark.org.tr/en/pub/hacettepesid/issue/7558/99351.
• Selvaraju, S., Essa, M., Braidy, N., Al‐Adawi, S., Al‐Asmi, A., Al‐Senawi, H., ... ve Guil-lemin, G. J. (2013). P4–261: Anti‐Oxidant and Anti‐Excitotoxic Effects of Date, Fig and Walnut Extracts in Human Neurons. Alzheimer's & Dementia, 9, P801-P801.
• Sönmez, S. ve Bilir Seyhan, G. (2016). MEB 2013 Okul Öncesi Eğitim Programının Sağlık Kavramı Açısından İncelenmesi. Turkish Online Journal of Qualitative Inquiry, 7(1), 146-174. Retrieved from https://dergipark.org.tr/en/pub/tojqi/issue/21410/229456?publisher=tojqi.
• Subash, S., Essa, M. M., Al-Adawi, S., Memon, M. A., Manivasagam, T. ve Akbar, M. (2014). Neuroprotective Effects of Berry Fruits on Neurodegenerative Diseases. Neural Rege-neration Research, 9(16), 1557–1566. https://doi.org/10.4103/1673-5374.139483.
• Subash, S., Essa, M. M., Al-Asmi, A., Al-Adawi, S., Vaishnav, R. ve Guillemin, G. J. (2015a). Effect of Dietary Supplementation of Dates in Alzheimer's Disease Appsw/2576 Transgenic Mice on Oxidative Stress and Antioxidant Status. Nutritional Neuroscience, 18(6), 281-288.
• Subash, S., Essa, M.M., Braidy, N. vd. (2015b). Diet Rich in Date Palm Fruits Improves Memory, Learning and Reduces Beta Amyloid in Transgenic Mouse Model of Alzheimer's Disease. J Ayurveda Integr Med. 6(2), 111-120. doi:10.4103/0975-9476.159073.
• Süleymani, A. (2012). Hurma (Phoneix dactylifera L.) Suyu Konsantresi Üretimi ve Bileşim Unsurları. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Synevo. (t.y.). Diyabeti Olanlar Hurma Yiyebilirler mi?. Erişim 12 Mart 2022, https://synevo.com.tr/tr/Diyabeti-Olanlar-Hurma-Yiyebilirler-mi
• Şahinoğlu, S. ve Baykara, Z. G. (2011). Bir Gazetenin Sağlık Haberlerinin Sağlık/Hastalık Kavramı Çerçevesinde İncelenmesi. Mersin Üniversitesi Tıp Fakültesi Lokman Hekim Tıp Tarihi ve Folklorik Tıp Dergisi, 1(2), 11-15. Retrieved from https://dergipark.org.tr/en/pub/mutftd/issue/43157/523414.
• Taleb, H., Maddocks, S. E., Morris, R. K. ve Kanekanian, A. D. (2016). Chemical Charac-terisation and the Anti-İnflammatory, Anti-Angiogenic and Antibacterial 201 Properties of Date Fruit (Phoenix Dactylifera L.). Journal of Ethnopharmacology, 194, 457-468.
• Tang, Z. X., Shi, L. E. ve Aleid, S. M. (2013). Date Fruit: Chemical Composition, Nutriti-onal and Medicinal Values, Products. Journal of the Science of Food and Agriculture, 93, 2351-2361.
• Tekineş, A. (2008). Tıbb-ı Nebevî'de Meyve. Electronic Turkish Studies, 3(5).
• Tutar, C. (2019). Kur’an’da Geçen Meyveler, Sebzeler ve Zikredilme Sebepleri. (Yüksek Lisans Tezi). Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, İstanbul.
• Uzun, A. (05 Temmuz 2014). Hurma Deyip Geçmeyin. Kaçkar 53, Erişim 10 Mart 2022, https://www.kackar53.com/saglik/hurma-deyip-gecmeyin-h5552.html
• Vayalil, P. K. (2012). Date Fruits (Phoenix Dactylifera Linn): An Emerging Medicinal Food. Critical Reviews in Food Science and Nutrition, 52, 249–271.
• WHO. (1981). Global Strategy for Health for All Bye The Year 2000. Geneva, 19- 29.
• Witter, S. (2001) Health Financing in Developing and Transitional Countries: Briefing Paper for Oxfam GB, no. 56, York.
• Wrigley, G. (1995). Date Palm. Smartt, J. ve Simmonds, N. W. (Eds.) içinde, Evolution of Crop Plants (s. 399-403). (2nd Ed.). Essex, UK: Longman Group.
• Yıldırım, S. (1994). Sağlık Hizmetlerinde Harcama ve Maliyet Analizi. DPT Uzmanlık Tezleri, Yayın No: DPT:2350, Ankara.
• Yılmaz, G. (2020). Bazı Hurma Çeşitlerinin Antioksidan Özelliklerinin Belirlenmesi ve Pestisit Kalıntılarının Araştırılması. (Yüksek Lisans Tezi). Kocaeli Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Kocaeli.
• Yirik, Ş. (2014). Sağlık Turizmi Üzerine Antalya Destinasyonunda Bir Araştırma. (Doktora Tezi). Akdeniz Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Antalya.
• Zohary, D. ve Hopf, M. (2000). Domestication of Plants in the Old World: The Origin and Spread of Cultivated Plants in West Asia, Europe, and The Nile Valley. Oxon, UK: Oxford University Press.