ERZİNCAN'IN TARİHİ COĞRAFYASI VE TÜRK HAKİMİYETİNE GİRİŞİ

Year 2021, , 195 - 217, 29.12.2021

Ahmet Toksoy

https://doi.org/10.30913/alinterisosbil.1016884

Abstract

Erzincan Doğu Anadolu bölgesinde yer alan bir ilimizdir. Erzurum ve Sivas gibi iki önemli kavşak noktasını birbirine bağlayan stratejik bölgedir. Erzincan’ın çevre illerle bağlantısını geçitler sağlamaktadır. Türkistan’dan gelerek Anadolu’ya yerleşen Türkler, yaylak ve kışlak hayatını burada da devam ettirdiler. Doğu Anadolu’da Aladağ, Köse Dağ, Samagar, Palandöken, Çimen, Munzur, Otlukbeli gibi yaylaklar Türklerin hayatında önemli yaylaklardan bir kaçıdır. Anadolu’da Pers hâkimiyetine son veren Romalılar, bu tarihten sonra Doğu Anadolu bölgesine dolayısıyla Erzincan’a hâkim olmuşlardır. Anadolu’yu Doğu Roma İmparatorluğu’nun elinden alarak Oğuz yurdu yapan Oğuzlardır. Selçuk Bey’in ölümünü müteakip Türkmenler, Türk ananelerine uygun olarak Selçuklu ailesi efradı arasında bölüşülmüş ve idare ayrılığı yüzünden Selçuklularda bir kuvvet azalması belirmiştir. Çok zor durumda kalan Selçukluların yeni bir yurt arama ve yeni bir yurt edinme zorunluluğu duydukları anlaşılıyor. Fakat aranan bu yeni yurt neresi olabilirdi? Onlar için en müsait yer batıda bulunan Anadolu’ydu. Çünkü Selçukluların da vaktiyle soydaşlarının Bizans’la mücadelelerde bulundukları Anadolu’yu ileride yurt edinmek amacıyla bir keşif seferi yapmaları hususunda karara varmış oldukları bilinmektedir. İbrahim Yınal tarafından kumanda edilen Türk ordusu, Bizans güçlerinin üzerine yöneldi. Bizans askeri kuvvetleri, Liparit’in kendilerine katılmasından sonra ovaya inebildi. Aslında onlar daha önce alınması çok güç olan çeşitli kalelere çekilmişlerdi.

Keywords

Oğuz, Anadolu, Türkmen, Doğu Roma, Selçuk Bey

References

• Abul-Farac, G. (1987), Abul Farac Tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Ahmetbeyoğlu, A. (2001), Avrupa Hun İmparatorluğu. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Anevi, B. (1943), Enisü’l-Kulûp. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Barthold, V. V. (1990), Moğol İstilasına kadar Türkistan. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Belazuri, D. (1987), Fütuhu’l-Büldan. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Belli, O. (1977), Urartular Çağı’nda Van Bölgesi Yol Şebekesi. İstanbul.
• Braidwood, R. J., ve Braidwood, L. S. (1960), Excavations in the Plain of Antioch I: The Earlier Assemblages A-J. Chicago: Oriental Institute Publications.
• Brosset, M. (1849), Histoire de la Georgia. St. Petersburg.
• Buccellati, K. M. (1974), The Early Trans-Caucasian Culture Geographical and Chronological Interaction. Chicago: University of Chicago.
• Burney, C. A. (1958), Eastern Anatolia in the Chalcolithic and Early Bronze Age. Anatolian Studies, 8, 157-209.
• Burney, C. A., ve Lang, D. M. (1971), The Peoples of the Hills: Ancient Ararat and Caucasus. London: Weidenfeld and Nicolson.
• Cahen, C. (1988), Türklerin Anadolu’ya İlk Girişi. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Ceylan, A. (2008), Doğu Anadolu Araştırmaları-I. Erzurum: Güneş Vakfı Yayınları.
• Çevik, Ö. (2009), İskân Yeri Seçiminde Bilişsel Faktörlerin Olası Rolü: Rusa’nın Eiduru (Süphan) Dağı Önündeki Kent-Ayanis. Altan Çilingiroğlu’na Armağan Yukarı Deniz Kıyısında Urartu Krallığı’na Adanmış Bir Hayat. (edt. H. Sağlamtimur vd.), İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 195-202.
• Çiğdem, S. ve Topaloğlu, Y. (2020), Kemah’ın Tarihi Coğrafyası ve Tarihi. Kemah Kalesi Kazıları. (edt. M. L. Kindigili), Erzincan, 1-76.
• Çiğdem. S., Topaloğlu. Y., ve Kılıç, M. (2018), Eski Çağ’da Doğu Anadolu’nun İktisadi Hayatı Üzerine Genel Bir Değerlendirme. Anadolu’nun Eskiçağlarında İktisadi ve Zirai Hayat. (edt. L. G. Gökçek, E. Yıldırım ve O. Pekşen), İstanbul: Değişim Press, 413-458.
• Çilingiroğlu, A. (1997), Urartu Krallığı Tarihi ve Sanatı. İzmir: Yaşar Eğitim ve Kültür Vakfı.
• Dyson, (1973), The Archaeological Evidence of the Second Millennium B.C. on the Persian Plateau. The Cambridge Ancient History. (I. E. S. Edwards, C. J. Gadd, N. G. L. Hammond ve E. Sollberger), England: Cambridge.
• Erzen, A. (1992), Doğu Anadolu ve Urartular. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Frangipane, M. (2009), Rise and Collapse of the Late Uruk Centres in Upper Mesopotamia and Eastern Anatolia, Scienze Dell’Antichita, 15, 25-41.
• Grousset, R. (1947), Histoire de L’Armenia. Paris: Payot.
• Gündoğdu, H. (1998), Tarihi Kalıntılar. Cumhuriyetin 75. Yılında Tercan. Ankara: Tercan Kaymakamlığı.
• Honigmann, E. (1970), Bizans Devleti’nin Doğu Sınırı. İstanbul: Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Hüseyni, A. (1933), Ahbar üd-Devlet is-Selçukiyye, Ankara: Türk Tarih Kurumu
• Işıklı, M. (2011), Doğu Anadolu Erken Transkafkasya Kültürü. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• İbn ül-Adim. (1989), Bugyetü’t-Taleb Fi Tarihi Haleb. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• İbnü’l- Esir. (1989), El- Kâmil Fi’t- Tarih. İstanbul: Bahar Yayınları.
• Kafalı, M. (1995), Anadolu'nun Fethi ve Türkleşmesi, Tarih Boyunca Anadolu’da Türk Nüfus ve Kültür Yapısı Sempozyumu. Ankara: Türk Ocakları Yayınları.
• Kafesoğlu, İ. (1953), Doğu Anadolu’ya İlk Selçuklu Akını ve Tarihi Ehemmiyeti (1015-1021). İstanbul: Osman Yalçın Matbaası.
• Kafesoğlu, İ. (1971), Türk Fütuhat Felsefesi ve Malazgirt Muharebesi, İ. Ü. Edebiyat Fakültesi Tarih Enstitüsü Dergisi, 2, 1-16.
• Kafesoğlu, İ. (1972), Selçuklu Tarihi. İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Kılıç, M., ve Topaloğlu. Y. (2018), Antik Kaynaklara Göre Doğu Anadolu Mimarisi. Kurtuluşunun 100. Yılında Uluslararası Erzurum Sempozyumu. Erzurum, 842-874.
• Kırzıoğlu, F. (1982), Anı Şehri Tarihi. Ankara: San Matbaası.
• Konukçu, E. (1993), Selçuklulardan Cumhuriyete Erzurum. Ankara: Erzurum Ticaret ve Sanayi Odası Yardım Araştırma ve Geliştirme Vakfı Yayınları.
• Konukçu, E. (1998), Otlukbeli Meydan Savaşı. Ankara: Erzincan Belediye Başkanlığı Yayınları.
• Konukçu, E. (1998), Tercan Tarihi, Cumhuriyetin 75. Yılında Tercan. Ankara: Tercan Kaymakamlığı.
• Koşay, H. Z. (1943), Karaz Sondajı. III. Türk Tarih Kongresi. Ankara, 165-169.
• Koşay, H. Z. (1984), Erzurum ve Çevresi Dip Tarihi. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü.
• Koşay, H. Z., ve Turfan, K. (1959), Erzurum Karaz Kazısı Raporu, Belleten, 23(91), 349-413.
• Koşay, H. Z., ve Vary, H. (1964), Pulur Kazısı 1960 Mevsimi Çalışmaları Raporu. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi.
• Köroğlu, K. (2011), Urartu Krallık ve Aşiretler. Urartu: Doğuda Değişim. (edt. K. Köroğlu ve E. Konyar), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Köymen, M. A. (1979), Büyük Selçuklu İmparatorluğu. Ankara: Selçuklu Tarih ve Medeniyeti Yayınları.
• Kuftin, B. A. (1943), Urartskij Kolumbarij u podosvy Ararata i Kuro-Araksskij eneolit / An Urartian columbarium on the slopes of Ararat and the Copper Age of the Kuro-Araxes basin. Vestnik Gosudarstvennogo muzeja Gruzii.
• Mahmud, A. B. (1977), Selçuk-name. İstanbul: Tercüman Yayınları.
• Mateos. (1987), Vekayiname ve Papaz Grigor’un Zeyli. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Öztürk, N. (2004), Anadolu’nun Karaz Seramiğine Ait Eski ile Yeni Görüşleri ve Yerleşim Yerleri. Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 4(32), 81-93.
• Parmaksızoğlu, İ., ve Çağlayan, Y. (1976), Eski Çağlar ve Türk Tarihinin İlk Dönemleri. Ankara: Funda Yayınları.
• Pehlivan, M. (1984), En Eski Çağlardan Urartu’nun Yıkılışına Kadar Erzurum ve Çevresi. (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Erzurum: Atatürk Üniversitesi.
• Piotrovskiĭ, B. B. (1966), Il Regno Di Van Urartu. İtalya: Roma.
• Ravendi, M. (1957), Rahat-üs-Sudur ve Ayet-üs-Sürur. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Sagona, A. (1999), The Bronze Age-The Iron Age Transition in Northeast Anatolia: A View from Sos Höyük, Anatolian Studies, 49, 153-157.
• Sagona, A. (2000), Sos Höyük and The Erzurum Region in Late Prehistory: A Provisional Chronology for Northeastern Anatolia, Publications de l'Institut Français d'Études Anatoliennes. 11, 329-373.
• Sagona, A., ve Sagona, C. (2000), Excavations at Sos Höyük 1998-2000 Fifth Preliminary Report. Ancient Near Eastern Studies, 37(2000), 56-127.
• Sağlamtimur, A. H. (2001), Urartu Krallığı’nın Ekonomik Yapısı. (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İzmir: Ege Üniversitesi.
• Salvini, M. (2006), Urartu Tarihi ve Kültürü̈. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Saraçoğlu, H. (1989), Doğu Anadolu Bölgesi. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Sevim, A. (1993), Anadolu’nun Fethi Selçuklular Dönemi. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Sevin, V. (1989), Urartulara Ait Dünyanın En Eski Karayolu. Anadolu Araştırmaları, 0(11), 47-63.
• Sukenik, Y. (1974), On the Technique of Khirbet Kerak Ware. Bulletin of the American Schools of Oriental Research, 106, 9-17.
• Sümer, F., ve Sevim, A. (1988), İslam Kaynaklarına Göre Malazgirt Savaşı. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Topaloğlu, Y. (2016), Erzurum ve Çevresi Tunç Çağı Yerleşmeleri. Turkish Studies, 11(2), 1193-1230.
• Topaloğlu, Y. (2019), Doğu Anadolu’nun Tarihsel Çerçevesi. Alaybeyi Höyük. (edt. G. Altunkaynak), Ankara: Bilgin Kültür Sanat Yayınları, 65-100.
• Topaloğlu, Y., ve Uslu, S. (2020), Asur Devleti’nin Yıkılışı ve Medler. Eski Mezopotamya’nın Siyasi Tarihi. (edt. L. G. Gökçek, E. Yıldırım, O. Pekşen), İstanbul: Değişim Yayınları, 291-319.
• Turan, O. (1980), Doğu Anadolu Türk Devletleri Tarihi. İstanbul: Nakış Yayınevi.
• Turan, O. (1996), Selçuklular Tarihi ve Türk-İslam Medeniyeti. İstanbul: Boğaziçi Yayınevi.
• Yakar, J. (2011), Etno Arkeolojik Veriler Işığında Doğu Anadolu’nun Urartu Döneminde Sosyo-Ekonomik Yapısı Urartu: Doğuda Değişim. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Yaylalı, S. (2007), Doğu Anadolu Erken Tunç Çağ Kültürü. Doğudan Yükselen Işık Arkeoloji Yazıları Atatürk Üniversitesi 50. Kuruluş Yıldönümü Arkeoloji Bölümü Armağanı Kitabı. (edt. B. Can ve M. Işıklı), İstanbul: Atatürk Üniversitesi, 165-187.
• Yinanç, M. H. (1944), Türkiye Tarihi Selçuklular Devri. İstanbul: Türk Tarih Kurumu.