Müslüman Geleneğinde Vahiy Anlayışı

Yıl 2018, Sayı: 11, 469 - 491, 27.12.2018

Mehmet Akif Ceyhan

https://doi.org/10.18498/amauifd.504016

Öz

Allah’ın
insan ile iletişime geçmesi olarak tanımlanan vahiy konusu, Müslüman
geleneğimizde asırlardır araştırılan, mahiyet ve içeriğine ilişkin zihinlerde
sayısız soruya cevapların arandığı bir tartışma alanıdır. Bunun sebebi vahyin,
diğer bir deyimle Kur’an’ın, İslâm inanç sisteminin ana kaynağı olmasıdır. Dinin temelini oluşturan vahiy, esasen farklı bir
ontolojik alandan yani Allah’tan, farklı bir ontolojik varlık olan elçi Cibril
aracılığı ile farklı bir ontolojik alana yani peygambere yapılan bildirimin adıdır.
Vahyin kelime
manasında bulunan “gizli ve hızlı bildirim” anlamından kaynaklı olduğu
düşünülen insanlığın vahyin mahiyetine ve geliş yollarına yönelik merakı, vahyi
gönderen Allah ile vahyi alan insan arasındaki ontolojik farklılık, bu
iletişimi daha da gizemli hale getirmektedir. Müslüman kelâm ekolleri, dinin
ana kaynağı durumunda bulunan vahyi, Allah’ın kelâm sıfatı, Kelâmullah ve
Halku’l-Kur’an konuları bağlamında değerlendirmiş, Allah’ın kelam sıfatının
kadîm mi hâdis mi olduğu, Kur’an’ın mahluk olup olmadığı konuları etrafında
tartışmışlardır. Buna ilaveten Şii kelamcılar vahiy konusunda farklı bir metod
izlemek suretiyle konuyu imamet nazariyesi ile birlikte ele almış ve imamların
da ilham adı altında vahiy alabildiklerini ifade etmişlerdir. 

Anahtar Kelimeler

Kelâm, Vahiy, Allah, Cibrîl, Elçi, Halku’l-Kur’an

The Perception of Revelation in Muslim Tradition

Öz

Revelation is defined as the contact of Allah with the person he created. Due to the reason that the revelation of Qur’an is the main source of the Islamic belief system, it is a topic of discussion in our Muslim tradition for centuries, and main questions focus on its nature and content. The divine revelation underlies the religion, and essentially is the name of the revelation which comes from a different ontological sphere, the God, via a different ontological creature, the Gabriel, to a different ontological sphere, the prophet. The literal meaning of revelation is “confidential and quick notification”.  This meaning has raised some curiosity about arrival ways and content of revelation, and ontological differences between Allah as the revelation sender, and the human receiver. All these make the communication even more mysterious. Muslim kalam schools evaluate the subject of revelation, which is the main source of religion, within the framework of Allah's kalam adjective, Kelamullah and Halku’l-Qur'an. They are in discussion about whether the Qur'an was created or not, and whether Allah's kalam adjective is ‘kadim’ or ‘hâdis’. Additionally, Shia scholars examine revelation from a different aspect, analysing it together with the Imamate theory, and discuss that imams are also recipients of revelation under the name of inspiration.

.

Anahtar Kelimeler

Kalam, Revelation, Allah, Gabriel, Delegate, Halku’l-Qur'an

Kaynakça

• Abduh, Muhammed. Risâletü’t-tevḥîd. Kahire: Dâru’ş-Şa’b, ts.
• Ahmed b. Hanbel. er-Red ale’z-zenâdıḳa ve’l-cehmiyye. Akâidü’s-selef içinde. Nşr. Ali Sâmi en-Neşşâr - Ammar Tâlibî. İskenderiyye: y.y., 1971.
• Akbulut, Ahmet. “Kelâm’da Vahiy”. İslam ve Hıristiyanlık’ta Vahiy. Ed. Richard Heinzmann - Mualla Selçuk. 144-165. München: Verlag W. Kohlhammer, 2009.
• Akbulut, Ahmet. Sahabe Dönemi İktidar Kavgası. Ankara: OTTO Yayınları, 2015.
• Akdemir, Furat. Fetânet Sıfatı Bağlamında Hz. Peygamber'in Örnekliği Meselesi. Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi. 2014.
• Aliyyü’l-Kârî, Ali b. Muhammed Sultan el-Herevî. Şerḥu fıḳhi’l-ekber. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2007.
• Alyan, Rüşdî Muhammed Arsan. el-‘Akl ‘inde’ş-şiati’l-imâmiyye. Bağdat: y.y., 1973.
• Âmidî, Ebu’l-Hasen Ali b. Muhammed b. Salim Seyfuddîn. Ebkâru’l-efkâr fî usulü’d-dîn. Kahire: Dâru’l-Kütüb ve’l-Vesâiki'l-Kavmiyye, 2004.
• Arif, Ahmed Abdullah. es-Sıla beyne’z-zeydiyye ve’l-mu’tezile. Beyrut: y.y., 1987.
• Askalani, İbn Hacer. Fetḥu’l-bârî bi şerḥi sahihi'l-buḫârî. 15 Cilt. Beyrut: Dârü’r-Risâletü’l-Alemiyye, 2013.
• Aslan, Abdülgaffar. Kur’an’da Vahiy. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2000.
• Ateş, Süleyman. “İmamiyye Şiasının Tefsir Anlayışı”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 20/1 (Ocak 1975): 147-172
• Ateş, Süleyman. Yüce Kur’an’ın Çağdaş Tefsiri. 12 Cilt. İstanbul: Yeni Ufuk Neşriyat, 1988.
• Aynî, Bedruddîn Ebû Muhammed. ‘Umdetu’l-ḳârî şerḥu sahihi’l-buḫari. 25 Cilt. Kahire: İdaretü't-Tıbaati'l-Müniriyye, ts.
• Cürcânî, Ali b. Muhammed es-Seyyid eş-Şerif. et-Ta’rîfât. Beyrut: Mektebetü Lübnan, 1987.
• Cürcânî, Ali b. Muhammed es-Seyyid eş-Şerif. Şerḥu’l mevâḳıf. İstanbul: y.y., 1257.
• Cüveynî, İmâmü'l-Haremeyn Ebu’l-Me’âlî Abdülmelik. İnanç Esasları Kılavuzu Kitâbü’l-irşâd. Trc. A. Bülent Baloğlu - Sabri Yılmaz - Mehmet İlhan - Faruk Sancar. Ankara: TDV Yayınları, 2010.
• Cüveynî, İmâmü'l-Haremeyn Ebu’l-Me’âlî Abdülmelik. Kitâbü’l-irşâd ilâ ḳavâtı’i’l-edilleti fî usûli’l-i’tiḳâd. Thk. Muhammed Yûsuf Mûsâ - A. Abdülmün'im Abdülhamîd. Kahire: y.y., 2002.
• Dârimi, Osman b. Said. er-Red ale’l-cehmiyye. İskenderiyye: y.y., 1971.
• Düzgün, Şaban Ali. Varlık ve Bilgi. Ankara: Beyaz Kule Yayınları, 2008.
• Ebu Hanife, Numan b. Sabit. Fıkh-ı Ekber. Trc. Hasan Basri Çantay. Ankara: y.y., 1991.
• Erdemci, Cemalettin. “Kelâm İlminde Vahiy”. Milel ve Nihal 8/1 (Ocak - Nisan 2011): 119-142.
• Erkan Yar. “Eş’arî’nin Teolojik Görüşleri”. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 11/1 (2006): 1-23.
• Esen, Muammer. “İbn Teymiyye'nin Kelâmullah Tartışmalarındaki Yeri”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 42/1 (2001): 257-271
• Eş’arî, Ebu’l-Hasen. Kitâbu’l-luma’ fi’r-redd’i ala ehli’z-zeyġi ve’l-bida’. Thk. Richard McCarty. Beyrut: y.y., 1952.
• Eş’ârî, Ebu’l-Hasen. Maḳâlâtu’l islâmiyyîn ve iḫtilâfu’l musallîn. Nşr. Muhyiddin Abdulhamid. Kahire: Mektebetü'n-Nehda'l-Mısriyye, 1950.
• Eş’arî, Ebu’l-Hasen. Usûl’ü ehli’s-sünne ve’l-cema’a. Thk. Muhammed Seyyid Culaynid. Kahire: y.y., 1987.
• Ferâhidî, Halil b. Ahmed. Kitâbü’l-‘ayn. Thk. Mehdi el-Mahzumî - İbrahim es-Semerrâî. Kum: Dâru’l Hicre, 1414.
• Firuzâbâdî, Mecdüddin Muhammed b. Yakup. “Vhy”. el-Ḳâmûsü’l-muḥît. 1729. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 1993.
• Gördük, Yunus Emre. “Şii Müelliflerin Tahrifu’l-Kur’an Meselesinde Sünni Kaynaklara Atıflar ve Değerlendirmesi: Tayyib el-Musevî el-Cezâirî Örneği”. Usûl 15 (Ocak-Haziran 2011): 53-77.
• Işık, Kemal. Mu’tezile’nin Doğuşu ve Kelâmî Görüşleri. Ankara: AÜİF Yayınları, 1967.
• İbn Faris, Ebu’l-Hüseyn Ahmed. “Vhy”. Mû’cemu meḳâyisi’l-luġa. 2: 919. 6 Cilt. Mısır: y.y., 1969.
• İbn Kudâme, Muvaffakuddin Abdullah b. Ahmed. Lüm’atü’l-i’tiḳâd. Nşr. Bekir Topaloğlu. İstanbul: y.y., 1414/1993.
• İbn Kuteybe, Abdullah b. Müslim. el-İḫtilâf fi’l-lafz ve’r-red ale’l-cehmiyye ve’l-müşebbihe. İskenderiyye: Münşeatü’l-Maârif, 1971.
• İbn Kuteybe, Ebu Muhammed Abdullah b. Müslim ed-Dineveri. Te’vilu Muḫtelifü’l-hadîs. Nşr. Muhammed Zuhrî en-Neccar. Beyrut: Dâru’l-ceyl,1976.
• İbn Manzur, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Alî b. Ahmed el-Ensârî er-Rüveyfiî. “Vhy”. Lisânü’l ‘arab. 15: 381. 15 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l ilmiyye, 1956.
• İbn Teymiyye, Şeyhu’l-İslam Ahmed b. Abdülhalim. el-Aḳîdetü’l-vâsıtiyye. İstanbul: MÜİFAV Yayınları, ts.
• İbn Teymiyye, Şeyhu’l-İslam Ahmed b. Abdülhalim. el-Fetevâ. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1987
• İbn Teymiyye, Şeyhu’l-İslam Ahmed b. Abdülhalim. et-Tis’îniyye, Thk. Muhammed b. İbrahim el-Aclan. 10 Cilt. Riyad: Mektebetu’l-Maarif, 1420/1999.
• İbnü’l-Cinnî, Ebu’l-Feth Osman. el-Hasâis. Thk. Muhammed en-Neccâr. 3 Cilt. Kahire: Alemü’l-kütüb, 1952.
• İsfehani, Ragıb, “Vhy”. el-Müfredâtü elfâzi’l-Ķur’ân. 809-810. Beyrut: y.y., 1992.
• İzmirli, İsmail Hakkı. Yeni İlmi Kelâm. Trc. Sabri Hizmetli. Ankara: Umran Yayınları, 1981.
• Kadı Abdülcabbar, Abdullah b. Ahmed. el-Muġnî. 16 Cilt. Kahire: el-Müessesetü’l-Mısrıyyetü’l-Âmme, 1962.
• Kadı Abdülcabbar, Abdullah b. Ahmed. el-Muḥît bi’t-teklîf. Kahire: Dâru'l-Mısrıyye, ts.
• Kadı Abdülcabbar, Abdullah b. Ahmed. Şerḥu Usûli’l-hamse. Kahire: y.y., 1965.
• Kadi Abdülcabbar, Abdullah b. Ahmed. “el-Muhtasar fi Usuli’d-Din”. Resailu’l-adl ve’t-tevhid. Thk. Muhammed İmara. Kahire: Muessesetu Dari’l-Hilal, 1971.
• Kadî Beyzavi, Nasıruddin Ebu Said Abdullah b. Ömer. Envâru’t-tenzîl ve esrâru’t-te’vîl. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyai’t-turâsil Arabi, 1418. Karataş, Şaban. Şia’da ve Ehl-i Sünnet’te Kur’an Tasavvuru. Ankara: Ankara Okulu Yay., 2013.
• Kastallânî, Şihâbuddîn Ebu’l-Abbas Ahmed b. Ebî Bekr. İrşâdü’s-sârî li şerhi sahihi’l buḫârî. 8 Cilt. Beyrut: Darü’l-fikr, 1410/1990.
• Kılıç, Recep. “Modern Tartışmaların Işığında İslam Vahyi”. İslam ve Hıristiyanlık’ta Vahiy. Ed. Richard Heinzmann - Mualla Selçuk. 188-195. München: Verlag W. Kohlhammer, 2009.
• Kirmânî, Şemsu’d-Din Muhammed ibn Yusuf ibn Ali. el-Kevâkibu’d-derârî fi şerhi Sahihi’l-buḫârî. 25 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1401/1981.
• Kuleynî, Muhammed b. Yakub. Usûli’l-kâfî. 8 Cilt. Tahran: Dâru’l Kitâbi’l-İslâmiyye, 1383.
• M. Zakyi İbrahim. “Kur’an’da İletişim Modelleri: Allah-İnsan Etkileşimi”. Trc. Burhan Sümertaş. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16 (2010): 235-261.
• Mâlullah, Muhammed. eş-Şîa ve taḫrîfu’l-Kur’ân. Beyrut: Dâru’l-Va’yi’l-İslamî, 1986.
• Maturidi, Ebu Mansur. Kitabu’t-tevhîd. Nşr. Bekir Topaloğlu. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Maturidi, Ebu Mansur. Tevilâtu ehl-i sünne. Nşr. Fâtıma Yusuf el-Hıyemî. 10 Cilt. Beyrut: Müessetü’r-risale, 2004.
• Mennânü’l-Kettân. Mebâhis fî ulûmi’l-Kur’an. Beyrut: Darü'r-Risaletü'l-Alemiyye, 2009.
• Mîlânî, Seyyid Ali el-Hüseynî. Ademu taḫrîfi’l-Kur’ân. Kum: Merkezu’l-Ebhâsi’l-Akâidiyye, 2000.
• Pakistanî, İhsan-ı ilahî Zahîr. eş-Şîa ve’l-Kur’ân. Lahor: İdaretu Tercümani’s-Sünne, ts.
• Pakistanî, İhsan-ı ilahî Zahîr. eş-Şîa ve’s-sünne. Lahor: İdaretu Tercümani’s-Sünne, 1979.
• Radavî, es-Seyyid Murtaza. el-Burhan ‘alâ ‘ademi taḫrîfi’l-Kur’ân. Beyrut: Dâru’l-Emîre, 2005.
• Rassî, el-Kasım b. İbrahim b. İsmail. “Kitâbu’l-Adl ve’t-Tevhîd ve Nefyi’t-Teşbîh ani’llahi’l-Vâhidi’l-Hamîd”. Resâilü’l-adl ve’t-tevhîd. Kahire: Dâru’l-Hilâl, 1971.
• Razi, Fahreddin. Mefâtiḥu’l-ġayb. 32 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabi, 1420.
• Razi, Fahruddin. el-Erba’ûn fî usûli’d-dîn. Thk. Mahmud Abdulaziz Mahmud. Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2009.
• Reşid Rıza, Muhammed. el-Vaḥyü’l-muhammedî. Mısır: y.y., 1380/1960.
• Ruhaylî, İbrahim b. Amir b. Ali. el-İntisâr. Medine: Mektebetü’l-Ulûm ve’l-Hikem, 2003.
• Seber, Abdulkerim. “Muâsır Şîî Âlimlerin Kur’ân’da Tahrif İddialarına Bakışı: Şîî Kur’ân Tarihleri Çerçevesinde Bazı Tespitler”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16/2 (Aralık 2012): 767-792.
• Sofuoğlu, Mehmet. Tefsire Giriş. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1981.
• Suyûtî, Celâleddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekir. Savnü’l-mantıḳ ve’l-kelâm an fenni’l-mantıḳ ve’l-kelâm. Nşr. Ali Sâmî en-Neşşâr. Kahire: Dârü'l-Kütübü'l-İlmiyye, 1970
• Şeyh Müfîd, Ebû Abdullah Muhammed b. Muhammed el‐Ukberi el‐Bağdâdi. Evâilü’l maḳâlât fi’l‐mezâhibi’l‐muhtarât. Nşr. İbrahim el-Ensârî. Tahran: Dâru’l-Müfîd, 1372.
• Tabresî, Ebu Mansur Ahmed b. Ali b. Ebi Talib. el-İhticâc. Meşhed: y.y., 1403.
• Tahavî, Ebu Cafer Ahmed b. Selâmeti’l-Ezdî. Ehli Sünnet İnanç Esasları. (Tahavî ve Akâid Risalesi). Haz. Arif Aytekin. İstanbul: y.y., 1985.
• Tûsî, Ebu Cafer Muhammed b. Hüseyn. et-Tibyân fî tefsîri’l-Kur’an. 10 Cilt. Necef: Matbaatü’l-ilmiyye, 1957.
• Usmendi, Alaeddin Muhammed b. Abdilhamid es-Semerkandi. Lübâbü’l-kelâm. Thk. M. Said Ozervarlı. İstanbul: TDV Yayınları, 2005.
• Zemahşerî, Muhammed b. Ömer. el-Keşşâf an Hakâiki’t-tenzîl ve uyûni’l-ekâvîl fi vucûbi’t-te’vîl. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabi, 1407.
• Zemahşerî, Muhammed b. Ömer. “Vhy”. 2: 496. 2 Cilt. Esâsü’l-belâġa. Beyrut: Dâru’l-fikr, 1399/1979.
• Zürkânî, Muhammed Abdulazim. Menâhilu’l ‘irfân fi ‘ulûmi’l-Kur’an. 2 Cilt. Kahire: Dâru İhyai'l-Kütübi'l-Arabiyye, 1943.