27 MAYISIN GÖLGESİNDE BİR ALBAY: AĞASI ŞEN (1923-12 ŞUBAT 1981)

Year 2023, , 68 - 88, 15.05.2023

Hatice Sevinç Çam

https://doi.org/10.46955/ankuayd.1226683

Abstract

Bu çalışmada Türkiye Cumhuriyeti tarihinde ordunun sivil siyasete müdahalesinin ilk örneği olan 27 Mayıs 1960 darbesinde aktif bir rol oynayan Hava Kurmay Albay Ağası Şen’in hayatı incelenmiştir. Asker ve sivil olmak üzere iki başlık altında tasnif edilen Şen’in yaşam öyküsünde, özellikle sivil kariyerinin şekillenmesinde etkili olan geniş çevresi ve dostlukları da ayrı olarak ele alınmıştır. Bu doğrultuda asker ve sivil yaşamında karşılaştığı destek ve engeller, ölümünden sonra kendisi hakkındaki olumsuz iddialar birinci elden kaynaklarla sorgulanmış, kişiliğinin ve buna bağlı olarak hayatının şekillenmesinde etkili olan maddi ve manevi yapılanmasındaki motivasyon unsurlarına değinilmiştir. 27 Mayıs 1960 darbesinde Başbakan Adnan Menderes’i Eskişehir’de tutuklama görevini üstlenen Ağası Şen, Milli Birlik Komitesinde Devlet Başkanı Gürsel’in Başyaveri olarak görev yapmıştır. 1965-68 ile 1974-75 yılları arasında iki kez THY Genel Müdürlüğü görevini üstlenen Şen, 1970-71 yılları arasında BJK Başkanı olmuştur. Onun hayat hikayesi üzerinden 1960-1980 arası Türkiye’nin siyasi, iktisadi ve sosyal dönüşümü yansıtılmaya çalışılmıştır.

Keywords

27 Mayıs Askerî Darbesi, Beşiktaş Jimnastik Kulübü, Milli Birlik Komitesi, Silahlı Kuvvetler Birliği, Türk Hava Yolları

A COLONEL IN THE SHADE OF MAY 27: AĞASI ŞEN (1923-12 FEBRUARY 1981)

Abstract

In this study, the life of Air Staff Colonel Ağası Şen, who played an active role in the coup of May 27, 1960, which was the first example of the military’s intervention in civilian politics in the history of the Republic of Turkey, was examined. In Şen’s life story, which is classified under two headings as military and civilian, his surroundings and friendships, which were especially influential in shaping his civilian career, are also discussed separately. In this direction, the support and obstacles he faced in his military and civilian life, and the negative claims about him after his death were questioned with first-hand sources. The motivational elements in his material and spiritual armament, which are effective in shaping his personality and accordingly his life, are mentioned. Ağası Şen, who was among the task force that arrested Prime Minister Adnan Menderes in Eskişehir during the May 27, 1960 coup, served as Presedent Gürsel’s Chief Aide in the National Unity Committee. Şen, who was general manager of Turkish airlines twice, in 1965-68 and1974-75, was also president of Beşiktaş Gymnastic Club in 1970-71. Through his life story, Turkey’s political, economic and social change between 1960-1980 was tried to be reflected.

Keywords

1960 Turkish coup d, Beşiktaş Gymnastic Club, National Union Committee, Union of Armed Forces, Turkish Airlines

References

• 50 Yıl, Dünden Bugüne Türk Hava Yolları 1933-1983. Yay-Haz. İlyas Albayrak, İstanbul: Cem Ofset A.Ş, 1983.
• 75. yılında Türk Hava Yolları, 1933-2008. Yay-Haz Ülkü Karaosmanoğlu, İstanbul: Kesişim Yayıncılık ve Tasarım Hizmetleri, 2009.
• Akalın, Cüneyt. 27 Mayıs Bir Devrimdir 50 Yılında 27 Mayıs, İstanbul: Kaynak Yayınları, 2010.
• Akgün, Seçil Karal. 27 Mayıs Bir İhtilal Bir Devrim Bir Anayasa, Ankara: ODTÜ Yayıncılık, 2009.
• Aydemir, Şevket Süreyya. İhtilalin Mantığı ve 27 Mayıs İhtilali, İstanbul: Remzi Kitabevi, 1973.
• Aydemir, Şevket Süreyya. İkinci Adam 1950-1964, Cilt III, İstanbul: Remzi Kitabevi, 2011.
• Aydemir, Talat. Hatıratım, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2017.
• Aydemir, Talat. Ve Talat Aydemir Konuşuyor, İstanbul: May Yayınları, 1966.
• Bakşık, Şeref. CHP ile Bir Ömür, İstanbul: Cumhuriyet Kitapları, 2009.
• Batur, Muhsin. Anılar ve Görüşler, Üç Dönemin Perde Arkası, İstanbul: Milliyet Yayınları, 1985.
• Bilgiç, Saadettin. Hatıralarım, Ankara: Akasya Kitap, 2007.
• Bulut, Sedef. Muhtıra Sonrası Demokratikleşme Hareketine Örnek Model Olarak 1973 Genel Seçimleri, Ankara: Berikan Yayınevi, 2007.
• Çelikoğlu, Adnan. Bir Darbeci Subayın Anıları, 27 Mayıs Öncesi ve Sonrası, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2017.
• Department of State, Diplomatic List, United States Government Printing Office, Washington DC, 1956. Eczacıbaşı, F. Nejat. Kuşaktan Kuşağa, İstanbul: Dr. Nejat F. Eczacıbaşı Vakfı Yayınları, 1999.
• Erkanlı, Orhan. Askeri Demokrasi, İstanbul: Güneş Yayınları, 1987.
• Gouzenko, Igor. Bir Devin Düşüşü, Çev. Ağası Şen, Ankara: Başbakanlık Kültür Müsteşarlığı Kültür Yayınları, MEB Basımevi, 1965.
• Hitay, İbrahim, Çetin, Erdal. İhtilallerin Tankçısı Muhtıra ve İhtilal Günlerinin Romanı, Ankara: Ümit Yayıncılık, 2003.
• Hürtürk, Kıvanç. Türkiye’de Ticari Havacılık Tarihi II, Jet Uçaklar Devri: 1967/1993, İstanbul: Derlem Yayınları, 2016.
• İpekçi, Abdi, Coşar, Ömer Sami. İhtilalin İç Yüzü, İstanbul: Uygun Yayınevi,1965.
• Kansu, Günal. Planlı Yıllar, Anılarla DPT’nin Öyküsü, İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları, 2004.
• Karavelioğlu, Kamil. Bir Devrim İki Darbe 27 Mayıs, 12 Mart, 12 Eylül, İstanbul: Gürer Yayınları, 2007.
• Kayalı, Kurtuluş. Ordu ve Siyaset, 27 Mayıs-12 Mart, İstanbul: İletişim Yayınları, 2015.
• Kılıç, Altemur. Kılıç’tan Kılıç’a, Bir Dönemin Tanıklığı, İstanbul: Remzi Kitabevi, 2005.
• Kocaş, Sadi; Atatürk’ten 12 Mart’a Anılar, 2. Cilt, May Yayınevi, İstanbul,1977.
• Kozlu, Cem. Bulutların Üstüne Tırmanırken, THY, Bir Dönüşüm Öyküsü, İstanbul: Remzi Kitabevi, 2007.
• Kuruluşundan Günümüze Hava Kuvvetleri Komutanlarımız. Ankara: Hava Kuvvetleri Komutanlığı, Merkez Daire Başkanlığı Yayınları, 1997.
• Neyzi, Nezih H. Pendik, Devletçilik, Karma Ekonomi, Özel Sektör, İstanbul: Peva Yayınları, 1987.
• Onuş, Sinan. Parola: İnkılap 27 Mayıs’ı Yapanlar Anlatıyor, İstanbul: Kaynak Yayınları, 2003.
• Örtülü, Erdoğan. Üç İhtilalin Hikayesi, İstanbul: Milli Ülkü Yayınevi, 1966.
• Öymen, Örsan. Bir İhtilal Daha Var 1908-1980, İstanbul: Milliyet Yayınları, 1987.
• Özdağ, Ümit. Menderes Döneminde Ordu-Siyaset İlişkileri ve 27 Mayıs İhtilali, İstanbul: Boyut Kitapları, 2004.
• Seyhan, Dündar. Gölgedeki Adam, İstanbul, Nurettin Uycan Matbaası, İstanbul: 1966.
• Şen, Ağası. “Kimsenin Refahta Olmasını İstemezler”, Azerbaycan, Ankara Aylık Türk Kültür Dergisi, (1966): 171-177.
• Tanç, Salahattin. Bir Cumhuriyet Askerinin Anıları, İstanbul: Doğan Kitap, 2017.
• Toker, Metin. Demokrasimizin İsmet Paşalı Yılları 1944-1973 Yarı Silahlı Yarı Külahlı Bir Ara Rejim 1960-1961, İstanbul: Bilgi Yayınevi, 1991.
• Tunçkanat, Haydar. 27 Mayıs 1960 Devrimi (Diktadan Demokrasiye), İstanbul: Çağdaş Yayınları, 1996.
• Ulay, Sıtkı. General Sıtkı Ulay’ın Hatıraları, 27 Mayıs 1960 Harbiye Silah Başına, İstanbul: Kitapçılık Ticaret Limited Şirketi, 1968.
• Yalçın, Osman. “Türk Hava Kuvvetleri Tarihinde Hava Okulu ve Harp Okuluna Geçiş Süreci”, Gazi Akademik Bakış, Cilt 9, 17, (2015): 229-260.
• Yetkin, Murat. Meraklısı için Casuslar Kitabı, İstanbul: Doğan Kitap, 2018.