Devlet Merkezinin İnşa Sürecinde Ankara Şehreminliği ve Şehreminleri (1924-1930)

Year 2020, Issue: 67, 75 - 115, 25.12.2020

Mesut Çapa

https://doi.org/10.46955/ankuayd.850309

Cited By: 1

Abstract

Millî Mücadele döneminde Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin merkezi olan Ankara, 13 Ekim 1923’te Devlet Merkezi (başkent) olarak kabul edildi. Cumhuriyet’in ilanından sonra şehrin mevcut haliyle bir devlet merkezinin yükünü kaldıramayacağı anlaşılmıştı. Şehrin bir an önce modernleşerek büyümesi gerekiyordu. Bunun için öncelikle, İstanbul Şehremaneti örneğinden hareketle belediye teşkilatında değişiklik yapılarak Ankara Belediyesi, 16 Şubat 1924 tarih ve 417 sayılı kanunla Ankara Şehremaneti şeklinde adlandırıldı.
Ankara Belediyesi 1924-1930 yılları arasında Ankara Şehremaneti şeklinde anılarak Dâhiliye Vekâleti tarafından atanan Şehreminleri tarafından yönetildi. Bu dönemde Mehmet Ali Bey (4 Mart- 4 Haziran 1924), Ali Haydar (Yuluğ) Bey (5 Haziran 1924-27 Kasım 1926) ve Süleyman Asaf (İlbay) Bey (27 Kasım 1926-30 Ekim 1928) Ankara Şehremini olarak görev yaptılar. 1928-1930 Yıllarında ise Vali Vehbi Bey (Kasım 1928-22 Haziran 1929) ve Vali Nevzat Tandoğan (22 Haziran 1929-1 Eylül 1930) aynı zamanda Şehremaneti’ne vekâlet etmişlerdir. Ankara Şehremini Haydar Bey, Ankara’nın modern bir yapıya kavuşabilmesi için imar ve inşaat faaliyetlerine büyük önem vermiştir. Asaf Bey ise, belediyecilik işlerine öncelik vermiş şehrin planlı bir şekilde imarı için çaba sarf etmiştir.
1924 tarihli Ankara Şehremaneti Kanunu 3 Nisan 1930 tarihli ve 1580 saylı Belediye Kanunu ile 1 Eylül 1930 gününden itibaren yürürlükten kaldırıldı. Bu tarihten itibaren şehir Ankara Belediyesi tarafından idare edilmeye başlandı.
Makalede, Ankara Şehremaneti döneminde (1924-1930) şehreminlerinin Ankara’nın imar ve inşasındaki faaliyetleri yerel basın, arşiv ve muhtelif eserlerden yararlanılarak topluca ortaya konulmaktadır.

Keywords

Ankara Şehremaneti, Ankara Şehremini Ali Haydar (Yuluğ) Bey, Ankara Şehremini Süleyman Asaf (İlbay) Bey, Ankara Şehir Planı, Belediye Genel Meclisi, Fabrikalar, Prof. Jansen, Yeni Şehir

References

• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi [BCA]
• Ankara Şehrinin Profesör M. Jausseley, Jansen ve Brix taraflarından Yapılan Plan ve Projelerine ait İzahnameler, Hâkimiyeti Milliye Matbaası, 1929.
• Bayman, Mustafa Adli, Tandoğan, Şahsiyeti-Ölümü-Hâtıraları, Tan Matbaası, İstanbul, 1949.
• Cengizkan, Ali, Ankara’nın İlk Planı 1924-25 Lörcher Planı, Ankara, 2004.
• Ergin, Osman Nuri, İstanbul Şehreminleri 1855-1928, (Hazırlayan: Ahmet Nezih Galitekin), İstanbul, 2. Baskı, İstanbul, 2007.
• Öztürk, Kâzım, Türkiye Büyük Millet Meclisi Albümü, 23 Nisan 1920-14 Ekim 1973, Önder Matbaası- Ankara, 1973.
• Sarıoğlu, Mehmet, “Ankara” Bir Modernleşme Öyküsü (1919-1945), Kültür Bakanlığı Yay., (t.y.).
• ___________, “Ankara Şehremini ve Valisi Ali Haydar Bey ve Faaliyetleri”, Kebikeç, 2000, Sayı: 9, s.125-130.
• Tümerkan, Sıddık, Türkiye’de Belediyeler, R.Zelliç Basımevi, İstanbul, 1946.
• Türkiye Cumhuriyeti Devlet Yıllığı, 1928-1929, Devlet Matbaası, İstanbul, 1929.
• Yavuz, Fehmi, Ankara’nın İmarı Şehirciliğimiz, Ankara 1952.
• Ziyaoğlu, Rakım, İstanbul Kadıları-Şehreminleri-Belediye Reisleri ve Partiler Tarihi (453-1971), İstanbul, 1971.
• Süreli Yayınlar; Cumhuriyet, Hâkimiyet-i Milliye, Tanin, Ulus