Parion Tiyatrosu Postscaenium Bölümünün Kuzeydoğu’sunda Ele Geçen Kandiller Üzerine Değerlendirmeler

Year 2023, Issue: 86, 45 - 61, 01.07.2023

Vedat Keleş , Salih Pekgöz

Abstract

Parion Antik Kenti, Troas Bölgesi’nin kuzeyinde, bugünkü Çanakkale ili, Biga ilçesi sınırları içerisindeki, Kemer Köyü’nde yer almaktadır. Tarih sahnesindeki serüveni oldukça hareketli olan Parion’un bölgesel etkinliği, coğrafi ve stratejik konumu, dönem ayırt etmeksizin hâkim güçlerin dikkatini çekmesine olanak sağlamıştır. Parion’da bilimsel kazı çalışmaları 2005 yılında kentin güney nekropolisi olarak adlandırılan sektöründe başlamıştır. 2006 yılında tiyatro kazıları başlamış ve günümüze kadar sahne binasının büyük bir bölümü açığa çıkartılmıştır. Tiyatronun 2019 yılı kazılarında postscaenium bölümünün kuzeydoğusunda kalan alanda gün yüzüne çıkarılan 12 adet kandil örneği, nitelikli buluntu grubunu oluşturmaktadır. Kandillerin MÖ 3. yüzyılın ortalarından MS 4. yüzyıla kadar geniş bir zaman dilimi içerisinde yayılım göstermesi, çeşitli ve özgün formları yansıtması, Parion kandil buluntularının zenginliği ile açıkla-nabilir. Tiyatro’nun Hellenistik Dönem kandilleri, kolonizasyon hareketleriyle büyük değişim yaşayan Parion’un kent merkezinde, Roma Dönemi öncesi yaşam izlerinin varlığına ve belki de erken dönem mimarisinin bilinçli bir şekilde tahrip edilme olasılığına işaret etmesi bakımından önemlidir. MS 2. yüzyılın özgün kandil formlarının bir arada bulunması, kent genelinde Geç Roma Dönemine göre az görülen kandil buluntularını anlamlandırma ve yorumlamamıza kolaylık sağlamaktadır. En geç tarihli kandilin MS 3.-4. yüzyıla ait olması ve tek örnekle temsil edilmesi, MS 3. yüzyılın ortalarında gerçekleşen Goth istilası sonrası kargaşa ortamından Parion’un da etkilenmiş olabileceğini ve MS 4. yüzyıl sonunda tiyatro’nun işlev dışı kaldığı, kentin eski gücünü yitirdiği dönemle ilişkilendirebilmesini akla getirmektedir. Kandillerin parça şeklinde ele geçmiş olması örneklerin kulp, burun, diskus ve gövde formlarının yansıttığı spesifik özelliklere göre 7 ayrı form altında değerlendirilmelerini zorunlu kılmıştır. Bu çalışmayla en erkenden en geçe doğru kronoloji ve terminolojiye bağlı kalınmış, kandillerin belirgin özellikleri göz önünde bulundurularak, özgün sonuçlara ulaşılması amaçlanmıştır.

Keywords

Troas, Parion, Tiyatro, Postscaenium, Kandil.

References

• Antik Kaynakça Martial (1871). The Epigrams of Martial, Into English Prose (Trans.), London: Princeton University Library.
• Petronius (1930). The Satyricon, Alfred R. Allınson (Trans.), New York: The Panurge Press.
• Modern Kaynakça Bailey, D. M. (1975). Catalogue of the lamps in the British Museum, I, Grek, Hellenistic and Early Roman Pottery Lamps, London: Brıtısh Museum Publicatıons.
• Bailey, D. M. (1988). A Catalogue of the lamps in the British Museum III, Roman Provincial Lamps, London: Brıtısh Museum Publicatıons.
• Barr, R. L. (1996). “Greek and Hellenistic Lamps from Ilıon”, Studia Troıca, Band 6, Mainz: 159-200.
• Barın, G. (1995). Aydın ve Milet Müzesi’ndeki Üzeri Kabartmalı Hellenistik-Roma Dönemi Kandilleri, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Başaran, C. (2016). “Parion Tiyatrosu Kabartma ve Heykeltıraşlık Eserleri”, Bezemeleri”, Cevat Başaran ve H. Ertuğ Ergürer (ed.), Parion Roma Tiyatrosu 2006-2015 Yılı Çalışmaları, Mimarisi ve Buluntuları, Ankara: İçdaş A.Ş. Yayınları, 105-122.
• Başaran, C. ve Yıldızlı M. (2016). “Parion Tiyatrosu Roma Dönemi Mimari Bezemeleri”, Cevat Başaran ve H. Ertuğ Ergürer (ed.), Parion Roma Tiyatrosu 2006-2015 Yılı Çalışma-ları, Mimarisi ve Buluntuları, Ankara: İçdaş A.Ş. Yayınları, 77-104.
• Başaran, C. ve Yıldızlı M. (2019). “Parıon Tiyatrosu Victoria’lı Alınlık ve Mimari Bezemesi”, Turkish Studies Historical Analysis, Vol. 14, Sayı 4, Skopje-Ankara: 749-766.
• Berlin, A. M. (1999). “Studies in Hellenistic Ilıon: The Lower City. Stratified Assemblages and Chronology”, Studia Troica, Band 9, Mainz: 73-158.
• Broneer, O. (1977). Isthmıa Terracotta Lamps, Vol. III, New Jersey: Hesperia.
• Brun, J. P. (2000). “The Production of Perfumes in Antiquity: The Cases of Delos and Paestum”, American Journal of Archaeology, Vol. 104, No. 2, 277-308.
• Bussière, J. ve Lindros Wohl, B. (2017). Ancient Lamps in the J. Paul Getty Museum, Los Angeles: J. Paul Getty Museum Press.
• Chrzanovski, L. ve Zhuravlev, D. (1988). Lamps From Chersonesos in the State Historical Museum-Moscow, Moscow: l'erma di Bretschneider.
• Çokay Kepçe, S. (2005). “Tekirdağ Arkeoloji Müzesi’nden Bir Grup Pişmiş Toprak Kandil”, Anadolu Araştırmaları, Cilt. XVIII, 125-176.
• Ergürer, E. (2018). “Parion Tiyatrosunda Bulunan Roma Dönemi Pişirme Kapları”, Arkeoloji ve Sanat, Sayı 157, İstanbul: ArkeoPera Kitabevi, 131-146.
• Ergürer, H. E. ve Güleç Özer, D. (2016). “Parion Tiyatro Mimarisi”, Cevat Başaran ve H. Ertuğ Ergürer (ed.), Parion Roma Tiyatrosu 2006-2015 Yılı Çalışmaları, Mimarisi ve Bu-luntuları, Ankara: İçdaş A.Ş. Yayınları, 33-64.
• Ergürer, H. E. ve Keleş, V. (2018). “Parion Tiyatrosun’da Bulunan Gladiatör Graffitoları”, TÜBA-KED, Sayı 18, 21-32.
• Foxhall, L. (2007). Olive Cultivation in Ancient Greece: Seeking the Ancient Economy, New York: Oxford Universty Press.
• Garnett, K. S. (1975). “Late Roman Corinthian Lamps from the Fountain of the Lamps”, Hesperia, Vol. 44, No. 2, 173-206.
• Goldman, H. ve Pollin Jones, F. (1950). “The Lamps”, Hetty Goldman (ed.), Excavations at Gözlü Kule, Tarsus, The Hellenistic and Roman Periods, Vol. I, New Jersey: Princeton University Press, 84-134.
• Heimerl, A. (2001). Die Römischen Lampen aus Pergamon, Berlin: Walter de Gruyter.
• Howland, R. H. (1958). The Athenian Agora, Vol. 4, Greek Lamps and Their Survivals, New Jersey: Hesperia.
• Hübinger, U. (1993). Die Antiken Lampen des Akademischen Kunstmuseums der Unıyersıtât Bonn, Berlin.
• Kan Şahin, G. (2008). Assos Arkaik, Klasik ve Hellenistik Dönem Kandilleri, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Çanakkale.
• Katsioti, A. (2017). The Lamps of Late Antiquity from Rhodos 3rd-7th Centuries AD, Oxford: Archaeopress Archaeology.
• Keleş, V. (2008). “İlk Bulgular Işığında Parion Tiyatrosu”, Arkeoloji ve Sanat, Sayı 128, İs-tanbul: ArkeoPera Kitabevi, 45-56.
• Keleş, V. (2015). “Introduction”, The Flourishing City of Ancient Troad: Parion, Cevat Başaran (ed.), İstanbul: Ege Yayınları, 19-25.
• Keleş, V. (2016). “Parion Roma Tiyatrosunda Ele Geçen Alexandria Troas Sikkeleri ve Goth İstilası”, Cevat Başaran ve H. Ertuğ Ergürer (ed.), Parion Roma Tiyatrosu 2006-2015 Yılı Çalışmaları, Mimarisi ve Buluntuları, Ankara: İçdaş A.Ş. Yayınları, 193-200.
• Keleş, V. ve Oyarçin, K. (2021). “Parıon Tiyatrosu Hyposcaenıum Bölümünden Ele Geçen Geç Roma Dönemi Sikkeleri Üzerine Değerlendirmeler”, Serra durugönül vd., (ed.), Ol-ba, Sayı 29, Mersin: Kaam Yayınları, 391-421.
• Koutoussakı, L. (2008). Lampes d’Argos Les lampes en terre cuite découvertes dans l’Agora et les Thermes Campagnes de fouilles 1972-1991, Unpublished phD Thesis, Faculté des Lettres de l’Université de, Fribourg.
• Metin, H. (2012). Kibyra Kandilleri, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Öztürk, N. (2003). Kyzikos Kandilleri, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Öztürk, N. (2004). “Kyzikos Kökenli Kandillerde Bezeme ve Bezeme Öğeleri”, Sosyal Bilimler Dergisi, Vol. 4, Sayı 33, 101-116.
• Pekgöz, S. (2020). Parion Roma Hamamı Kandilleri, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Samsun.
• Perlzweig, J. (1961). The Athenaian Agora Vol VII, Lamps Of The Roman Period: First to Seventh Century after Christ, New Jersey: Hesperia.
• Perlzweig J. (1963). Lamps from the Athenian Agora, New Jersey: Hesperia.
• Rosenthal, R. Sivan, R. (1978). “Ancient Lamps in the Schloessinger Collection”, Qedemi, Vol. 8, 1-179.
• Shier, L. A. (1978). Terracotta Lamps From Karanis, Egypt, The University of Michigan, Michigan: The University of Michigan Press.
• Slane, K. W. (1990). The Sanctuary of Demeter and Kore: The Roman Pottery and Lamps, New Jersey: Hesperia.
• Tezgör, D. K. ve Sezer, T. (1995). İstanbul Arkeoloji Müzeleri Pişmiş Toprak Kandiller Kataloğu I, İstanbul: Fransız Anadolu Araştırmaları Enstitüsü, Cilt 1.
• Thomas, R. (2015). ”Lamps in terracotta and bronze”, Naukratis: Greeks in Egypt, 1-18.
• Thompson, H. A. (1934). “Two Centuries of Hellenistic Pottery”, Hesperia, Vol. 3, 311-476.
• Tolstikov, V. ve Zhuralev, D. (2004). “Hellenistik Pottery from Two Cisterns on the Acropolis of Ponticicapaeum”, Iıpobahmata Xponoaorhehe Kaeıeta Eynoaa-Epraethpıa Boaoe 17-23 Aııpıaıoy 2000, IIpaktıka, 269-286.
• Tuluk, G. G. (1996). İonia Bölgesi’nde Hellenistik Dönem Kandiller, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Ugarković, M. (2016). “Lıght from the East. Hellenıstıc Relıef Lamps of Eastern Medıterranean Provenance in Dalmatıa”, Goranka Lipovac Vrkljan vd. (eds.), Roman and Late Antique Lamps: Production and Distribution Contacts on the Mediterranean February 2015”, Zagreb: Institute Archaeology Press, 5-17.
• Vessberg, O. (1953). “Hellenistic and Roman Lamps in Cyprus”, Opuscula Atheniensia I, Lund: C. W. K. Gleerup, 115-119.
• Williams, C. K. ve Zervos, O. H. (1986). “Corinth, 1985: East of the Theater”, Hesperia, Vol. 55, No. 2, 129-175.
• Yılmaz, A. (2018). “Terracotta Oil Lamps of the Theater of Parion”, Cevat Başaran ve H. Ertuğ Ergürer (eds.), Roman Theater of Parion, İstanbul: İçdaş A. Ş. Publications, 139-151.
• Yılmaz, A.ve Keskin, A. L. (2020). “Parion Roma Hamamı 5 Numaralı Salonda Ele Geçen Bir Grup Geç Roma Seramiği”, Vedat Keleş (Haz.), Propontis ve Çevre Kültürleri, (Propontis and Surrounding Cultures), İstanbul: Ege Yayınları, 895-922.