الاختيار والنقد في القراءات عند المُجاشعي في كتابه النُّكت

Year 2023, Volume: 10 Issue: 2, 335 - 356, 30.12.2023

Israa Mahmood Eıd Eıd

https://doi.org/10.34247/artukluakademi.1324387

Abstract

كتاب (النُّكت في القرآن الكريم) لمحمد بن فضّال المجاشعي من الكتب التي عنيت بمُشكل القرآن الكريم من حيث الإعراب والمعاني مع ذكر أوجه القراءات وأقوال النحويين، ويهدف هذا البحث إلى إثبات نسبة كتاب النُّكت إلى مصنفه علي بن فضال المجاشعي بعد أن شاع أن اسم الكتاب "إعراب القرآن" لإسماعيل بن محمد الأصبهاني، كما يهدف إلى مُناقشة مسائل الاختيار والنقد في القراءات عند المجاشعي ودراستها وتقويمها، وإبراز منهجه في ذلك، فقد كان مُلمًا باختلاف القراء وتنوع قراءاتهم، وقد كان له اختيار في القراءة بناه على أسباب عدة منها: النحو، واللغة، ومعنى الآية، وموافقة آيات قرآنية أُخرى في المعنى أو اللفظ، واختيار العلماء لهذه القراءة كالنحويين والمفسرين، وكانت له ألفاظ خاصة في الاختيار تدل على ذلك، كما كانت له ألفاظ خاصة في النقد، ولكنه لم يستخدم ألفاظًا نابية، ولم يرمِ القراءات المتواترة بالشذوذ أو القُبح، ولكنه لم يُظهر حماسة في الدفاع عنها.

Keywords

القراءات، المُجاشعي، كتاب النُّكت، الاختيار، النقد، أساليب.

El-Mucaşii'nin "en-Nuket" Kitabında Kıraatlerde Tercih ve Tenkit

Abstract

Muhammed bin Faddal el-Mucâşiî’nin "en-Nuket fi'l-Kur’âni'l-Kerim" isimli kitabı kıraat vecihlerini ve nahivcilerin görüşlerini zikrederek Kur’an-ı Kerim’in i’rab ve meâni konularını ele alan eserlerdendir. Bu çalışmanın amacı "İ’rabu’l-Kur-an" ismiyle İsmail bin Muhammed el-Asbahani'ye ait olduğu yaygın şekilde kabul edilen "en-Nuket" kitabının esas müellifinin Ali bin Faddal el-Mucaşiî olduğunu göstermektir. Ayrıca çalışma, el-Mucâşiî'nin kıraatlerde tenkit ve tercih konularındaki tartışmalarını, inceleme ve değerlendirmelerini, bu konudaki metodunu ortaya koymayı amaç edinmektedir. el-Mucâşiî, kurra arasındaki ihtilaflar ve kıraatlerindeki çeşitlilik ile ilgilenmekte ve kıraat tercihlerinde çeşitli sebeplere dayanmaktadır. Bunlardan bazıları nahiv, dil, ayetin anlamı, lafız ve mana bakımından diğer ayetlere muvafık oluşu, nahiv ve tefsir âlimlerinin bu konudaki tercihleridir. el-Mücâşiî’nin gerek tercih konusunda gerekse tenkit konusunda kullandığı kendine özgü lafızlar bulunsa da tenkitte ağır ifadeler kullanmamış, mütevatir kıraatleri şâz veya kubh olarak nitelendirmemiş ve onları savunmakta hamaset göstermemiştir

Keywords

Kıraatler, Elmucaşii, Kitabunnüket, Tercih, Tenkit, Techniques.

Selection and Criticism in Quranic Readings by Al- Mujashii in his Book 'Al-Nukat'

Abstract

"Al-Nukat fi Al-Quran Al-Karim" by Muhammad ibn Fadl al-Mujashii is a significant book that delves into the intricacies of the Quran, encompassing its meanings, and diverse recitations, while also citing the perspectives of grammarians. This research aims to confirm the authorship of "Al-Nukat" by Al-Mujashiis, countering the prevailing belief that it was authored by Ismail Al-Aṣbahani under the title "Irab Al-Quran." Additionally, the study examines the issues of selection and criticism within al-Mujashiis approach to Quranic readings, analyzing and evaluating his methodology. Al-Mujashiis was well-versed in the variations and diversity of Quranic recitations, basing his selection on factors such as grammar, verse meanings, alignment with other Quranic verses, and the endorsement of scholars. He employed specific terminology in his selection and criticism, abstaining from derogatory language and refraining from labeling commonly transmitted readings as deviant or objectionable, while displaying a measured defense of his choices.

Keywords

Readings, Al-Mujashii, Al-Nukat, Selection, Criticism, Teknikler.

References

• Abbas, İhsan. Tarihu’n-nakdi’l-edebî inde’l-Arap. Beyrut: Daru’s-sekafe, 1983.
• Dâmin, Hatim. “İ`rabü’l-Kur’ân li kavvâmü’s-sünne hüve nüket el-meânî alâ ayâti’l-mesâni li Ali b. Fuddal
• elMecaşiî”. Mecelletü’l-Arab/ Suudi Arabistan: Daru’l-Yemame 2/ 43 (2007), 29-37.
• Ebû Ali el Farisi, el-Hasan b. Ahmed. el-Hücce li’l-Kurraü’s-Seb`a. Dımeşk: Daru’l-Me’mun, 2. Baskı, 1993.
• Ebû Hayyân el-Endelûsî, Muhammed b. Yusuf. el-Bahru’l-muhît fi’t-tefsîr. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1420.
• Ebû Tâyyib el-Lugavî, Abdulvahid b. Ali. Merâtibü’n-nahviyyîn. Kahire: Mektebetü Nahdati Mısır, t.y.
• el-Askerî, Hasan b. Abdullah. el- Furûk el-lugaviyye. Kahire: Daru’l-İlm ve’s-sekâfe, t.y.
• el-Askerî, Hasan b. Abdullah. et-Telhîs fî marifeti esmai’l-eşyâ. Dımaşk: Daru Tallas, 2. Baskı, 1997.
• el-Bağdâdî, Ahmed b. Alî Hatîb. Târîhu Bağdâd. thk. Beşşar Avvad Mâruf. Beyrut: Dâru'l-Ğarbi'l-İslami, 2002.
• el-Beyzâvî, Abdullah b. Ömer. Envâru’t-tenzîl ve esrâru’t-te’vîl. Beyrut: Dâr-u İhyâ-u’t-Turâs, 1418.
• el-Cünaciyü, Hasan b. İsmail. Min kadâyâ el-belağa ve’n-nakdi inde Abdulkâhir el-Cürcânî. B.y.: y.y, 1981.
• el-Enbârî, Abdurrahman b. Muhammed. Nüzhetü’l-elibbâʾ fî tabakâti’l-üdebâ. Ürdün: Mektebetü’l-Menar, 3. Baskı, 1985.
• el-Ezheri, Muhammed b. Ahmed. Meâni’l-kıraat. Suudi Arabistan: Camiatü'l-Melik Suud, 1991.
• el-Fadli, Abdulhadi. el-Kıraat el-Kur’aniyye: Tarih ve Tarif. Beyrut: Merkezü’l-Ğadir, 3. Baskı, 2009.
• el-Farabî, İsmail b. Hammad. es-Sihah tacü’l-luğa ve sihahü’l-Arabiyye. Beyrut: Daru’l-ilm li’l-melâyîn, 3. Baskı, 1987.
• el-Ferahidi, Halil b. Ahmed. Kitabü’l-ayn. Beyrut: Mektebetü’l- Hilal, t.y.
• el-Hamevî, Yâkūt b. Abdillâh el-Hamevî el-Bağdâdî. Mücemü'l-büldân. Beyrut: Daru Sadır, 1995.
• Humeytu, Abdulhadi. “Nazarât fî kitâbi i`rabü’l- Kur’ân”. Mecelletü’l-Hikmet 16 (1997), 481- 561.
• el-Hüzelî, Yusuf b. Ali b. Cebbara. el-Kamil fi’l-kıraat ve’l- erbaîn ez-zâide aleyha. BAE: Müessesetü semâ, 2007.
• İbn Atiyye, Abdulhak b. Ğâlib. Maharreru’l-vecîz fî Tefsîri’l-Kurân’il-‘Azîz. thk: Abdusselam Abduşşâfi. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiye, 1422.
• İbn Fâris, Ahmet b. Fâris er-Râzî. Mu’cemu mekâyisi’l-luga. Y.y.: Daru’l-Fikr, 1979.
• İbn Hâluyeh, Ebu Abdullah Hüseyin b. Ahmed. el-Hucce fi’l-kırââti's-seb‘a. thk. Abdulâl Salim Mükrim. Beyrut ve Kahire, Dâru’ş-Şurûk, 1979.
• İbn Zencele, Abdurrahman b. Muhammed. Huccetü’l-kırâât. thk. Said Afgani. Beyrut: Müessetü’r-Risâle, 5. baskı, 2001.
• İbnü'l- Cezerî, Muhammed b. Muhammed. en-Neşru fi'l-kırââti'l-aşer. thk. Ali Muhammed. Riyad: Mektebetu’rRiyadi'l-Hâdise, 1985.
• el-Katfi, Ali b. Yusuf. İnbahu’r-ruvât alâ enbâhu’n-nuhât. Kahire: Daru’l-Fikir, 1982.
• el-Kaysî, Mekkî b. Ebî Talip. el-İbâne an meâni’l-Kıraat. Kahire: Daru Nahdati Mısır, t.y.
• Mehariş, Zeyd Ali. Menhecü İmami Taberî fi’l-kıraati ve davabiti ihtiyariha fî tefsirihi. Riyad: Daru’t-tedmiriyye, h. 1433.
• el-Mücaşiî, Ali b. Fuddal, en-Nüket fî Kur’âni’l-Ker’îm. thk: Abdulkadir ed-Davîl. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, t.y.
• en-Nehhas, Ahmed b. Muhammed. İ`rabü’l-Kur’ân. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, h. 1421.
• er-Râzî, Muhammed b. Ebî Bekr. el-Muhtâru’s-sıhâh. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye 5. baskı, 1999.
• Sîsî, Abdulbaki b. Abdurrahman. Kavaidu nakdi'l-kıraati'l-Kur'aniyye. Riyad: Daru Kunûz İşbilya, 2009.
• et-Taberî, Muhammed b. Cerîr. Câmiu’l-beyân fî te’vîli’l-Kur’ân. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2000.
• et-Tâî, Muhammed b. Abdullah. Şerhu’l Kafiye eş-Şafiye. Mekke: Camiatü Ümmü’l Kurâ, 1982.
• ez-Zeccac, İbrahim b. es-Serî. Meanil Kur'an ve İrabuhu. Beyrut: Alemü’l-Kütüb, 1988.
• ez-Zeccâc, İbrahim b. es-Serî. Meâni’l-Kur’ân ve i‘râbuhu. thk. Abdulcelil Abduşşelbi. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 2003.
• ez-Zehebî. Muhammed b. Ahmet. Maʿrifetü’l-ḳurrâʾi’l-kibâr ʿale’t-ṭabakāti ve’l-aʿsâr. Beyrut: Daru’l-kütübi’lİlmiyye, 1997.
• ez-Zehebî, Muhammed b. Ahmet. Siyeru â‘lâmü’nübelâ. thk. Şuayb el-Arnavut. Beyrut, Müessesetü’r-Risâle, 1984.
• ez-Zehebî, Muhammed b. Ahmet. Târîhu’l-İslâm ve vefeyâtü’l-meşâhîr ve’l-aʿlâm’. Beyrut: Daru’l-ğarb, 2003.
• ez-Zemahşerî, Muhammed b. Amr. el-Keşşâf an hakâiki ğavâmizi’t-tenzîl ve uyûni’l-ekâvîl fî vücûhi’t-te’vîl. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Arabî, 3. baskı, 1407.
• ez-Zübeyrî, Velîd el Hüseyin. İyâd el Kaysî, Mustafa el Habîb. Beşîr el-Kaysî, İmâd el-Bağdâdî. el- Mevsûa elmeysera fî terâcimi eimmeti’t-tefsîr ve’n-nahvi ve’l-luga. Manchester/ İngiltere: Daru’l-Hikmet, 2003. https://www.alhikma59.com/R1.htm