Turizm Firmalarında Finansal Başarısızlık Riski ve Belirleyicileri Üzerine Ampirik Bir Araştırma

Yıl 2025, Cilt: 12 Sayı: 34, 49 - 64, 29.01.2025

Hilal Ok Ergün , Zekiye Aktaş

Öz

Hızla gelişen turizm sektörü, özellikle ülkeye kazandırdığı döviz girişi ve istihdam yaratması yoluyla ülke ekonomisine doğrudan ve dolaylı katkı sağlamaktadır. Bu katkısı nedeniyle turizm sektörü ekonomik büyüme için önemli bir sektör özelliği taşımaktadır. Dolayısıyla, turizm sektöründeki firmaların finansal başarısını incelemek önemli hale gelmektedir. Bu çalışma, turizm şirketlerinin finansal başarısızlık riskinin araştırılmasını amaçlamaktadır. Çalışmada, Borsa İstanbul (BİST)’ te işlem gören ve 2018-2022 döneminde BİST Turizm Endeksi'nde yer alan 13 firmanın finansal başarısızlık riski ve belirleyicileri ampirik olarak incelenmiştir. Firmaların finansal başarısızlık riskinin belirlenmesinde Altman Z’’, Fulmer H, Taffler T ve Grover G olmak üzere dört farklı model kullanılmıştır. Ayrıca, finansal başarısızlık riskinin belirleyicileri panel veri analizi ile incelenmiştir. Araştırmada Altman Z'', Fulmer H, Taffler T ve Grover G modellerinden elde edilen skorların bağımlı değişken olduğu dört farklı panel regresyon modeli geliştirilmiştir. Modellerde, firmalara ilişkin net kâr marjı oranı, aktif kârlılık oranı, özsermaye kârlılık oranı, borçlanma oranı, özsermaye devir hızı, aktif devir hızı ve cari oran verileri ise bağımsız değişkenler olarak kullanılmıştır. Çalışma sonucunda firmaların, her modele ilişkin finansal başarı skorları belirlenmiş ve finansal başarısızlık riski taşıyan firmalar yıllar itibariyle karşılaştırmalı olarak tespit edilmiştir. Panel regresyon modellerinin tahmininden elde edilen bulgular, genel itibariyle firmaların finansal başarısızlığında borçlanma oranının belirleyici olduğuna ilişkindir. Ayrıca, elde edilen sonuçlar, COVID-19 pandemisinin firmaların finansal başarı durumunu etkilediğine işaret etmiştir.

Anahtar Kelimeler

Finansal Başarısızlık, Turizm, Panel Veri Analizi

An Empirical Study on the Risk and Determinants of Financial Failure of Tourism Firms

Öz

The rapidly developing tourism sector has become an important sector for economic growth due to its direct and indirect contribution to the country's economy, particularly through the inflow of foreign exchange it brings to the country and the creation of jobs. From this point on, it becomes important to look at the financial success of companies in the tourism sector. In this context, the study aims to investigate the financial failure risk of tourism companies. This study empirically examined the financial failure risk and determinants of 13 firms traded on the Borsa Istanbul and included in the BIST Tourism Index in 2018-2022 period. Altman Z'', Fulmer H, Taffler T and Grover G models were used to determine the financial failure risk of the firms. The determinants of the financial failure risk were examined through a panel data analysis. In the study, four different panel regression models were developed in which the scores obtained from the Altman Z'', Fulmer H, Taffler T and Grover G models were the dependent variables. In the models, firms' net profit margin, asset profitability ratio, return on equity, debt ratio, equity turnover ratio, asset turnover ratio and current ratios were used as independent variables. As a result of the study, the financial success scores of the firms were determined for each model and the firms at risk of financial failure over the years were compared. The findings obtained from the estimation of the panel regression models are generally related to the fact that leverage is a determinant of corporate financial failure.

Anahtar Kelimeler

Financial Failure, Tourism, Panel Data Analysis

Kaynakça

• AL LOZI, M. A., SHAMMOUT, B. R. T. & AL DABBAS, M. M. (2024). Predicting Financial Failure and Its Impact on Reducing Financial Risks the Mediating Role of the Financial Analysis Models. Migration Letters, 21(4), 334-344.
• ATANG, G. D., MASSIE, J. D. D. & WANGKE, S. J. (2022). The Effect of Financial Ratios to Financial Distress Using Altman Z Score on Hotel And Tourism Companies Listed in Indonesian Stock Exchange. Jurnal EMBA, 10(1), 1467-1475.
• AYAYDIN H. PALA F. SARI Ş. (2019). Borsa İstanbul’da Işlem Gören Turizm Firmalarının Finansal Performanslarının Değerlendirmesi: AHS ve Vikor Yöntemleri. Gümüşhane Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Elektronik Dergisi, 10(2), 311-320.
• BEYAZ, F. S. ÖCEK, C. KARADENIZ, E. (2022). Konaklama ve Yiyecek-İçecek İşletmelerinde Finansal Başarısızlık Riski ve Covid-19 Salgınının Etkisi. Turizm Akademik Dergisi, 9(2), 477-494.
• BİLİCİ, N. (2019). Turizm Sektörünün Finansal Performansının Oran Analizi ve Topsis Yöntemiyle Değerlendirilmesi”. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 23(1), 173-194.
• DEWI, F., K. & SUDIYATNO, B. (2023). The Effect of Financial Ratios on Financial Distress (Empirical Study of Hotel and Tourism Sector Companies Listed on The Indonesia Stock Exchange for the 2017-2021 Period”. Jurnal Ekonomi, 12(1), 1639-1645.
• DURMUŞKAYA, S.& KAVAS, Y. B. (2019). TOPSIS ile Finansal Performans Ölçümü: Turizm Sektörü Üzerine Bir Uygulama. Econder, 310-315.
• ERDOĞAN, M. & YAMALTDINOVA, A. (2018). Borsa İstanbul’a Kayitli Turizm Şirketlerinin 2011-2015 Dönemi Finansal Performanslarinin Topsis ile Analizi. Optimum Ekonomi ve Yönetim Bilimleri Dergisi, 5(1), 19-36.
• ERGÜL, N. (2014). BIST Turizm Sektöründeki Şirketlerin Finansal Performans Analizi. Çankırı Karatekin Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 4(1), 325-340.
• IKPESU, F. & VINCENT, O. DAKARE, O. (2020). Financial Distress Overview, Determinants, and Sustainable Remedial Measures: Financial Distress. IGI Global, 102-113.
• KAHVECI, M. & TURNA, İ. (2016). BİST’te İşlem Gören Turizm İşletmelerinin Topsis Tekniği ile Finansal Performanslarının Analizi ve Değerlendirilmesi. Muhasebe ve Denetime Bakış, (48), 99-114.
• KARACA, S., & ÖZEN, E. (2017). Financial Failure Estimation of Companies in BIST Tourism Index by Altman Model And its Effect on Market Prices. Broad Research in Accounting, Negotiation, and Distribution, 8(2), 11-23.
• KARADENIZ, E. & ÖCEK, C. (2018). Konaklama Işletmelerinde Finansal Başarısızlık Riskinin Ölçümü: Türkiye ve Avrupa Karşılaştırması. Finans Politik & Ekonomik Yorumlar, (645), 9-60.
• KARADENIZ, E.& ÖCEK, C. (2019). Finansal Başarısızlık Riski Taşıyan ile Taşımayan İşletmelerin Finansal Oranlarının Karşılaştırmalı Analizi: Borsa İstanbul Turizm İşletmelerinde Bir Araştırma. Seyahat ve Otel İşletmeciliği Dergisi, 16(2), 191-206.
• KARADENIZ, E. & ÖCEK, C. (2020). Finansal Başarısızlık Tahmin Modellerinin Geçerliliğinin Analizi: Thomas Cook Örneği. Seyahat ve Otel İşletmeciliği Dergisi, 17(3), 394-406.
• KARADENIZ, E., İSKENDEROĞLU, Ö.& ÖCEK, C. (2021). Finansal Başarısızlık Riskinin Belirleyicileri: Avrupa'daki Menkul Kıymet Borsalarında Işlem Gören Konaklama Işletmelerinde Bir Araştırma. Seyahat ve Otel İşletmeciliği Dergisi, 18(3), 580-600.
• KARAKAŞ, A. & ÖZTEL, A. (2020). BİST’de Yer Alan Turizm Işletmelerinin Finansal Performanslarının Entropi Tabanlı Topsis Yöntemi ile Belirlenmesi: Bir Python Uygulaması”. Dicle Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 10(20), 543-562.
• KARKACIER, O. & YAZGAN, A. E. (2017). Turizm Sektöründe Gri Ilişkisel Analiz (Gia) Yöntemiyle Finansal Performans Değerlemesi”. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (37), 154-162.
• LESTARI, R. M. E., SITUMORANG, M. & PRATAMA, M. I. P. (2021). Financial Distress Analysis Using Altman (Z-Score), Springate (S-Score), Zmijewski (X-Score), and Grover (Gscore) Models in the Tourism, Hospitality And Restaurant Subsectors Listed on the Indonesia Stock Exchange Period 2015-2019. 11st Annual International Conference on Industrial Engineering and Operations Management, Singapur.
• MAHMADLI, A., & HELHEL, Y. (2022). FINANCIAL FAILURE in TOURISM ENTERPRISES REGISTERED in BORSA ISTANBUL (BIST). Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (43), 160-185.
• MAYUNI, A. ISMAWATI, L. & SOLEHA, N. (2022). Financial Performance and Financial Distress Before And During The Covid-19 Pandemic (Empirical Evidence From The Tourism And Hospitality Firms Listed On Indonesia Stock Exchange). Management Science Research Journal, 1(3), 43-54.
• ÖCEK, C., BEYAZAGÜL, M. & KARADENIZ, E. (2023). Seyahat Acentesi Ve Tur Operatörleri Faaliyetleri Sektöründe Covid-19 Salgınının Finansal Performans Ve Finansal Başarısızlık Riskine Etkisi. Alanya Academic Review Journal, 7(1), 169-186.
• ÖZÇELİK, H. & KANDEMİR, B. (2015). BİST’de İşlem Gören Turizm Işletmelerinin Topsıs Yöntemi Ile Finansal Performanslarının Değerlendirilmesi. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 18(33), 97-114.
• PAÇA, M. & TEKEL KARABULUT, M. (2019). Finansal Rasyolar Ile Finansal Performans: BİST Ve Turizm”. Uluslararası Global Turizm Araştırmaları Dergisi, 3(1), 53-65.
• PALA, O. (2021). BIST Turizm Endeksinde Yer Alan Firmaların Cılos Ve Maırca Tabanlı Finansal Performans Analizi”. Abant Sosyal Bilimler Dergisi, 21(2), 163-185.
• SOY TEMÜR, A. (2022). Borsa İstanbul Turizm Endeksi (XTRZM) Firmalarının Entropi Temelli Aras, Copras Ve Topsis Yöntemleri Ile Finansal Performans Analizi. Verimlilik Dergisi, (2), 183-212. doi: 10.51551/verimlilik.907897
• SURESH, S. P., AL SUBHI, A. S. M., AL SIYABI, M. M. M., & AL AFARI, A. A. M. (2022). Predicting Financial Distress Of Omani Tourism Companies During Covid-19 Using Zmijewski Model. International Journal of Accounting Research, 7(1), 95-101.
• Türk Asya Stratejik Araştırma Merkezi (TASAM) (2020). Turizmde Bugün ve Gelecek. Türkiye Turizm Enstitüsü, https://tte.tasam.org/2020/03/turizmde-bugun-ve-gelecek/ (21.01.2025).
• XU, X. & WANG, Y. (2009). Financial Failure Prediction Using Efficiency As A Predictor. Expert Systems with Applications, 36, 366- 373.
• YILDIZ, Ş. & GÜRKAN, S. (2022). Finansal Başarısızlık Tahmin Modellerinin Karşılaştırılması: Borsa İstanbul Turizm Şirketlerinde Bir Araştırma. Ekonomi, İşletme ve Yönetim Dergisi, 6(2), 235-262.