AZERBAYCAN KOLORDUSUNUN MİLLÎ GÜÇ UNSURU OLMASINDA KAFKAS İSLAM ORDUSUNUN ROLÜ

Yıl 2019, Cilt: 17 Sayı: 31, 33 - 64, 15.05.2019

Mesut Güvenbaş

Öz

Azerbaycan Cumhuriyeti’nde 1918 yılında Azerbaycan Kolordusunun oluşturulması, eğitimi, ülkedeki asker alma işlemleri, askerî sınıflar ile sınır ve iç güvenlik konularının düzenlenmesi gibi konularda Kafkas İslam Ordusunun rehberliğinde çalışmalar yürütülmüştür. Bölgede yürütülen faaliyetler incelendiğinde, kısa süre içinde teşkilatlandırılan Azerbaycan Kolordusunu, özellikle Birinci Bakü Taarruzu sonrası Kafkas İslam Ordusunun komutasında savaşan düzenli birlikler olarak tanımlamak
daha doğru olacaktır.
Azerbaycan Kolordusunun, millî güçten beslenen/millî gücü besleyen bir askerî güç hâline getirilişi ile millî kadroların yetiştirilmesi ve güçlendirilmesi açısından Kafkas İslam Ordusunun Azerbaycan’daki çalışmalarının iyi tetkik edilmesi gerekmektedir. 1918 yılında Osmanlı Devleti’nin yürüttüğü çalışmalar, bugün neden “bir millet, iki
devlet” ifadesinin kullanıldığını bize göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

Azerbaycan Kolordusu, Müslüman Kolordusu, Kafkas İslam Ordusu, Milli Güç

Kaynakça

• Genelkurmay ATASE Daire Başkanlığı Arşivi, Birinci Dünya Harbi Koleksiyonu.
• ATATÜRK’ün Söylev ve Demeçleri (Bugünkü Dille); (Yay.Haz. Prof. Dr. Ali Sevim, Prof. Dr. İzzet Öztoprak, Prof. Dr. M. Akif Tural), Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara, 2006.
• BERKUK, İsmail; Büyük Harpte Şimali Kafkasya’daki Faaliyetlerimiz ve 15.Fırkanın Harekâtı ve Muharebeleri, (94 sayılı Askerî Mecmua’nın Tarih Kısmı), Askerî Matbaa, İstanbul, 1934.
• BIYIKLIOĞLU, Tevfik; Türk İstiklâl Harbi I Mondros Mütarekesi ve Tatbikatı, Ankara, Genelkurmay ATASE Bşk.lığı Yayınları, 1999.
• Birinci Dünya Harbi’nde Türk Harbi Kafkas Cephesi 3’üncü Ordu Harekâtı; Cilt II/II İkinci Kitap, Genelkurmay Basımevi, Ankara, 1993.
• BUNİYATOV, Ziya Musa; “Azerbaycan”, TDV İslam Ansiklopedisi, C 4, İstanbul, 1991.
• ÇAPA, Mesut; “Kuzey Kafkas Cumhuriyeti’nin Rus Egemenliğine Girmesi Üzerine Trabzon’a Gelen Devlet Erkânı”, Türk Dünyası Araştırmaları, 100, 1996, 285-302.
• ERENDİL, Muzaffer; Millî Strateji ve Millî Güç, 1980.
• FARRELL, Theo; “World Culture and Military Power” Security Studies, 14 (3); 448-488.
• GASIMOV, Musa; “Bakü’nün Kurtarılması Uğruna Türk Diplomasinin Mücadelesi: 1918 Yılı”, Avrasya Dosyası Azerbaycan Özel, 7(1), 2001, 18-55.
• GÖRGÜLÜ, İsmet; On Yıllık Harbin Kadrosu 1912-1922 Balkan-Birinci Dünya ve İstiklal Harbi, Genişletilmiş 2.Baskı, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2014.
• KARAKÖSE, Nejdet; “Mondros Mütarekesi’nden Sonra Kafkasya’daki Gelişmeler ve Nuri Paşa’nın (Killigil) Kafkasya’daki Faaliyetleri”, 100. Yılı Münasebetiyle I. Dünya Savaşı’nda Kafkas (Doğu) Cephesi Uluslararası Sempozyumu 25-27 Eylül 2014/Erzurum (Yay.haz.: Merve Uğur), ATATÜRK Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara, 2015.
• Osmanlı Devleti ile Azerbaycan Türk Hanlıkları Arasındaki Münasebetlere Dair Arşiv Belgeleri II (1575-1918); T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Ankara, 1993.
• ÖZGÜLDÜR, Yavuz; “1918-1922 Dönemi Kafkasya’daki Siyasi Gelişmeler ve Türkiye”, Sekizinci Askerî Tarih Semineri Bildirileri II (Sunulmayan Bildiriler) XIX. ve XX. Yüzyıllarda Türkiye ve Kafkaslar, (24-26 Ekim 2001), Genelkurmay ATASE Başkanlığı Yayınları, Ankara, 2003.
• RESULZADE, Mehmed Emin; Azerbaycan Cumhuriyeti Keyfiyet-i Teşekkülü ve Şimdiki Vaziyeti, Millî Azerbaycan Neşriyatı, Sayı:1, Şehzadebaşı, Evkâf-ı İslâmiye Matbaası, 1341-1339.
• SELVİ, Haluk; “Anadolu’dan Kafkasya’ya Bir Ermeni Çete Reisi: Antranik Ozanyan”, Sekizinci Askerî Tarih Semineri Bildirileri I, XIX. ve XX: Yüzyıllarda Türkiye ve Kafkaslar (24-26 Ekim 2001 – İstanbul), Genelkurmay Askerî Tarih ve Stratejik Etüt (ATASE) Başkanlığı Yayınları, Ankara, 2003.
• SÜLEYMANOV, Mehman; Azərbaycanda İlk Millî Hərbiyyə Məktəbi (1918), Hərbi Nəşriyyat, 2000.
• __________, Mehman; Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin Hərb Tarixi, I.Cilt, Tehran, 2014.
• __________, Mehman; Kafkas İslam Ordusu ve Azerbaycan, Bakü, Harbi Neşriyyat.
• __________, Mehman; “Müslüman Kolordusu”, IRS Heritage, 91, 2018, s.38-42. (http://irs-az.com /new/files/2018/214/2744.pdf Erişim Tarihi: 04 Haziran 2018).
• TOKER, Hülya-ASLAN, Nurcan; Birinci Dünya Savaşı’na Katılan Alay ve Daha Üst Kademedeki Komutanların Biyografileri, Genelkurmay ATASE Başkanlığı Yayınları, Ankara, 2009.
• TÜRKER, Rüştü; Birinci Dünya Harbi’nde Bakü Yollarında 5’inci Kafkas Piyade Tümeni, (Yay. Haz. Ahmet Tetik, Mehmet Korkmaz), Genelkurmay ATASE Başkanlığı Yayınları, Ankara, 2006.
• YEĞİN, Süleyman İzzet; Birinci Dünya Harbi’nde Azerbaycan ve Dağıstan Muharebelerinde 15’inci Piyade Tümeni, (Yay.Haz. Ahmet Tetik, Mehmet Korkmaz), Ankara, Genelkurmay ATASE Başkanlığı Yayınları, 2006.
• YÜCEER, Nâsır; Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlı Ordusu’nun Azerbaycan ve Dağıstan Harekâtı, Genelkurmay ATASE Bşk.lığı Yayınları, Ankara, 1996.