HAKKARİ BÖLGESİNDE YAŞAMIŞ DİNİ TOPLULUKLAR

Yıl 2016, Cilt: 3 Sayı: 6, 33 - 53, 07.12.2016

Özden Özgen

Öz

Hakkari bölgesinde uzun yıllar yaşamış olan dini topluluklar Nasturiler, Ermeniler, Yezidiler ve Yahudilerdir. Kürtlerle bu Hıristiyan topluluklar birbirlerinin örf ve adetlerini alırcasına kaynaşmışlardır. Özellikle Kürtlerle Nasturiler arasında çok az farklılıklar vardı. Giyim kuşamları ve geçim kaynakları birbirinin aynısıydı. Nasturiler Hakkari Beyliğinin dirilişinde olduğu kadar yıkılmasında da etkili oldu. Dini topluluklar içinde nüfusu en fazla olan Nasturiler idi. Hakkari bölgesinin hemen hemen her kesiminde Nasturiler yaşamlarını sürdürdüler. Yezidiler ise genellikle Irak sınırı ve Çukurca Çayırlı bölgelerinde iskan etmişlerdi. Başkale ve Yüksekova kazalarında nüfusu görülen Yahudiler, İsrail devletinin kurulduğu 1948 yılına kadar diğer dini topluluklar gibi sorunsuz bir şekilde yaşadılar. Ermeniler sayısı az olmakla birlikte sadece Beytüşşebap ve Şemdinli kazasında vardı. Özellikle Osmanlı döneminde çok rahat bir hayat yaşan Nasturiler XIX. yüzyılın ortalarından itibaren devletle ve bölgedeki Kürtlerle sürtüşme içerisine girdiler. Tabii ki bunda bu bölgede dolaşan misyonerlerin çok fazla etkisi vardı. Cumhuriyetin kurulmasından sonra da Nasturiler bölgede sorun olmaya devam etti. Bir dönem Rusların, sonrasında da İngilizlerin bölgedeki emellerine ulaşmasında bir araç görevi gören Nasturilerin kendilerine ait bir toprağı olmadı. 1930’lu yıllardan sonra tamamen dağılarak dünyanın değişik kesimlerine göç etmek zorunda kaldılar.

Anahtar Kelimeler

Aşiret, Kimlik, Sınır, İnanç

Kaynakça

• Sayı: 6 Yıl: 2016 51 Nesturiler.”Beşinci Askeri Tarih Semineri Bildirileri I (23-25 Ekim 1995): 88-101. Çığ, M. İ. (1994 Aralık). “Sümerlilerden Yahudilik, Hıristiyanlık ve Müslümanlığa Ulaşan Etkiler ve Din Kitaplarına Giren Konular.” Belleten, LVIII (223). Dalyan, M. G. (2011). “XIX. Yüzyılda Nasturilerde Tarım ve Tarımsal Faaliyetler.”Zonguldak Karaelmas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7 (14): 395-409. Dalyan, M. G. (2012). XIX. Yüzyılda Amerikalı Misyonerlerin Hakkari Günlüğü (1830-1870). Ankara: Öncü Yayınları. Dündar, S. (2009). Kürtler ve Azınlık Tartışmaları. İstanbul: Doğan Kitap. Elove, M. E. (1953). “Türkiye’de Din İmtiyazları.”Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 10 (1). Ercan, Y. (2006). “Türkiye’de Azınlık Sorununun Kökeni.” Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 20. Erdost, M. İ. (1993). Şemdinli Röportajı. Ankara: Onur Yayınları. General Mayewski. (1914). Van, Bitlis Vilayetleri Askeri İstatistiki. İstanbul: Askeriye Matbaası. Gümüş, N. (2009). “Osmanlı’da Birlikte Yaşama Tecrübesi: Ermeniler Örneği.” Milel ve Nihal: İnanç, Kültür ve Mitoloji Araştırmaları Dergisi, VI (2). Gürün, K. (1983). Ermeni Dosyası. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. Halaçoğlu, Y. (2001). Ermeni Tehciri ve Gerçekler (1914-1918).Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. Heckman, L.Y. (2002). Kürtlerde Aşiret ve Akrabalık İlişkileri. İstanbul: İletişim Yayınları. İpek, N ve Kodaman, B. (1993 Ağustos). “Yahudilerin Filistin’e Yerleştirilmeleriyle İlgili Olarak II. Abdülhamid’e 1879’da Sunulan Layiha.” Belleten, LVII (219). İskefiyeli, Z. (2007). “Ermeni Kimliğinin Oluşumunda Din Faktörü: Hırsitiyanlık, Kilise ve Misyonerler.” SBE Akademik İncelemeler Dergisi, II (1). İstiklal Harbi Gazetesi. (13 Ağustos 1919). “Musevilerin de Askerlik Yapmamaları Kararlaştı.” İzbırak, R. (1951). Cilo Dağı ve Hakkâri İle Van Gölü Çevresinde Coğrafya Araştırmaları. İstanbul: Anıl Matbaası. Kılıç, S. (2005). “Asuriler.”Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 10 (1): 97-106. Kılıç, S. (2011 Yaz). “Yezidilik ve Yezidilikte Harrani İzleri.”TurkishStudies, 6 (3). Konan, B. (2015). “Gayrimüslim Osmanlı Vatandaşlarının Hukuki Durumuna İlişkin Bir Değerlendirme.” Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 64 (1). Kutlay, N. (2012). Kürt Kimliğinin Oluşum Süreci. Ankara: Dipnot Yayınları. Külekçi, C. (2013). “Toplumsal Boyutlarıyla Osmanlı Devleti’nde Heterodoks Ermeniler.” İslam, Sanat, Tarih, Edebiyat ve Musiki Dergisi, XI (21). Layard, A. H. (2000). Ninova ve Kalıntıları. Çev. Zafer Avşar. İstanbul: Avesta Yayınları. Luke, H. C. (2007). Musul ve Azınlıkları. Çev. Utku Kavasoğlu. Nesnel Yayınevi. Mangaltepe, İ. (2008). “XIX. Yüzyıl Seyahatnamelerinde Hakkâri.”III. Uluslararası Van Gölü Havzası Sempozyumu: 338-350. Marttin, V. (2011, Aralık). “Bir Osmanlı Kurumun Adı ve Etkinliği Üzerine.”Uluslararası Avrasya Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı: 5; 21. Mayewski. (1986). Ermenilerin Yaptıkları Katliamlar. Çev. Azmi Süslü. Ankara: Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Yayınları. Musul Kerkük Sorunu ve Kürdistan‟ın Paylaşımı. (1991). İstanbul: Med Yayınları. Mütevelli, A. F. (2001). “Ermeni Soykırımı İddiaları Karşısında Gerçekler.” Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 12. Nikitine, B. (2010). Kürtler. İstanbul: Örgün Yayınevi. Noel, E. W. C. (2010). Kürdistan 1919. İstanbul: Avesta Yayınları. Nuri, C. (1918). “İcmal-i Efkar: Ermeniler ve Ermenistan.” Edebiyyat-ı Umumiyye Mecmuası, III (75). Oktik, N. (2005 Güz). “Ulus-Devlet ve Topluluklar: Midyat Örneği.”Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı: 15. Ortaylı, İ. (2007). Osmanlı Barışı. İstanbul: Timaş Yayınları. Ortaylı, İ. (2010). Tarihimiz ve Biz. İstanbul: Timaş Yayınları. Roberts, J. M. (2010). Avrupa Tarihi. Çev. Fethi Aytuna. İstanbul: İnkılap Kitabevi. Saki, G. A. (1919). “Mizan-ı Adalet Birdir: Ermenilerin İcraatına Dair Münteşir Vesaik Münasebetiyle.” Edebiyat-ı Umumiyye Mecmuası, V (110). Saray, M. (2004). Türk-Rus Münasebetlerinin Bir Analizi. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları. Satılmış, S. (2007). “XIX. Yüzyılda Nesturiler ve İngiliz Misyonerlik Faaliyetleri.”Belleten, LXX1 (261): 653-688. Sarıkçıoğlu, M. (2013). Osmanlı İran Hudut Sorunları (1847-1913).Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. Seyfeli, C. (2005). “Osmanlı Devleti’nde Gayrimüslimlerin İdari Yapısı: Ermeniler Örneği.”Milel ve Nihal: İnanç, Kültür ve Mitoloji Araştırmaları Dergisi, II (2): 125-126. Seyitdanlıoğlu, M. (Aralık 1991). “Takvim-i Vekayi’de Ermenilerle İlgili Haberler (1908-1915).” Sonyel, S. R. (Ağustos 1997). “Osmanlı İmparatorluğu’nun Son Dönemi ve Türkiye’yi Bölme Çabaları (1908-1918).”Belleten, LXI (231). Sonyel, S. R. (2001). TheAssyrians of TurkeyVictims of PowerPolicy. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. T.C. Başbakanlık İstatistik Genel Müdürlüğü. (1950).21 Ekim 1945 Genel Nüfus Sayımı. Ankara. T.C. Başvekalet İstatistik Umum Müdürlüğü. (1929).28 Teşrinievel 1927 Umumi Nüfus Tahriri. Ankara: İstatistik Umum Müdürlüğü Yayınları. T.C. Resmi Gazete. 14.5.1931. T.C. Resmi Gazete.17.9.1952. Tan, A. (2010). Kürt Sorunu. İstanbul: Timaş Yayınları. Taşğın, A. (2005). Yezidiler. Ankara: Aziz Andaç Yayınları. Top, M. (2008). “Hakkâri’deki Taşınmaz Kültür Varlıkları Hakkında Bir Değerlendirme.”III. Uluslararası Van Gölü Havzası Sempozyumu: 223-240. Türkdoğan, O. (2005). Doğu ve Güneydoğu Kabile-Aşiret Yapısı. İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayınları. Ulutürk, M. (2013 Bahar). “Etno-Dinsel Bir Topluluk Olan Ezidilerin Batman ve Çevresindeki Son Yerleşim Yerleri ve Nüfusları Üzerine.”TurkishStudies, 8 (5). Valı, S. (2014 Şubat-Mart). “Yarsan ve Yezidi Kürtlerin Yazılı Edebiyatı.” Kürt Tarihi, Sayı: 11. Van. (21 Nisan 1945). Wigram, W. A. (2013). TheCradle Of Mankind Life İn EasternKurdistan. Newyork: TheMacmillan Company. Yazıcı, N. (2011, Güz). “1926-1956 Dönemi Türk Dış Politikasında Musul Sorunu.”Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, Sayı: 14. Yılmaz, A. (2013). “XX. Yüzyılın Başında Nasturiler: Kültürleri, Kürtler ve Merkezi Otorite İle İlişkileri.”TurkishStudies, 8 (5): 225-242. Yiğitoğlu, M. “Babil Esaretinden Miladi İlk Yıllara Yahudiler.” Tarih Bilinci: Tarih ve Kültür Dergisi, Sayı: 13-14. Yurttaş, A. R. (2014). Kürt Tarihi. İstanbul: Nokta Kitap. Zürcher, E. J. (2002). Modernleşen Türkiye‟nin Tarihi. İstanbul: İletişim Yayınları.