Rusya’nın Türk Cumhuriyetleri’ndeki Sömürgeciliğine Eğitimsel Bakış

Year 2025, Volume: 9 Issue: 31, 39 - 50, 25.03.2025

İsmail Aydoğan , Yusuf Korkmaz

https://doi.org/10.31455/asya.1620073

Abstract

Ortaya çıkışı antik çağlara dayanan sömürgecilik, 15. yüzyıldan itibaren Avrupalı ülkelerin Amerika, Avustralya ve Afrika gibi çeşitli kıtalarda gerçekleştirdiği işgallerle hızlanmış, 18. ve 19. yüzyıllarda zirveye ulaşmıştır. Daha çok iktisadi, siyasi egemenlik ve toprak kontrolü amaçları taşıyan sömürgecilik kavramı esasında eğitsel ve kültürel bağlamda asimilasyon sürecine doğrudan etki etmektedir. Çünkü inanç, dil ve yaşam tarzı gibi kültürel değerler ile eğitim, ekonomik ve politik sömürgeciliğin dayatması sonucu belirli amaçlara göre farklı biçimlere kolaylıkla evrilebilir. Avrupalı ülkelerin deniz aşırı kolonyal sömürgeci anlayışı karşısında Rusya hem çarlık hem de sosyalist dönemde Türk topraklarında karasal sömürü zihniyetiyle hareket etmiştir. İşgal ettiği Orta Asya ve Kafkas bölgelerindeki etnik, dini, kültürel, dilsel ve demografik yapıyı farklı politikalarla tahrip eden Rusya, asırlarca devam eden Ruslaştırma hedefine daha çok eğitim üzerinde yoğunlaşmıştır. Rus dili ve kültürünün Türk topraklarında egemen hale getirilmesi çarlık dönemde Ortodoks Hıristiyanlık, Sovyet döneminde ise Marksist-Leninist ideolojiden ilham almıştır. Bir alan yazın taraması olan bu çalışmada Rusların ortaya çıkışından uluslararası bir güç haline gelişine dek Türk yurdunda uygulanan Rus sömürgeciliği daha çok eğitimsel ve kültürel bakış açısıyla detaylı bir şekilde anlatılmaya çalışılmıştır. Türk yurtlarında 16. yüzyılda başlayarak günümüze kadar devam eden Rus sömürge süreci yer altı ve üstü zenginliklerin yanı sıra Türk toplumsal yapısı, kültürü, dili ve eğitimi üzerinde derin yaralar açmıştır.

Keywords

Sömürgecilik, Kültürel Asimilasyon, Ruslaştırma

An Educational Perspective on Russia’s Colonialism in the Turkic Republics

Abstract

Colonialism, which dates to ancient times, accelerated with the invasions of European countries in various continents such as America, Australia and Africa from the 15th century onwards and reached its peak in the 18th and 19th centuries. The concept of colonialism, which mostly aims at economic, political sovereignty and territorial control, directly affects the assimilation process in an educational and cultural context. Because cultural values such as belief, language and lifestyle, as well as education, can easily evolve into different forms according to certain purposes as a result of the imposition of economic and political colonialism. Against the oversea colonialist understanding of European countries, Russia acted with a territorial exploitation mentality in Turkish lands both in the tsarist and socialist periods. Russia, which destroyed the ethnic, religious, cultural, linguistic and demographic structure in the Central Asian and Caucasian regions it occupied with different policies, focused its centuries-long goal of Russification more on education. The dominance of the Russian language and culture in Turkish lands was inspired by Orthodox Christianity in the tsarist period and Marxist-Leninist ideology in the Soviet period. In this study, which is a literature review, Russian colonialism implemented in the Turkish homeland from the emergence of Russians to their becoming an international power was tried to be explained in detail from an educational and cultural perspective. The Russian colonial process in Turkish homelands, which started in the 16th century and continued until today, has inflicted deep wounds on the Turkish social structure, culture, language and education, as well as underground and aboveground riches.

Keywords

Colonialism, Cultural Assimilation, Russification

References

• Abashin, S. (2012). M. Bassin and C. Kelly, (Ed.) Nation building in Post-Soviet Central Asia. Soviet and Post-Soviet Identities (s. 150-168). Cambridge University Press.
• Ayan, E. (2011). Kafkasya ve Türkistan’da ulus-devletler sistematiğinin oluşma süreci. ODÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 2(3),8-33.
• Aydoğan, İ., & Fidan, M.S. (2022). Afrika’da sömürgecilik ve eğitim. Hece Yayınları.
• Bacık, G. (1999). Son emperyalizm denemesi üzerine düşünceler: Orta Asya’da Rus yayılmacılığı. Bilig Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, 33-47.
• Boranbayeva, S. G. (2004). SSCB dönemi ve bağımsızlık sonrası Kazakistan Cumhuriyeti’nde Kazak dilinin genel durumu. Ankara Üniversitesi Modern Türklük Dergisi Araştırmaları, 1(1), 20-41.
• Cengiz, N. M. (2016). Sovyet Rusya tarih ders kitaplarında Türk imajı (Tez No.: 431344) [Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi.
• Çınar, İ. (2018). Mankurtlaştırma ve Etnopedagoji kavramlarına Aytmatov gibi bakmak. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 6(13), 80-99. https://doi.org/10.33692/avrasyad.509966
• Efe, H., & Kızıl, M. (2018). Osmanlı’nın kuzey ve doğu politikası ve Rusya’nın “Sıcak denizlere inme politikası” kapsamında şekillenen doğu sınırları. Kafkas Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 9(17), 297-334.
• Gündüz, A. (2005). 1917 Bolşevik ihtilalinin Türk dünyasındaki yansımaları, Gazi Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 6(1).
• Hasanoğlu, İ. (2015). Homo Sovıetıcus: SSCB’de Sovyet halkı inşası çabaları. International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 10(1), 311-340. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.7543
• Kaplankıran, İ. (2017). Kazakistan Cumhuriyetinde eğitim sisteminin tarihî seyri ve günümüzdeki yapısı. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 5(1), 31-47.
• Kara, F., & Polat D. (2009). Çarlık devrinde Türkistan’daki millî ayaklanmalar (Tez No.: 240133) [Yüksek Lisans Tezi, Fırat Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi.
• Kara, Y., & Yazı, M.E. (2007). Çarlık döneminde Kırgızlar (1852-1917) (Tez No.: 204755) [Yüksek Lisans Tezi, Fırat Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi.
• Karabayram, F. (2007). Rusya Federasyonu’nun Güney Kafkasya politikası (Tez No.: 206090) [Yüksek Lisans Tezi, Atılım Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi.
• Karabulut, F. (2009). İktidar ve meşrulaştırma mücadelesinin odağı Orta Asya: Sovyetlerin dil ve eğitim politikaları. Bilig Dergisi, 50, 64-95.
• Karacan, H. (2012). Rus dilinin Kırgız eğitim sistemi üzerindeki eğitimsel etkilerinin değerlendirilmesi. International Journal of Russian Studies, 1(1).
• Khalid, A. (2006). Backwardness and the quest for civilization: Early Soviet Central Asia in comparative perspective. Slavic Review, 65(2), 231-251.
• Kınacı, C. (2010). Sovyetlerden günümüze Kazakistan’da eğitim politikaları. Journal of Turkish Studies,5(4), 1304-1319
• Kocaoğlu, A. M. (1996). Rusya’nın tarihe düşen emperyalist gölgesi. Bilig Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, (3), 39-52.
• Kocaoğlu, T. (2000). Rus ihtilalleri ve Türk halkları / Sovyetler Birliği’nin yayılma siyaseti (1905-1991). Yeni Türkiye Yayınları.
• Kurat, A. N. (1987). Rusya tarihi başlangıçtan 1917’ye kadar. Türk Tarih Kurumu Yayınları. Kurubaş, E. (2006). SSCB sonrası Türk cumhuriyetlerinde yeni uluslaşma süreçleri üzerine bir değerlendirme. Uluslararası Hukuk ve Politika, 2(5), 112-133.
• Nurpeiis, L. (2010). Bolşevik İdaresi Döneminde Kazakistan’da Rus Hâkimiyeti ve Türkler (1917–1936) (Tez No.: 264999) [Yüksek Lisans Tezi, Uludağ Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi.
• Oliphant, C. (2013). Russia’s role and interests in Central Asia. Saferworld, 1(1), 1-13.
• Özel Özcan, M. S., & Sevindik, E. (2022). Rusya federasyonu ve Orta Asya ülkeleri arasında göç gücü rekabeti. Journal of Diplomatic Research, 4(1), 57-73.
• Polian, P. (2004). Against their will: the history and geography of forced migrations in the USSR. Central European University Press.
• Riasanovsky, N. V., & Steinberg, M. D. (2016). Rusya tarihi. İnkılap Kitapevi.
• Ro’i, Y. (1991). The Soviet and Russian context of the development of nationalism in Soviet Central Asia. Cahiers du Monde Russe et Soviêtique, 32, 123-141.
• Said, E. W. (1999). Şarkiyatçılık, batı’nın şark anlayışları. Metis Yayınları. Sarıahmetoğlu, N. (2019). Rusya tarihi. Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• Şahin, E. (2023). Sovyetler birliği döneminde Orta Asya’da Rus etkisi. Akademik Düşünce Dergisi, (8), 29-45. https://doi.org/10.53507/akademikdusunce.1392168
• Turan, R. (2013). Azerbaycan’da okutulan tarih ders kitaplarında Stalin ve uygulamalarına yaklaşım. Bilig Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi.
• Türkmen, İ., & Korkmaz T. (2016). Türkiye’deki muhacir Azeri basını ışığında Sovyetlerin Azerbaycan topraklarında iskân siyaseti. Cappadocia Journal of History and Social Sciences.
• Topsakal, İ. (2011). Rus imparatorluğunda yeni ortodoks yapılanma: Ilminskiy ve sistemi 1860-1917. Tarih Dergisi, 51(1).
• Ünal, S. (2018). Sovyet Rusya’nın Kuzey Azerbaycan Politikası “Odlu Yurt” Mecmuasına Yansıyanlar (1929-1931) [Yüksek Lisans Tezi, Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi.
• Yalçınkaya, A. (1997). Sömürgecilik ve panislamizm ısığında Türkistan. İstanbul, 246
• Yarkın, İ. (1968). Türkistan’da 1916 yılı isyanı hakkında bazı bilgiler. Türk Kültürü, 68.