Lisânü't- Tayr'da İdrak Fiilleri

Year 2020, Issue: 64, 1 - 20, 26.06.2020

Serpil Soydan

Abstract

Mental fiiller,
algılarımızı, duygularımızı, idraklerimizi ifade eden fiillerdir. Zihinle
ilgili fiillerdir. Mental fiiller, algılama, idrak ve duygu fiilleri olmak
üzere üç türe ayrılır. Bu çalışmada, mental fiillerin bir grubu olan idrak
fiilleri (kognitif fiilleri) incelenmiştir. Bir süreç ve sonuç içeren, zihinsel
işlem olarak ifade edilen idrak, anlamlama ve anlamlandırma çabasıdır.
Düşünmek, karar vermek, anlamak, bilmek, istemek gibi kavramlar idrak sürecinde
değerlendirilen kavramlardır. İdrak fiilleri, bilgiye dayalı fiiller olarak da
değerlendirilir. Çalışmada, Çağatay
Türkçesi dönemine ait Lisânü’t- Tayr adlı eser taranmıştır. Lisânü’t-
Tayr’da kırk sekiz (48) idrak fiili tespit edilmiştir. İsim + yardımcı eylemle
oluşan 37, kök hâlinde 6, yapım eki almış 1, deyimleşmiş 2, 1 kurallı birleşik
fiil tespit edilmiştir.

İdrak fiillerinden
en çok sayıda kullanılanlar;  Niyet,
istek, heves, tasarlama, arzu etme: 12, Bilme ve tanıma: 6, Düşünme: 6, Karar
verme, anlaşma: 4.

İdrak fiillerinden
en az sayıda kullanılanlar: Açıklama, anlatma; Anlama; Hayal etme: 2’şer, Akıl-
akılsızlık; Dikkat-ehemmiyet, Öğrenme, Öğüt verme- öğüt alma: 3’er; Öğretme ve
hatırlama: 1’er tane kullanılmıştır. 

Keywords

Lisânü’t-Tayr, idrak fiilleri, , birleşik fiiller

References

• Canpolat, Mustafa. (1995). Ali Şir Nevâyî- Lisânü’t- Tayr. Ankara: TDK Yay.Devellioğlu, Ferit. (2016). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Aydın Kitabevi Yay.Gülensoy, Tuncer. (2011). Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.Kulıev, G. K. (1998).Semantika Glagola v Tyurkskih Yazıkah. Baku: ELM. Şahin, Savaş. (2012). Türkmen Türkçesinde Mental Fiiller. Doktora Tezi. Gazi Üniv., Sosyal Bilimler Enstitüsü. Çağdaş Türk Lehçeleri ABD. Ankara.Şahin, Savaş. (2012).“Mental Fiil Kavramı ve Türkmen Türkçesinde Mental Fiiller”. Teke Dergisi. Sayı 1/4. s. 45-62.William, Lycan G. and Jesse J. Prınz. (2009). Mind and Cognition: An Antology, Blackwell Publishing. 2nd edition. USA. Yaylagül, Özen. “Türk Runik Harfli Metinlerde Mental Fiiller”. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi. Cilt 2, Sayı 1, 2005, s.17-51.