TARİHSEL SÜREÇTE “DERSİM MESELESİ”

Year 2020, Issue: 64, 469 - 483, 26.06.2020

Ersoy Zengin

Abstract

Tarih boyunca muhalif gruplara sığınaklık yapmış olan Dersim Osmanlı Devleti’nin son döneminden itibaren bir “mesele” olarak ortaya çıkmıştır. Bahsedilen “mesele” bölgede yaşayan Kızılbaşların merkezi otoriteye karşı uzlaşmaz tutumu olarak ifade edilebilir. Merkezi otoritenin modernleşme arzusu doğrultusunda ülkenin her tarafındaki topraklara egemen olma çabası feodal güçler tarafından sonuçsuz bırakılmak istenmiştir. Zaman zaman kaza ve nahiye merkezlerindeki hükümet binaları aşiretlerce işgal edilmiş, memurlar bölgeden kovulmuş ve çevre vilayetlerin kaza ve köyleri yağmalanmıştır. Bu yağmalama aynı zamanda geçim kaynağı olarak benimsenmişti. Hükümetin bu duruma tepkisi ise isyan eden aşiretin üzerine askeri harekât yapmak olmuştur. Bunun sonucunda onlarca askeri harekât yapılmıştır. Meseleler de aynı tavır ve tutumları sergilemeyen Dersim aşiretlerini kategorize etmek oldukça zordur. Bu bakımdan Dersim meselesini anlamak göründüğünden çok daha karmaşıktır. Bu makalede tarihi birçok hadisenin etkisiyle ortaya çıkan “Dersim meselesi” incelenmeye çalışılmıştır.

Keywords

Dersim, Tunceli, Kızılbaş, Alevilik

References

• 30.10.110.740.23, (02.01.1932).
• 30.10.11.742.4 (29.11.1934).
• 30.10.111.743.13. (05.02.1936).
• 30.10.111.743.18, (06.04.1937).
• 30.0.010.111.751.30. (01.09.1939). Yıldız Esas Evrakı (YEE), Dosya No: 11 Klasör: 4 (3 Haziran 1896).
• Resmi Gazete: 3195, 3195, 3204, 3207.
• Tan: 18.07.1937.
• “Tunceli” (1983)Yurt Ansiklopedisi, Türkiye İl İl; Dünü, Bugünü, Yarını, Anadolu Yayıncılık, İstanbul, C: 10, s. 7281-7352.
• AKGÜL Suat (2001) Dersim İsyanları ve Seyit Rıza, Berikan Yayınları, Ankara.
• ATKİNSON Harriet H., (1976) “Mrs. H.H. Atkinson’s Eyewitness Account of The Massacres at Harpoot” The Armenian Review, Cilt: 29, Sayı: 113, Boston.
• AYBARS Ergün (2006) İstiklal Mahkemeleri, Zeus Kitabevi Yayınları, İzmir.
• ÇAKALOĞLU Cengiz (1999) Müşir Mehmed Zeki Paşa, (1835-1929), Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Erzurum.
• ÇAKMAK Fevzi (2005) Birinci Dünya Savaşı’nda Doğu Cephesi, Genelkurmay Basımevi, Ankara.
• FIRAT, M. Şerif (1961) Doğu İlleri ve Varto Tarihi, MEB Yayınları, Ankara.
• HALLI Reşat (1972) Türkiye Cumhuriyetinde Ayaklanmalar (1924-1938), Genelkurmay Basımevi, Ankara.
• Jandarma Umum Kumandanlığı Dersim Raporu (1932) (2012) Kaynak Yayınları, İstanbul.
• KARABEKİR Kâzım (1990) Erzincan ve Erzurum’un Kurtuluşu Sarıkamış, Kars ve Ötesi, Erzurum Ticaret ve Sanayi Odası Araştırma, Geliştirme ve Yardımlaşma Vakfı Yayınları, Erzurum.
• KARABEKİR Kazım (2004) Kürt Meselesi, Emre Yayınları, İstanbul.
• ÖZKAN İbrahim (2016) Deli Halid Paşa Unutulan Yıllar, Unutturulan Kahraman, Ötüken Yayınları, İstanbul.
• ÖZTÜRK Hıdır (1984) Tarihimizde Tunceli ve Ermeni Mezalimi, Türk Kültürü Araştırma Enstitüsü, Ankara.
• ÖZTÜRK Saygı (2007) İsmet Paşa’nın Kürt Raporu, Doğan Kitap Yayınları, İstanbul.
• SASUNİ Garo (1992) Kürt Ulusal Hareketleri ve 15. YY’dan Günümüze Kürt-Ermeni İlişkileri, Med Yayınları, İstanbul.
• TBMM Albümü (2010) 1. Cilt 1920-1950, TBMM Basın ve Halkla İlişkiler Müdürlüğü Yayınları, Ankara.
• TEKİNDAĞ M. C. Şehabeddin (1967) “Yeni Kaynak ve Vesikaların Işığında Yavuz Sultan Selim’in İran Seferi”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, Cilt: 17, Sayı: 22.
• TUNCEL Metin (2012) Tunceli, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 41.
• ULUĞ Naşit Hakkı (2009) Derebeyi ve Dersim, Kaynak Yayınları, İstanbul.
• Umûmi Müfettişler Toplantı Tutanakları-1936 (2010) (Haz. M. Bülent Varlık), Dipnot Yayınları, Ankara.
• YILMAZÇELİK İbrahim (2017) Osmanlı Devleti Döneminde Dersim Sancağı, Kripto Yayınları, Ankara.
• ZENGİN Ersoy (2018) Birinci Umûmî Müfettişlik Bölgesi’nde Asayişsizlik ve Asayişi Sağlama Faaliyetleri (1927-1952), Osmanlı’dan Günümüze Diyarbakır, Ensar Yayınları, İstanbul. 773-793.