Zihinsel Yetersizliğe Sahip Öğrenciler İçin Fen Eğitimi

Year 2017, Volume: 21 Issue: 1, 289 - 304, 20.03.2017

Pelin Mete , Cüneyt Çapraz Ali Yıldırım

Abstract

Bu derleme çalışmasında zihinsel yetersizliğe sahip öğrencilere yönelik
olarak gerçekleştirilmiş olan fen eğitiminin durumu incelenmiştir. Temel olarak
zihinsel yetersizliğe sahip öğrencilerin yeterli fen eğitimi almadığı ve bu
öğrencilere yönelik olarak fen konu ve kavramlarının öğretimi ile ilgili çok az
çalışmanın olduğu yapılan alan yazın incelemesinden ortaya çıkmaktadır. Çalışma
ile ayrıca bu alandaki eksikliklere ve sorunlara vurgu yapılarak alanda
çalışacak araştırmacılarda farkındalık oluşturmak istenmektedir. Genelde
yetersizliği bulunan öğrenciler özelde ise zihinsel yetersizliğe sahip
öğrencilerin eğitimi için geliştirilecek uygun materyal, öğretim yöntem ve
teknikler ile birlikte seviyelerine uygun düzeyde fen eğitimi alabilecekleri
fikri savunulmuştur. Bu alanda yapılacak atılımlarla birlikte zihinsel yetersizliğe
sahip öğrencilerin öğrenme potansiyellerinin en üst düzeye çıkarılıp, onlar
için söz konusu olan engellerin ortadan kaldırılacağı düşünülmektedir.

Keywords

Özel eğitim, fen eğitimi

References

• Açar, K. (2012). Normal ve zihin engelli ergenlerin empati düzeyi ile annelerinin empati düzeyi arasındaki ilişkinin incelenmesi, (Yayımlanmış yüksek lisans tezi), Marmara Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Akçakmak, G.P. (2014). Life experiences of mothers of children with intellectual disability. Unpublished master thesis. Boğaziçi University, İstanbul.
• Alptekin, S. (2010). Akranların sosyal becerilere model olduğu doğrudan öğretimin zihinsel engelli öğrencilerin sosyal becerileri kazanması, sürdürmesi, genellemesi ve sosyal kabulüne etkisi. (Yayınlanmış doktora tezi). Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Alptekin, S. (2000). Zihinsel engelli öğrencilere renk ve şekil kavramlarının açık anlatım ve basamaklandırılmış yöntemle sunulmasının etkililiği. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• American Association for the Advancement of Science (AAAS). (1993). Benchmarks for science literacy. New York, NY: Oxford University Press.
• Arman, F. (2014). Zihinsel yetersizliği olan ve normal gelişim gösteren çocukların erken okuryazarlık becerilerine ve uygulamalarına ilişkin anne görüşleri. (Yayımlanmış yüksek lisans tezi), Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Arpacık, Ö. (2014). Zihinsel engelli öğrencilere yöneli çoklu ortam materyallerinin geliştirme süreci ve kullanımının öğretmenlere ve öğrencilere etkisi. (Yayımlanmış doktora lisans tezi). Atatürk Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Erzurum.
• Avcılar, D. (2010). Fen ve Teknoloji dersinin öğretmenlerin kaynaştırma uygulamalarındaki kendi yeterliklerine ilişkin görüşleri. (Yayımlanmış yüksek lisans tezi). Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bolu.
• Aydın, A. (2015). Zihinsel yetersizliğe sahip öğrencilere destek eğitim odasında verilen eğitim hizmetlerine ilişkin öğretmen görüşleri. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi), Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Bolu.
• Baki, K. (2014). Şemaya dayalı öğretim stratejisinin zihinsel yetersizliği olan öğrencilerin matematikte sözel problem çözme becerilerine etkililiği. (Yayımlanmış yüksek lisans tezi). Anadolu Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Eskişehir.
• Barnes, C. (1997). A legacy of oppression: A history of disability in western culture. In L. Barton and M. Oliver (Eds.), Disability studies: Past, present and future (pp. 3– 24). Leeds: The Disability Press.
• Başaran I. B. (1999). Zihinsel, görme ve işitme özürlü çocuklara eğitim veren özel eğitim kurumlarında çalışan öğretmenlerin kişilik özelliklerinin belirlenmesi ve karşılaştırılması. (Yayımlanmamış doktora tezi), Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İzmir.
• Bilgin, Ş. (2012). Ağır ve orta düzeyde zihinsel yetersizliği olan çocukların anne-babalarının algıladıkları sosyal destek kaygı ve depresyon düzeylerinin incelenmesi. (Yayımlanmış yüksek lisans tezi), Uludağ Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Bursa.
• Birleşmiş Milletler Engelli Hakları Sözleşmesi (2008).Engellilerin haklarına dair sözleşme.http://www.tiemf.org.tr/arsiv/mevzuatlar/bm_engellihaklarisozlesmesi.pdf adresinden 11 Haziran 2015’de alınmıştır.
• Boyle, J. and Scanlon, D. (2009). Methods and strategies for teaching students with mild disabilities: A case-based approach. http://books.google.com.tr/books?id=n3iDiH9vG5MC adresinden 09 Ocak 2016 tarihinde alınmıştır.
• Bulut, S. (2005). Öğretim metotları ve uygulamaları orta derecedeki zihinsel engelli öğrenciler için eğitim ve öğretim metotları. 14. Ulusal Özel Eğitim Kongresi Bildirileri, 28-33.
• Canpolat, M. (2012). Grup rehberliği programının zihinsel yetersizliği olan çocuğa sahip annelerin stres düzeylerine etkisi. (Yayımlanmış yüksek lisans tezi), İnönü Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Malatya.
• Cavkaytar, A. (2013). Özel eğitime gereksinim duyan çocuklar ve özel eğitim, İ. H. Diken (Ed.). Özel Eğitime Gereksinimi Olan Öğrenciler ve Özel Eğitim içinde. Ankara: Pegem Yayıncılık.
• Cawley, J., Hayden, S., Cade, E., and Kroczynski, B. (2002). Including students with disabilities into the general education science classroom. Exceptional Children, 68(4), 423-435.
• Courtade, G.R., Spooner, F., and Browder, D.M. (2007). Review of studies with students with significant cognitive disabilities which link to science standards. Research and Practice for Persons with Severe Disabilities, 32(1), 43-49.
• Çankaya, S. (2013). Zihin engellilere özbakım ve ev içi becerilerinin öğretiminde ailelere yönelik beceri öğretimi yazılımının geliştirilmesi ve değerlendirilmesi. Yayımlanmış
• Çapraz, C. (2016). Ortaokul özel alt sınıfta öğrenim gören zihinsel yetersizliğe sahip öğrencilere bazı maddelerin “katı, sıvı ve gaz” hallerinin doğrudan öğretim yöntemiyle öğretimi. (Yayınlanmış doktora tezi). Atatürk Üniversitesi, Erzurum.
• Çelik, S. (2007). Zihinsel yetersizlik gösteren çocuklara kavram öğretiminde doğrudan öğretim ve eş zamanlı ipucuyla öğretimin etkililik ve verimliliklerin karşılaştırılması. (Yayımlanmış yüksek lisans tezi). Anadolu Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Eskişehir.
• Çiftçi, D.H. (2007). Zihinsel engelli çocuklara renk kavramını kazandırmada eş zamanlı ipucuyla öğretimin bireysel ve grup eğitimindeki etkisinin karşılaştırılması. (Yayınlanmış doktora tezi). Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Çitil, M. (2013). Yasalar ve özel eğitim. Ankara: Vize yayıncılık.
• Çolak, A. (2001). Zihin özürlü çocuklar ilköğretim okulu ve mesleki eğitim merkezindeki özel eğitim öğretmenlerinin zihin özürlü çocukların okuma-yazma öğrenmeleri hakkındaki görüş ve önerileri, (Yayımlanmış yüksek lisans tezi), Anadolu Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Eskişehir.
• Demir, R. (2008). Zihinsel engelli öğrencilere fen bilgisi dersinde sindirim konusunu basamaklandırılmış öğretim yöntemiyle sunulmasının etkililiği. Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Konya.
• Diken, H.İ., ve Sucuoğlu, B. (1999). Sınıfında zihin engelli çocuk bulunan ve bulunmayan sınıf öğretmenlerinin zihin engelli çocukların kaynaştırılmasına yönelik tutumlarının karşılaştırılması. Özel Eğitim Dergisi, 2(3), 25-39.
• Dikili, G. (2010). Zihin yetersizliği tanılı çocuğa sahip ailelerin bakış açısından uzmanların aileler ile etkileşimlerinin değerlendirilmesi. (Yayımlanmış yüksek lisans tezi), Anadolu Üniversitesi Eğitim Bilimleri, Eskişehir.
• Doğan, Y. (2013). Görme+zihinsel yetersizliğinden etkilenmiş öğrencilere günlük yaşam becerilerinin kazandırılmasında davranış öncesi ipucu ve sınama ipucu işlem süreci ile öğretimin etkililiği. (Yayımlanmış yüksek lisans tezi), Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Eripek, S. (2011). Özel gereksinimli çocuklar ve özel eğitime giriş. A. Ataman (Ed.). Zihinsel yetersizliği olan çocuklar (Birinci baskı) içinde (s. 107-122). Ankara: Gündüz Eğitim ve Yayıncılık.
• Ertekin, T. (2015). Zihinsel yetersizliği olan çocuklara günlük yaşam becerilerinin öğretiminde video ile model olma ve şarkıyla desteklenmiş video modelin etkililik ve verimliliklerinin karşılaştırılması. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi), Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Bolu.
• Eşkil, Ö. (2011). Engelliler için dış mekân tasarım özellikleri bağlamında Ankara kent parklarının irdelenmesi, (Yayımlanmış yüksek lisans tezi), Bartın Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Bartın.
• European Commission, (2007). Science education now: A renewed pedagogy for the future of Europe. Office for Official Publications of the European Communities.
• Evmenova A.S., and Behrmann, M.M. (2011). Research-Based strategies for teaching content to students with intellectual disabilities: Adapted videos. Education and Training in Autism and Developmental Disabilities, 46(3), 315–325.
• Feuser, G. (1995). Behinderte kinder und jugendliche, Darmstadt: WBG.
• Feuser, G. (1998). Gemeinsames Lernen am gemeinsamen Gegenstand: In: Hildeschmidt, A./Schnell, I.(Hrsg): Integrationspädagogik, Weinheim und München: Beltz Juventa (S. 19-37).
• Gürsel, O. (1993). Zihinsel engelli çocukların doğal sayıları, gerçek nesneleri kullanarak eşleme, resimleri işaret ederek gösterme rakamalar gösterildiğinde söyleme becerilerinin geliştirilmesinde bireyselleştirilmiş öğretim materyalinin basamaklandırılmış yöntemle sunulmasının etkililiği. (Yayınlanmış doktora tezi). Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskişehir.
• Işık, H. (2003). Zihinsel engelli çocukların el becerilerinin gelişmesine resim-iş dersinin katkısı ile ilgili özel eğitim öğretmenlerinin görüşleri. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi), Anadolu Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Eskişehir.
• İlik, Ş. (2009). Hafif düzeyde öğrenme güçlüğüne sahip öğrencilerde doğrudan öğretim yönteminin fen ve teknoloji dersine ilişkin kavramların öğretiminde etkililiğinin değerlendirilmesi. Doktora Tezi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Jimenez, B., Spooner, F., Browder, D., DiBiase, W., and Knight, V. (2008). A conceptual model for science for students with significant cognitive disabilities. [Brochure]. http://www.education.uncc.edu/access/. adresinden 2 Ocak 2016 tarihinde alınmıştır.
• Kaplan, F. (1999). Fen bilgisi öğretimi. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Karabulut, A. (2015). Anla ve çöz! Stratejisi'nin hafif düzeyde zihinsel yetersizliği olan öğrencilerin matematik problemi çözme becerisindeki etkisinin belirlenmesi. (Yayımlanmış doktora tezi), Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Karakoç, T. (2016). Görme yetersizliği olan öğrencilerin araştırmaya dayalı öğrenme yaklaşımı modellerinden rehberli keşfetme modelinin deneysel işlem becerilerine, akademik başarılarına ve fen bilimleri dersine yönelik tutumlarına etkisi. Doktora Tezi. Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Kaya, S. Ü. (2007). Görsel sanatlar eğitiminin zihin engelli öğrencilerin eğitimine katkısı (Özel eğitim öğretmenlerinin görüşleri üzerine bir araştırma). (Yayımlanmış yüksek lisans tezi), Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Knight, V.F., Spooner, F., Browder, D.M., Smith, B.R., Charles L., and Wood, C.L. (2013). Using systematic ınstruction and graphic organizers to teach science concepts to students with autism spectrum disorders and intellectual disability. Focus on Autism and Other Developmental Disabilities, 28(2), 115–126.
• Knight, V.F., Smith, B.R., Spooner, F., and Browder, D. (2012). Using explicit instruction to teach science descriptors to students with autism spectrum disorder. Journal of Autism and Developmental Disorders, 42(3), 378-389.
• Kot, M. (2014). Zihinsel yetersizliği olan öğrencilere problem çözme becerisinin öğretiminde şemaya dayalı öğretim stratejisinin etkililiği. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi), Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Bolu.
• Lerner, J., Merdell C.C., and Goldenberg, D. (1987). Special education for the early years. New Jersey: Prentice Hall.
• Martel, A.H. (2009). Effective strategies for general and special education teachers. Senior Honors Theses. Eastern Michigan University, USA.
• Mascolo-Glosser, F. (2015). Reducing challenging behaviors in ıntellectually disabled ındividuals: a comparison of organizational culture and treatment approach. Published master thesis, Walden University, New York State.
• Mastropieri, M. A. and Scruggs, T. E. (2016). Kaynaştırma sınıfı: Etkili farklılaştırılmış öğretim için stratejiler (Çev. Ed. M. Şahin ve T. Altun). Ankara: Nobel Yayıncılık. (Eserin orijinali 2015’de yayımlandı).sf 1-460.
• Mastropieri, M., Scruggs, T., Boon, R., and Carter, K. (2001). Correlates of inquiry learning in science. Constructing concepts of density and buoyancy. Remedial and Special Education, 22, 130–137.
• Mastropieri, M.A., Scruggs, T.E., and Magnussen, M. (1999). Activities-Oriented scinece instruction for students with disabilities. Learning Disabilities Quartery, 22(4), 240-249.
• MEB, İ. O. O. D. Ö. (2001). Yetersizliği (eğitilebilir) olan çocuklar eğitim programı. Ankara: Millî Eğitim Basımevi.
• MEB (2005). Özel eğitim hizmetleri tanıtım el kitabı. Ankara: Milli Eğitim Basımevi.
• MEB (2005a). İlköğretim fen ve teknoloji dersi (3., 4. ve 5. sınıflar ) öğretim programı. Ankara: MEB Yayınları.
• MEB (2008). Özel eğitim ve rehabilitasyon merkezi zihinsel engelli bireyler destek eğitim programı. Ankara: MEB Yayınları.
• MEB, (2013). İlköğretim kurumları (ilkokullar ve ortaokullar) fen bilimleri dersi (3, 4, 5, 6, 7 ve 8. sınıflar) öğretim programı. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı.
• Melber, L. (2004). Inquiry for everyone: Authentic science experiences for students with special needs. Teaching Exceptional Children Plus,1(2).
• Mete, P. (2016). Ortaokul özel alt sınıfta öğrenim gören zihinsel yetersizliğe sahip öğrencilere bazı maddelerin “sert-yumuşak” özelliklerinin doğrudan öğretim yöntemiyle öğretimi. (Yayınlanmış doktora tezi). Atatürk Üniversitesi, Erzurum.
• Metin, H. (2015). Zihinsel engelli bireylere kavram öğretiminde kullanılan etkili öğretim yöntemlerinin karşılaştırmalı olarak incelenmesi. (Yayınlanmış yüksek lisans tezi). Necmettin Erbakan Üniversitesi, Konya.
• National Research Council (1996). National science education standards. Washington, D.C: National Academy Press.
• Nazirzadeh, M.J. (2015). Developing bodily movement games to teach basic life skills for children with mental disabilities. Published master thesis. Middle East Technical University, Ankara.
• OECD. (2006). Evolution of student interest in science and technology studies (Policy Report). Paris.
• Okçu, B. ve Sözbilir, M. (2016). 8. Sınıfta Görme Yetersizliği Olan Öğrencilere Yaşamımızdaki Elektrik Ünitesinin Öğretimi: “Nasıl Işık Saçar? Nasıl Isınır?” Etkinliği. Fen Eğitimi ve Araştırmaları Derneği Fen Bilimleri Öğretimi Dergisi, 4(1), 76-93.
• Okumuş, Y. (2006). Zihinsel engelliler sınıf öğretmenlerinin performans değerlendirilmesine ilişkin görüşler ve öneriler. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi), Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği (ÖEHY). (2006). 31.05.2006 tarih ve 26184 sayılı Resmî Gazete, 21.07.2012 değişiklikleri ile birlikte. http://orgm.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2012_10/10111226_ozel_egitim hizmetleri_yonetmeligi_son.pdf adresinden 3 Ocak 2016 tarihinde alınmıştır.
• Özkan, Ş.Y., Öncül, N. ve Kaya, Ö. (2013). Effects of computer-based ınstruction on teaching emergency telephone numbers to students with intellectual disability. Education and Training in Autism and Developmental Disabilities, 48 (2), 200–217.
• Özkaymakçı, H. (1988). Öğretilebilir zihinsel özürlülere yönelik eğitim yapılarının tasarımı için bir model önerisi. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi), Dokuz Eylül Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İzmir.
• Perner, D.E. (2007). No child left behind: ıssues of assessing students with the most significant cognitive disabilities. Education and Training in Developmental Disabilities, 42(3), 243–251.
• Reddy, G.L., Malini, S.J., and Kusuma, A. (2004). Mental retardation: Education and rehabilitation services: Discovery publishing house. https://books.google.com.tr/books?hl=tr&lr=&id=F8RkHC9RAVQC&oi=fnd&pg=PA1&dq adresinden 24 Şubat 2016 tarihinde alınmıştır.
• Salend, S.J. (1998). Using an activities-based approach to teach science to students with disabilities. Intervention in School and Clinic, 34(2), 67-72.
• Scruggs, T. E., Mastropieri M.A., and Boon, R. (1998). Science education for students with disabilities: a Review of recent research. Studies in Science Education, 32(1), 21-44.
• Sönmez, O. İ. (2013). Zihin engelli çocukların annelerinin çocuk yetiştirme tutumlarının çocukların sosyal becerilerine etkisinin değerlendirilmesi. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi), Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Spooner, F., Knight, V., Browder, D.M., Jimenez, B., and DiBiase, W. (2011). Evaluating evidence-based practices in teaching Science content to students with severe developmental disabilities. Research and Practice for Persons with Severe Disabilities, 36(1/2), 62-75.
• Stefanic, G.P. (1996). Teaching science to students with disabilities: Experiences and perceptions of classroom teachers and science educators. A Special Publication of the Association for the education of Teachers in Science.
• Strickland, A. (2011). Universal design for learning, access to general curriculum for students with severe cognitive disabilities. A thesis project in partial fulfillment for the MAED degree in special education. East Carolina University, North Carolina.
• Şen, M. (2013). Zihin engelliler sınıf öğretmenlerinin bilgisayar kaygı düzeyleri ile bilgisayar öz yeterlikleri arasındaki ilişkinin incelenmesi. (Yayımlanmış yüksek lisans tezi), Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Therrien, W.J., Taylor, J.C., Hosp, J.L., Kaldenberg, E.R., and Gorsh, J. (2011). Science instruction for students with learning disabilities: A meta-analysis. Learning Disabilities Research & Practice, 26(4), 188–203.
• Tığlıoğlu, Y. (2012). Annelerin zihinsel yetersizliği olan ve olmayan çocuklarının beslenmesi ile ilgili inanç, tutum, uygulamaları ve etkileyen etmenler. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Topsakal, S. (2005). Fen ve teknoloji öğretimi. Ankara: Nobel.
• Torun Yeterge, H. (2015). Zihin engelli öğrencilere resimli kartlar aracılığı ile özbakım ihtiyaçlarını bildirme becerisinin öğretiminde sabit bekleme süreli öğretiminin etkililiği. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İzmir.
• Tos, S. (1994). Öğretilebilir zihinsel özürlü çocuklar için özel eğitim okulları kullanıcıihtiyaçları ve fiziki mekân özellikleri. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• TÜİK (2010). Özürlülerin sorun ve beklentileri araştırması. Ankara: Türkiye İstatistik Kurumu Matbaası.
• Türer, H. (2010). Zihinsel engelli öğrencilere teşekkür etme ve özür dileme becerilerinin öğretiminde doğrudan öğretim yönteminin etkililiği. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. Selçuk Üniversitesi, Konya.
• United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization (UNESCO). (1994). The Salamanca statement and framework for action on special needs education. Paris: UNESCO.
• Wehmeyer, M.L. (2006). Beyond access: ensuring progress in the general education curriculum for students with severe disabilities. Research and Practice for Persons with Severe Disabilities, 31(4), 322-326.
• Vannest K.J., Mason B. A., Brown, L. Dyer N., Maney S., and Adiguzel, T. (2009). Instructional settings in science for students with disabilities: Implications for teacher education. Journal of Science Teacher Education, 20(4), 353-363.
• Villanueva M.G., Taylor J., Therrien W. and Hand B. (2012). Science education for students with special needs. Studies in Science Education,48(2), 187–215.
• Yıldız, B. (2003). Engelliler için dış mekân tasarım özellikleri. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara.