Ergani Bakır Madeni Hümayûnu (1900-1918)

Year 2018, Volume: 22 Issue: 2, 933 - 959, 25.06.2018

Ersoy Zengin

Abstract

Ergani Bakır Maden-i Hümayûnu
Osmanlı Devleti’nin en önemli bakır madeniydi. Bu madenin mülkiyeti devletin
olmakla beraber işletmesi özel şahıslara (mültezimlere) verilmekteydi. Mültezim,
madeni kazıp çeşitli rafine işlemlerinden sonra elde ettiği ham bakırı hükümet
tarafından belirlenen bir fiyattan devlete satmaktaydı. Mültezimden alınan bu
bakırlar silah ve gemi yapım fabrikaları gibi devlet işletmelerinin ihtiyaçları
karşılandıktan sonra geriye kalan ham bakır yurtdışına satılmaktaydı.
Yurtdışına satılarak önemli bir gelir elde edilmekle beraber bakır üretiminde
belli başlı sorunlarla mücadele edilmesi gerekti. Bunlardan birisi bakırların
İskenderun ve Samsun limanlarına nakli meselesiydi. Bir diğeri bakırın
saflaştırılmasında gerekli olan odun kömürünün teminiydi. Bir başkası ise
üretimi daha düşük maliyete gerçekleştirecek olan modern teknolojinin üretimde
etkin kılınmasıydı. Bu sorunlardan ilk ikisinin çözümü için bölgeye demiryolu
yapımı şarttı. Ancak demiryolu yapımı gibi büyük sermaye gerektiren işlerin
yabancı sermayesiz yapılması mümkün değildi. 

Keywords

Ergani, Bakır, Maden, Osmanlı

References

• BCA, 30-10-0-0 /176-212-3, “1917-1932 yılları arasında Ergani Bakır İşletmelerinin iktisadi durumunu gösteren rapor.” 2-Resmi Yayınlara) Zabıt Cerideleri Meclis-i Mebusan Zabıt Ceridesi (MMZC), Devre: 1, Cilt:4 İçtima senesi:1, İnikad: 91, 12 Haziran 1909.MMZC Devre:1, İçtima: 3, Cilt:6 İnikad: 87, 29 Nisan 1911.MMZC, Devre: 1 Cilt: 7, İctima:3 İnikad: 108, 27 Mayıs 1911.MMZC Devre:1 Cilt:7 İctima:3 İnikad: 105, 23 Mayıs 1911.b) DüsturDüstur, I. Tertip Cilt I, Matbaa-yı Amire, İstanbul 1289 (1873).c) SalnamelerSalname-i Vilayet. (1905). Diyarbekir: Vilayet Matbaası.d) İstatistikler1323 (1907) Senesi Maden İstatistiki. (1909). İstanbul: Mahmud Bey Matbaası.e) Bütçeler1326 /1910 Yılı Orman, Maâdin ve Ziraat Nezareti Bütçesi.( 1328/1912). İstanbul: Matbaa-yı Amire.4-KitaplarBaysal, M. M. (1935). Ergani Bakır Yatağı. İstanbul: Devlet Basımevi.Belli, O. ve Kayaoğlu, İ. G. (1993). Anadolu’da Türk Bakırcılık Sanatının Gelişimi; Bakır Yatakları, Üretimi ve Atölyeleri, İstanbul: Anadolu Sanat Yayınları.Develioğlu, F. (2000). Osmanlıca-Türkçe Lûgat, Ankara: Aydın Kitabevi.Eldem, V. (1994-a). Harp ve Mütareke Yıllarında Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomisi, Ankara: TTK. Eldem, V. (1994-b), Osmanlı İmparatorluğu’nun İktisadi Şartları Hakkında Bir Tetkik, Ankara: TTK.Ergene, L. (1995). Geçmişten Günümüze Bakır Maden, Maden/Elazığ: Kuşak Ofset.Genç, M. (2007). Osmanlı İmparatorluğu’nda Devlet ve Ekonomi, İstanbul: Ötüken Yayınları.Karabekir, K. (1990). Erzincan ve Erzurum’un Kurtuluşu Sarıkamış, Kars ve Ötesi, Erzurum: Erzurum Ticaret ve Sanayi Odası Yayınları.Kuneralp, S. (2003). Son Dönem Osmanlı Erkan ve Ricali (1839-1922), İstanbul: İsis Yayınları.Malhut, M. (2011). Meclis-i Mebusan’da İmtiyazlar Sorunu ve Tartışmaları 1908-1914, Antalya: İlkim Ozan Yayınları.Tızlak, F. (1997). Osmanlı Dönemi’nde Keban-Ergani Yöresinde Madencilik (1775-1850), Ankara: TTK.Toprak, Z. (2003). İttihad-Terakki ve Cihan Harbi; Savaş Ekonomisi ve Türkiye’de Devletçilik 1914-1918, İstanbul: Homer Kitapevi.Yıldırım, K. (2013). Osmanlı’da İşçiler 1870-1922 Çalışma Hayatı Örgütler Grevler, İstanbul: İletişim Yayınları.5-MakalelerCan, B. B. (2001). “Suya Düşen Bir ‘Tatlı Hayal’: Şarki Anadolu Demiryolları (Chester) Projesi (1922-23)”, Kebikeç, 11, s.165-204.Çadırcı, M. (1992). “II. Abdülhamit’e Sunulan Bir Layiha”, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarih Araştırmaları ve Uygulama Merkezi Dergisi (OTAM), S.3, s.413-485.Güzel, Ş. (1985). “Tanzimat’tan Cumhuriyet’e İşçi Hareketleri ve Grevler”, Tanzimat’tan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi, C. 3, İstanbul: İletişim Yayınları, s.803-830.Keskin, Ö. (2011). “Osmanlı Devleti’nde Maden Hukukunun Tekâmülü (1861-1906)”, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarih Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi OTAM, 29/ 29, s.125-148.Ökçün G. (1969). “1902-1911 Yılları Arasında Osmanlı Maden Üretiminin Dağılımı ve Bu Üretimde Türk, Azınlık ve Yabancı Payları”, Prof. Dr. Yavuz Abadan’a Armağan. (1969). Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, Ankara: Sevinç Matbaası, s.817-895.Özbek, N. (1999). “II. Meşrutiyet İstanbul’unda Dilenciler ve Serseriler”, Toplumsal Tarih, 11/64, s.34-43.Varlık, M. B. (1985). “Osmanlı Devleti’nde Madenlerde Çalışma Koşulları”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, C. 4, İstanbul: İletişim Yayınları, s.917-922.6-TezlerDemir, Ö. (2010). Ergani Bakır İşletmesi Tarihi, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi) Elazığ: Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.Zengin, E. (2015). Tophane-i Amire’den İmalat-ı Harbiye’ye Osmanlı Devleti’nde Harp Sanayii (1861-1923), (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.7-Elektronik Kaynaklarhttp://www.yerelnet.org.tr/ilceler/ilce_nufus.php?ilceid=198505 ( E.T. 1.9.2017).http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/19/835/10565.pdf (E.T. 2.9.2017).https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Manhès-David_converters.(E.T. 10.09.2017).https://www.elazig.bel.tr/icerik.php?id=223 (E. T. 1.9.2017).https://collection.maas.museum/object/4091. (E.T. 3.9.2017).