Yakutiye Medreseleri ile İlgili Bazı Tespitler

Year 2021, Volume: 25 Issue: 2, 507 - 529, 24.05.2021

Gazi Özdemir

Abstract

Araştırmanın üç amacı bulunmaktadır. Bunlardan ilki Bayburt ve Erzurum Yakutiye medreselerinin inşasında Gazan Han, Olcaytu Han, Bulugân Hatun ile Hoca Yakut’un etki düzeylerinin tespitidir. İkincisi medreselerin bu şehirlere yapılmasının gerekçelerini ortaya koymaktır. Üçüncüsü ise iki medresenin birbirleriyle bağı olup olmadığının incelenmesidir. Araştırmada nitel araştırma yöntemi, literatür tarama tekniği uygulandı. Çalışmanın verileri, Erzurum ve Bayburt Yakutiye medreseleri üzerine yapılan çalışmalar ile Başkanlık Osmanlı Arşivi ve Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivindeki dokümanlardan oluşturdu. Amaçlı örneklem ile konuya ışık tutacak arşiv belgeleri seçildi. Veriler içerik analizi ile değerlendirildi. Sonuç olarak medreselerin yapımında Hoca Yakut’un bani olmadığı, yalnızca medreselerin inşa süreçlerinden sorumlu olduğu anlaşıldı. Bayburt ve Erzurum şehirlerinin seçilmesinde bölge insanının cesareti ve Sünnî-Şiâ mücadelesinde stratejik konumlarının etkili olduğu kanaati oluştu. Bayburt ve Erzurum Yakutiye medreseleriyle ilgili işleyiş, gelirler ve diğer alanlarla ilgili bazı bilgilerin yeniden değerlendirilmesine ihtiyacın olduğu tespit edildi.

Keywords

Osmanlı, Erzurum, Bayburt, Yakutiye, Eğitim, Kurum

Some Determinations About Yakutiye Madrasas

Abstract

The research has three purposes. The first of these is the determination of the influence levels of Gazan Han, Olcaytu Han, Bulugân Hatun and Hoca Yakut in the construction of the madrasahs in Bayburt and Erzurum Yakutiye. The second is to put forward the reasons why madrasahs were built in these cities. The third is to examine whether the two madrasahs are connected with each other. Qualitative research method and literature search technique were used in the study. The research data, studies on Erzurum and Bayburt Yakutiye madrasas, and the archives of the Presidency Ottoman Archive and the General Directorate of Foundations created documents on the subject. Archive documents were selected to shed light on the subject with a purposeful sample. The data were evaluated with content analysis. As a result, it was understood that Hodja Yakut was not a builder in the construction of madrasahs, but was only responsible for the construction processes of the madrasahs. In the selection of the cities of Bayburt and Erzurum, it was concluded that the courage of the people of the region and their effective strategic position in the Sunni-Shi'a struggle were effective. It was determined that some information about the operation, income and other areas related to the Bayburt and Erzurum Yakutiye madrasas needed to be re-evaluated.

Keywords

Ottoman, Erzurum, Bayburt, Yakuyite, Education, Institution

References

• Ahmet Eflâkî. (1973). Ariflerin Menkıbeleri (C. 2). Ankara: Hürriyet Yay.
• (Akagün) Uslu, G. (1980). Gümüşhane ve Çevresinin Tarihi-Sanat Eserleri. İstanbul: Yelken Matbaası.
• Akçay, İ. (1965). Yakutiye Medresesi. Vakıflar Dergisi, 6(6), 146-152.
• Akgündüz, H. (1989). Osmanlı Medrese Sistemi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Aktaş, Y. (2019). XI.-XV. Yüzyıllar Arasında Bayburt (Doğu ve Batı Kaynaklarındaki Nakillerine Göre). S. Çiğdem, M. Y.
• Taşkesenlioğlu ve E. Aktaş (Ed.), İşgalden Kurtuluşunun 100. Yılında Bayburt içinde (ss. 11-27). Bayburt: Bayburt Üniversitesi Yayınları.
• Alaaddin Ata Melik Cüveyni. (2013). Tarih-i Cihan Güşa. (M. Öztürk, Çev.) (C. 1-3). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Araz, Y. (2019). Literatür Analizi. M. Y. Ertaş (Ed.), Tarih Bilimi ve Metodolojisi içinde (ss. 388-392). İstanbul: İdeal Kültür Yayıncılık.
• Arslan, C. ve Çöteli̇, M. G. (2015). Anadolu—Türk Şehri Tarihinde Bayburt Kenti ve Anıtsal (Kamusal) Yapı Mirası. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 6(6), 185-219.
• Ayan, E. (2016). İlhan Olcayto Devrine Ait İki Fermân. Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi, 1(1), 22-40.
• Balcı, A. (2015). Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntem, Teknik ve İlkeler (11. bs.). Pegem Akademi Yayıncılık.
• Baltacı, C. (2005). XV-XVI. Yüzyıllarda Osmanlı Medreseleri (2. bs., C. 1). İstanbul: M.Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları.
• Baykara, T. (1997). I. Gıyaseddin Keyhusrev (1164—1211) Gazi-Şehit. Ankara: TTK Basımevi.
• Benâketî. (1378). Ravzat ûlî’l-Elbâb fi Tevârîh el-Ekâbir ve el-Ensâb (Târîh-i Benâketî). Tahran: Çâphâne-i Dâver-i Penâh.
• Beyânî, Ş. (2015). Moğol Dönemi İran’ında Kadın. (M. Uyar, Çev.). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Beyazıt, Y. (2019). Osmanlı Eğitim Sistemi İçerisinde Buk’a Medreselerinin Yeri. F. Aydın, M. Zengin, K. Cevherli ve Y. Kaymaz (Ed.), Osmanlı Medreseleri: Eğitim Yönetim ve Finans içinde (ss. 373-394). İstanbul: Mahya Yayıncılık.
• Beygu, A. Ş. (1936). Erzurum Tarihi, Anıtları, Kitabeleri I. İstanbul: Bozkurt Yayınevi.
• Bilgili, A. S. (2017). 16. Yüzyılda Erzurum Köyleri. M. Küçükuğurlu, U. Akbulut ve N. Ürkmez (Ed.), Osmanlı’ya Katılışının 500. İşgalden Kurtuluşunun 100. Yılında Erzurum, Türkiye, 12—13 Mart 2018 içinde (ss. 923-939). Erzurum: Erzurum Teknik Üniversitesi.
• Bozkurt, N. (2003). Medrese. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınevi.
• Cahen, C. (2008). Osmanlılardan Önce Anadolu. (E. Üyepazarcı, Çev.). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay.
• Carpini, P. (2019). Moğol Tarihi ve Seyehatnâme. (E. Ayan, Çev.). Trabzon: Derya Kitabevi.
• Creswell, J. W. (2012). Educational Research: Planning, Conducting, and Evaluating Quantitative and Qualitative Research (4th ed.). Boston: Pearson.
• Çam, N. (1988). Erzurum’daki Yakutiye Medresesi ile İlgili Bazı Mülahazalar. Vakıflar Dergisi, 20(20), 289-311.
• Çelik, M. (2019). Osmanlı Medreseleri ve Avrupa Üniversiteleri. İstanbul.
• Çetin, C. (2013). Ulak Yol Durak. (M. Demirci, Ed.) (2. bs.). İstanbul: Hikmetevi Yayınları.
• Çiğdem S., Özkan, H. ve Yurttaş, H. (2020). Tarihi ve Kültürel Varlıklarıyla Bayburt. Bayburt: Bayburt Üniversitesi Yayınları.
• Darkot, B. (1948). Erzurum. İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: Mili Eğitim Basımevi.
• Darkot, B. (1979). Bayburd. İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Dayı, Ö. (2018). Vezir Şemseddin Muhammed Cüveynî’nin İlhanlı Devletindeki Faaliyetleri (1263-1284). Bayburt Üniversitesi İnsan ve Toplum Bilimleri Fakültesi Dergisi, 1(1), 95-111.
• Değirmençay, V. (2017). Menâkıbu’l-Ârifîn’de Erzurum. Doğu Esintileri, (6), 215-233.
• Demiralp, Y. (2006). Osmanlı Öncesi Anadolu Medreselerinde Örtü ve Erken Osmanlı Medreseleri ile Karşılaştırma. Sanat Tarihi Dergisi, XV(2), 30-48.
• Denknalbant, A. (2013). Yâkutiye Medresesi ve Kümbeti. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınevi.
• Doerfer, G. (1963). Türkische und Mongolische Elemente im Neupersischen (C. I). Franz Steiner Verlga GMBH: Wiesbaden.
• Eğilmez: (2013). Erzurum Kuruluşundan Osmanlı Fethine Kadar (2. bs.). İstanbul: Erzurum Belediyesi Yayınları.
• Erdem, İ. (2000). Olcaytu Han’ın Ölümüne Kadar İlhanlılar’da Yaşanan Siyasal-Kültürel Gelişmeler ve Yakın-Doğu’ya Etkileri. Tarih Araştırmaları Dergisi, 20(31), 1-36. Erzurum Valiliği. (1316). Salnâme-i Nezaret-i Maarif-i Umumiyye 1 Def’a. Erzurum: Matbaa-i Āmire.
• Erzurum Valiliği. (1317). Erzurum Vilâyet Salnâmesi 14 Def’a. Erzurum Vilayeti Matbaası: Erzurum Valiliği.
• Fazlullah, Reşidü’d-din. (1373). Câmiu’t—Tevârih (C. 1). Tahran: Neşr-i Elborz.
• Fazlullah, Reşidü’d-din. (1374). Câmiu’t—Tevârih. Tahran: İntişârât-i İkbal.
• Fazlullah, Reşîdüddin. (2013). Câmiu’t—Tevârih (İlhanlılar Kısmı). (İ. Aka, M. Ersan ve A. H. Khelejani, Çev.). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Gregory Abû’l-Ferec. (1950). Abû’l Farac Tarihi. (Ö. R. Doğrul, Çev.) (C. II). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Gül, A. (2009). Kelkit Kazasında İskân ve Demografik Yapı (1516–1642). Karadeniz İncelemeleri Dergisi, 6(6), 25-58.
• Gündüz, M. (2013). Türk/Osmanlı Eğitim Tarihinin Klasik Devri. M. Gündüz (Ed.), Osmanlı Eğitim Mirası içinde (ss. 40-57). İstanbul: Doğu Batı Yayınları.
• Gürbüz, O. (2004). Anadolu Selçukluları Döneminde Erzurum (1202-1318). Ankara: Aktif Yayınevi.
• Gürbüz: ve Şahin, F. (2016). Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri Felsefe-Yöntem-Analiz (3. bs.). Ankara: Seçkin Yayınevi.
• Haykıran, K. R. (2016). Moğollar Zamanında Yakın Doğu. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Hoca Saadeddin. (1862). Tacü’t-Tevarih (C. 2). İstanbul: Matbaa-i Amire.
• Honigmann, E. (1970). Bizans Devletinin Doğu Sınırı. (F. Işıltan, Çev.). İstanbul: İstanbul Ün. Yayınları.
• İbn Bibi. (1996). El-Evamirü’l-Alâ’iyye fi’l-Umûri’l-Alâ’iyye. (M. Öztürk, Çev.) (C. II). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• İnbaşı, M. (2007). Bayburt Sancağı (1642 Tarihli Avarız Defterine Göre). Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi/Journal Of Graduate School Of Socıal Scıences, 10(2), 88-117.
• İpşirli, M. (1992). Buk’a. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi içinde (C. 6: 386-387). İstanbul: T.D.V. Yayınevi.
• İpşirli, M. (2003). Medrese. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınevi.
• Kâşânî, İ. M. (1348). Tarihi Olcaytu. Tehran: B.T.N.K.
• Kâşânî, İ. M. (1992). Tarihi Olcaytu. (D. Örs, Çev.). Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi.
• Kayserili, A. (2014). Erzurum Şehrinin Kültürel Coğrafyası (Maddi Kültür Öğelerine Göre). Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• Kılıç, Ü. (2005). XVI. yüzyılda Erzurum Eyaleti’nde Vakıflar. (Doktora Tezi). Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Kılıç, Ü. (2019). Tapu-Tahrir Defterlerine Göre Erzurum Vakıfları. Erzurum: Mim Yayınları.
• Konukçu, E. (1992). Selçuklulardan Cumhuriyete Erzurum. Ankara: Yükseköğretim Kurulu Matbaası.
• Konyalı, İ. H. (1960). Abideleri ve Kitabeleri ile Erzurum Tarihi. İstanbul: Ercan Matbaası.
• Kökten, K. (1945). Kuzey-Doğu Anadolu Prehistoryasında Bayburt Çevresinin Yeri. Dil Tarih Coğrafya Fakültesi, 3(5), 465-505.
• Köprülü, M. F. (1950). MEB İslâm Ansiklopedisi 5-1. Hâce. İstanbul: Mili Eğitim Basımevi.
• Köprülü, M. F. (1984). İslâm Medeniyeti Tarihi. (Mehmet Fuad Köprülü, Çev.) (6. bs.). Ankara: Türkiye Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Kuran, A. (1969). Anadolu Medreseleri. Orta Doǧu Teknik Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi.
• Küçük, C. (1995). Erzurum. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınevi.
• Küçükuğurlu, M. (2020). Erzurum Camileri Medreseleri ve Kütüphaneleri. Konya: Çizgi Kitabevi Yayınları.
• Marshall, R. (1996). Doğudan Yükselen Güç Moğollar. (F. Doruker, Çev.). İstanbul: Sabah Kitapları.
• Mehmed Nusret. (1338). Tarihçe-i Erzurum. İstanbul: Ali Şükrü Matbaası.
• Melville, C. P. (1990). Padshah-i Islam: The conversion of Sultan Mahmud Ghazan Khan. C. P. Melville (Ed.), Pembroke Papers içinde (ss. 159-177). Cambridge: Middle East Centre.
• Miroğlu, İ. (1975). XVI. Yüzyılda Bayburt Sancaǧı. İstanbul: Üçler Matbaası.
• Miroğlu, İ. (1992). Bayburt. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınevi.
• Nicola, B. D. (2017). Women in Mongol Iran: The Khatuns, 1206-1335. Edinburgh: Edinburgh University Press.
• Osman (Bayburtlu). (1961). Tevârîh-i Cedîd-i Mir’ât-ı Cihan. İstanbul: Küçükaydın Matbaası.
• Öz, M. (1991). Tahrir Defterlerinin Osmanlı Tarihi Araştırmalarında Kullanılması Hakkında Bazı Düşünceler. Vakıflar Dergisi, (22), 429-439.
• Özaydın, A. (2009). Saltuklular. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• Özdemir, H. A. (2011). Moğol İstilâsı Cengiz ve Hülâgü Dönemleri. İstanbul: İz Yayıncılık.
• Özey, R. (1994). Bayburt ve Çevresinin Coğrafi Özelliklerine Genel Bir Bakış. Türk Tarihinde ve Kültüründe Bayburt Sempozyumu (23-25 Mayıs 1988) içinde (ss. 437-489). Ankara: Bayburt’a Hizmet Vakfı Yayınları.
• Özger, Y. (2008). XIX. Yüzyılda Bayburt: (Sosyo-Ekonomik İdari ve Demografik Yapı). İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık.
• Özgüdenli, O. G. (2007). Olcaytu Han. Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yay.
• Özgüdenli, O. G. (2009). Gazan Han ve Reformları (1295-1304) Moğol İranında Gelenek ve Değişim. Kaknüs Yayınları.
• Saib, A. (1304). Coğrafya-yı Mufassal Memâlik-i Devleti-i Osmaniye. İstanbul: Matbaa-i Ebuzziyâ.
• Sevinç, B. (2017). Saf Hakikat Arayışı Olarak Temhis. Trabzon İlahiyat Dergisi, 4(1), 7-42.
• Sevi̇ndi̇, C. (2018). Erzurum Ovası’nda 1947-2015 Yılları Arasında Arazi Kullanımındaki Değişmeler. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 22(Özel Sayı 3), 2855-2874.
• Spuler, B. (1957). İran Moğolları: İran Moğolları: Siyaset, İdare ve Kültür, İlhanlılar Devri. (C. Köprülü, Çev.). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Sümer, F. (1992). Safevi Devletinin Kuruluşu ve Gelişmesinde Anadolu Türklerinin Rolü. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Sümer, F. (1999). Türk Devletleri Tarihinde Şahıs Adları (C. I). İstanbul: Türkiye Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları.
• Şahi̇n, H. (2012). Sebep ve Sonuçları Bakımından Olcaytu Sultan’ın Şiîliği. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, (12), 115-128.
• Şahin, H. (2015). Câmiu‘t-Tevârîh’e Göre Gâzân Hân’ın Müslümanlığı ve Bunun İlhanlı Toplumuna Yansımaları. Bilig, (73), 207-230.
• Şahi̇n, H. (2016). İlhanlıların Sosyo-Politik İlişkilerinde Dinî-Mezhebî Kabullerin Rolü. Atatürk Üniversitesi İlâhiyât Tetkikleri Dergisi, 1(45), 109-138.
• Şaman Doğan, N. (2019). Anadolu Selçuklu Medreseleri ve Darüşşifalarında Türbe. Belleten, LXXXIII(297), 519-553.
• Şimşek, H. ve Yıldırım, A. (2013). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri (Hasan Şimşek-Ali Yıldırım) (9. bs.). Seçkin Yayıncılık.
• Taşçı, A. (1997). Bayburt’ta Türk-İslam Devri Dini Mimari. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Tekindağ, Ş. (1967). Yeni Kaynak ve Vesikaların Işığı Altında Yavuz Sultan Selim’in İran Seferi. Tarih Dergisi/Turkish Journal of History, 17(22), 49-78.
• Togan, A. Z. V. (1981). Umumi Türk Tarihine Giriş (C. 1-1). İstanbul: Enderun Kitabevi.
• Tozlu: (2002). Trabzon-Erzurum-Tebriz Yolu (XIX. Yüzyılda Sosyal ve Ekonomik Bakımdan Bir İnceleme). Türkler. Ankara: Yeni Türkiye Yay.
• Turan, O. (1958). Türkiye Selçukluları Hakkında Resmi Vesikalar. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Turan, O. (1969). Selçuklular Tarihi ve Türk-İslâm Medeniyeti. İstanbul: Turan Neşriyat Yurdu.
• Turan, O. (1971). Selçuklular Zamanında Türkiye. İstanbul: Turan Neşriyat Yurdu.
• Turan, O. (2013). Doğu Anadolu Türk Devletleri Tarihi. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Uyar, M. (2012). İlhanlı Hükümdarlarının İslâm’a Girmesinde Rol Alan Türk Sûfîleri: İlhan Tegüder ve Gazan Han Devirleri. Belleten, LXXVI(275), 7-30.
• Ünal, R. H. (1993). Erzurum Yakutiye Medresesi. Ankara: Kültür Bakanlığı.
• Yazıcı, H. (1995). Şehir Coğrafyası Açısından Bir İnceleme: Bayburt. Türk Coğrafya Dergisi, (30), 189-218.
• Yinanç, M. H. (1944). Türkiye Tarihi Selçuklular Devri. İstanbul: Bürhaneddin Matbaası.
• Yinanç, M. H. (1948). Erzurum. İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: Mili Eğitim Basımevi.
• Yurttaş, H. ve Köşklü, Z. (2017). Erzurum İli Vakfiyeleri̇nde Taş Özetler. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, (44), 355-379.