BURSALI HÂŞİMÎ DİVANI'NDA BULUNAN TARİH MANZUMELERİ ÜZERİNE BİR İNCELEME

Year 2021, Volume: 25 Issue: 3, 1067 - 1083, 28.09.2021

Faruk Sönmez

https://doi.org/10.53487/ataunisosbil.898327

Abstract

Tarih düşürme, Klasik edebiyatımızda yaygın kullanılan bir edebî sanattır. Harflere ve sayılara manalar yüklemek yazının icadı kadar eskiye dayanmaktadır. Her millet kendi alfabe ve rakamlarına göre formüller oluşturmuştur. Tam olarak nerede ve ne zaman çıktığı belli olmayan bu sistemin edebiyatımızdaki menşei İranlılara dayanmaktadır. XV. yüzyıldan itibaren Klasik edebiyatımızda örneklerini vermeye başlayan tarih düşürme sanatı, Cumhuriyet döneminde de varlığını sürdürmüştür. Divan edebiyatındaki pek çok şair tarih düşürmüştür. Bu şairler içerisinde Kandî, Emrî, Sürûrî ve Antepli Aynî gibi şairler tarih düşürme ustaları olarak bilinirler. XVI. yüzyılın sonları ile XVII. yüzyılın başlarında yaşamış olan Bursalı Hâşimî de bu müverrihlerle beraber ismi zikredilen bir şairdir. Hâşimî’den bahseden edebiyat tarihi kaynakları, genelde onun tarih düşürmedeki ustalığına değinirler. Divan’ında 131 tarih manzumesi bulunan şairin, bu manzumelerin toplamında 700’ün üzerinde tarih düşürmüştür. Bu çalışmada, Bursalı Hâşimî’nin divanında bulunan tarih manzumeleri tür, tarih, ölçü ve konu gibi farklı açılardan tasnif edilmiştir. Bu tasnif çerçevesinde bazı sayısal değerler de kullanılarak tarih manzumelerinin örneklerle beraber değerlendirilmesi yapılmaya çalışılacaktır.

Keywords

Edebiyat, Bursalı Hâşimî, Ebced, Tarih Düşürme, Divan

References

• Bulan, A. (1993). Hâşimî, Hayatı, Edebî Kişiliği ve Divânı’nın Tenkidli Metni. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Çınarcı, M. N. (2016). Türkçe Şair Tezkirelerinin Kaynakları. Ankara: Grafiker Yayınları.
• Çınarcı, M. N. (2020). “Tarih Düşürme Ustası Kandî ve Manzum Tarihleri”. International Journal of Social, Political and Economic Research, (7), 1077-1089.
• Demirel, Ş. (2008). “Antepli Aynî Divan’ındaki Tarih Manzumeleri Üzerine Bir İnceleme”. Turkish Studies, 3 (4), 372-398.
• Devellioğlu, F. (2007). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat, İstanbul: Aydın Kitapevi.
• Ece, S. (1996). Tahkiye Açısından Hâşimî’nin Mihr ü Vefâ Mesnevisi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Ece, S. (2003). “Bursalı Hâşimî ve Eserleri”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (21), 53-58.
• Kalyon, F. (1998). Ahmet Cevdet Paşa’nın Belâgat-ı Osmâniyye’si. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Şanlıurfa: Harran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Karabey, T. (1992). Türk Edebiyatında Tarih Düşürme, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• Karabey, T. (2011). “Tarih Düşürme Geleneği”. TDV İslam Ansiklopedisi (XL, 80-82). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Karaca, O. S. (1995). Hâşimî Divânı (Hayatı, Sanatı, Eserleri ve Divanı’nın Karşılaştırmalı Metni). (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Kayseri: Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kuşoğlu, M. O. (2012) Sâdıkî-i Kitâbdâr’ın Mecma’ü’l-Havâs Adlı Eseri. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Aydemir, E. Özer, F. (2019). Faik Reşâd Eslâf, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Kut, G. (2010). Acâ’ibü’l-Mahlukât, Eski Türk Edebiyatı Araştırmalar, İstanbul: Simurg Yayınları.
• Açıkgöz, N. (2017). Riyâzü’ş-şu’arâ, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Sungurhan, A. (2017). Kınazlızâde Hasan Çelebi, Tezkiretü’ş-Şu’arâ, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Uçak, S. (2015). Hâşimî’nin Mihr ü Vefâ Mesnevisinin Tenkitli Metni ve İncelemesi. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Elazığ: Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Uzun, M. İ. (1994) “Ebced”. TDV İslam Ansiklopedisi (X, 68-70). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Yakıt, İ. (2003). Türk-İslâm Kültüründe Ebced Hesabı ve Tarih Düşürme, İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Zavotçu, G. (2017). Rızâ Tezkiresi, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.