İktisadi Kaygılar Ve Güvenlik Endişeleri Bağlamında: Ağrı Dağında Maden Arama Taleplerine Karşı Osmanlı Devleti’nin Tavrı

Yıl 2018, Cilt: 5 Sayı: 18, 307 - 324, 23.12.2018

Ercüment Topuz

Öz

Osmanlıda
iktidar ve iktisat arasındaki ilişki paralelinde gelişen madencilik, XVIII.
yüzyılda yaşanan siyasi çalkantılar ve içtimai çelimsizlikler nedeniyle
gerilemeye başlamıştır. Böyle bir tabloya sanayi inkılabı etkilerinin de
eklemlenmesiyle bu alandaki uğraşıların tamamen atıl kalması söz konusu
olmuştur.1861 maden nizamnamesiyle bu alanda devletin aleyhine yaşanan tablo
iyileştirilmeye çalışılmıştır. Bu gayretlerin bir tezahürü olarak yerli ve
yabancı müteşebbislere imtiyazlar verilmiştir. XX. yüzyıl başında Osmanlı
hududu içerisinde yer alan ve stratejik açıdan ehemmiyetli bir konumda bulunan
Ağrı dağı da Rus müteşebbislerin dikkatini çekmiş ve Osmanlı devletinden bu
bağlamda izin istemişlerdir. Osmanlı Devleti bölgenin konumunu ve müteşebbislerin
mesleğini göz önünde bulundurarak bu talebi ret etmiştir.Bu çalışma, iktisadi
kaygılar ile güvenlik endişeleri arasındaki korelasyonun iktidar kararları
üzerinde nasıl bir etkiye sahip olduğunu Ağrı dağındaki maden arama
faaliyetleri üzerinden anlamlandırmaya odaklanmıştır. Evvela maden
nizamnameleri, arazi kanunnameleri, düstur gibi birinci el kaynaklar ile
Osmanlıda maden faaliyetleriyle ilgili kaleme alınmış eserler üzerinden
Osmanlıda madenciliğin tarihçesi tanımlanacak saniyen Çarlık Rus tabiiyetindeki
asker statüsüne sahip kişinin Ağrı dağında maden arama ve işletme taleplerinin
yerelde ve merkezde nasıl karşılandığı belgeler nezaretinde
açıklanacaktır.   

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Çarlık Rusya, Ağrı Dağı, Maden

Economic Concerns And Fears Of Security: The Attitude Of The Ottoman Empire Against The Search For Mines In Ağri Mountain

Öz

In the Ottoman Empire, mining developed in
parallel with the relationship between power and economy began to decline due
to the political problems and social disturbances of the 18th century. With
the inclusion of industrial revolution effects in such a negative situation,
the occupations in this area have been completely inactive.With the 1861 mining regulation, the
negative situation against the state was tried to be improved. Concessions have
been granted to domestic and foreign entrepreneurs as a manifestation of these
efforts. At the beginning of the twentieth century, Ağrı Mountain, located in
the Ottoman border and strategically important, attracted the attention of
Russian entrepreneurs and requested permission from the Ottoman state. The
Ottoman State rejected this demand by considering the location of the region
and the profession of entrepreneurs.This study focuses on the meaning of how
the correlation between the economic concerns and security fears has an effect
on the decisions of power through the example of mining exploration activity in
Ağrı Mountain. First of all, the history of mining in the Ottoman Empire will
be defined by the first hand sources such as mining regulations, land laws, the
norm, and the works written on the mining activities in the Ottoman Empire. Secondly,
it will be explained under the supervision of the documents that the person who
has the status of soldiers in Tsarist Russian nationality, and the demands of
mine exploration and operation at Ağrı Mountain are answered locally and at the
center.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Empire, Czarist Russia, Ağrı Mountain, Mine

В РАМКАХ ЭКОНОМИЧЕСКИХ ВЫГОД И ПРОБЛЕМА БЕЗОПАСНОСТИ: ОТНОШЕНИЕ ОСМАНСКОЙ ИМПЕРИИ К ТРЕБОВАНИЯМ НА ГОРНО-РАЗВЕДОЧНЫЕ РАБОТЫ НА ГОРЕ АГРЫ

Öz

В XVIII - ом веке  в
Османской империи горно-разведочные
работы, с отношениями власти и экономики, начаоло идти в упадок из-за политических потрясений и
внутреннего общественного непорядка.  Добавлением к всему еще и влияние
промышленной революции послужило полной бездействием в этой области. С 1861-го
года после принятие горно-разведочного кодекса дела улучшились. В результате этого отечественным и иностранным
предпринимателям были предоставлены  льготы.
В начале ХХ-го века стратегически важный город Агры, который находился на территории  Османской империи, привлек внимание
российских предпринимателей и они попросили  разрешения на провидение горно-разведочных  работ. Османская империя отклонила это требование, учитывая
местоположение региона и военную профессию предпринимателей. Данное
исследование посвящено тому, как дисбаланс между экономическими проблемами и
проблемами безопасности влияет на решения правительства. Для изучение вопроса
мы проанализируем опыт горно-разведочных работ на горе Агры. Для этого прежде всего, история добычи полезных
ископаемых в Османской империи будет определяться из первых рук, таких как
правила добычи полезных ископаемых, земельные законы, принципы и работы,
написанные о деятельности по добыче полезных ископаемых в Османской империи. Также по документам будет изучено реакция как в провинции
так и в центре,  на обращение Российского
подданного военнослужащего на провидение горных работ на горе Агры.

Anahtar Kelimeler

: Османская империя, царская Россия, гора Агры, шахта

Kaynakça

• KESKİN Ö., “Osmanlı Devleti’nde Yabancı Maden Mühendislerinin İstihdamı ve Osmanlı Madenciliğine Hizmetleri”, Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, c.6 sy. 11, (2007): 79-92. Redakçiya Jurnala.Vosxojdenie A.B. Pastuhova na Elbrus// Vsemirnaya İllyustraçiya:Jurnal. Moskva:(?), 1891. T.45,№1168, str.405-408. RHOADS, M., “Ma‘din: Mineral Exploitation in The Ottoman Empire”, The Encyclopaedia of İslam, 5:963-985, Leiden: E.J. Brill, 1986. SALİH MÜNİR, “Madenlerimiz”, Orman ve Ma’din Mecmuası, c.I. Dersaadet: Matbaa-i Amire, 1305. TANYU, H., “Ağrı Dağı”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 1:481-482, İstanbul: TDV. Yayınları, 1988. V.Tezler BALCI, E., Osmanlı Maden Rejiminde Nizamnameler Dönemi ve İmtiyazlar, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, 1994. YEŞİL, F., III. Selim Döneminde Bir Osmanlı Bürokratı: Ebubekir Ratib Efendi, Yüksek Lisans Tezi, Hacattepe Üniversitesi, 2002.