Osmanlı Devleti’nde Amerikalı Misyonerlerin Antlaşma Hakları

Year 2021, Volume: 8 Issue: 3, 769 - 798, 25.09.2021

Füsun Çoban Döşkaya

Abstract

Amerikan Board misyoneri Henry Otis Dwight (1843-1917) Osmanlı Devleti’nde görevli olan Amerikalı misyonerlerin antlaşmalardan kaynaklanan hakları konusunda 1893 yılında bir eser yayınlamıştır. Bu çalışma Henry Otis Dwight ve Treaty Rights of American Missionaries in Turkey (Türkiye’deki Amerikalı Misyonerlerin Antlaşma Hakları) isimli bu kitabı hakkındadır. Board misyoneri ve yazar anne ve babanın çocuğu olarak İstanbul’da doğan Henry Otis Dwight, yirmi dokuz yıl Osmanlı’da misyonerlik yapmıştır. Bu süreç içerisinde Board’un yayın departmanında yer almış, çok iyi derecedeki Türkçesi sayesinde uzun yıllar Türkçe-İngilizce Redhouse Sözlüğü’nün düzeltilmesi ile uğraşmış, Osmanlı hükümeti ile olan tüm ilişkilerde misyonların temsilciliğini yapmıştır. 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nda ve 1894-1896 Ermeni isyanları boyunca Amerikan Board’un zekâsına ve yeteneklerine güvendiği bir misyoner olmuştur. 1880 yılında papazlığa atanmış, Amherst Kolejinden 1896 yılında Hukuk Doktoru unvanını (LL.D.) almıştır. Henry Otis Dwight, Osmanlı Devleti’nin işleyişini son derece yakından ve iyi bilerek uzun yıllar Board için çalışmıştır. Bu yüzden bu çalışmanın amacı Osmanlı Devleti’ndeki Amerikan misyonerlik faaliyetlerinin anlaşılmasına katkıda bulunabilmek için bir Board misyonerinin bakış açısıyla Osmanlı’daki Amerikalı misyonerlerin haklarının detaylarına bakmaktır.

Keywords

Amerikan Board, Misyonerler, Henry Otis Dwight

References

• ABD Ankara Büyükelçiliği, (2021). “ABD – Türkiye İlişkilerinin Tarihine Bir Bakış”, https://tr.usembassy.gov/tr/our-relationship-tr/policy-history-tr/io-tr/ 20.07.2021
• AKSU, A. (2015). Osmanlı’da İki Amerikalı Misyoner Levi Parsons ve Pliny Fisk’in Anadolu ve Kudüs Seyahat Raporları, Dergâh Yayınları, İstanbul.
• Amerikan Bord Heyeti (American Board), Istanbul, "Memorial records for Cornelia P. Dwight," American Research Institute in Turkey, Istanbul Center Library, online in Digital Library for International Research Archive, Item #16849, http://www.dlir.org/archive/items/show/16849 10.06.2021.
• Amerikan Bord Heyeti (American Board), Istanbul, “Memorial records for Harrison G.O. Dwight,” American Research Institute in Turkey, Istanbul Center Library, online in Digital Library for International Research Archive, Item #16851, http://www.dlir.org/archive/items/show/16851 10.06.2021.
• Amerikan Bord Heyeti (American Board), Istanbul, “Memorial records for Adelaide S. Dwight,” American Research Institute in Turkey, Istanbul Center Library, online in Digital Library for International Research Archive, Item #16847, http://www.dlir.org/archive/items/show/16847 10.06.2021
• Amerikan Bord Heyeti (American Board), Istanbul, “Memorial records for Sarah H.D. Riggs,” American Research Institute in Turkey, Istanbul Center Library, online in Digital Library for International Research Archive, Item #17416, http://www.dlir.org/archive/items/show/17416 10.06.2021.
• Amerikan Bord Heyeti (American Board), Istanbul, “Memorial records for Henry O. Dwight,” American Research Institute in Turkey, Istanbul Center Library, online in Digital Library for International Research Archive, Item #16852, http://www.dlir.org/archive/items/show/16852 (E.T. 10.06.2021)
• Amerikan Bord Heyeti (American Board), Istanbul, “Memorial records for Mary A. B. Dwight,” American Research Institute in Turkey, Istanbul Center Library, online in Digital Library for International Research Archive, Item #16854, http://www.dlir.org/archive/items/show/16854 (E.T. 10.06.2021).
• Amerikan Bord Heyeti (American Board), Istanbul, “Memorial records for Mary L. Dwight,” American Research Institute in Turkey, Istanbul Center Library, online in Digital Library for International Research Archive, Item #16855, http://www.dlir.org/archive/items/show/16855 (E.T. 10.06.2021).
• Amerikan Bord Heyeti (American Board), Istanbul, “Memorial records for Ardelle M.G. Dwight,” American Research Institute in Turkey, Istanbul Center Library, online in Digital Library for International Research Archive, Item #16848, http://www.dlir.org/archive/items/show/16848 (E.T. 10.06.2021).
• Amerikan Bord Heyeti (American Board), Istanbul, “Memorial records for Isabella P. B. Dwight,” American Research Institute in Turkey, Istanbul Center Library, online in Digital Library for International Research Archive, Item #16853, http://www.dlir.org/archive/items/show/16853 (E.T. 10.06.2021).
• AMHERST COLLEGE, Archives & Special Collections (2021). “Harrison Griswold Dwight (AC 1898) Papers”, https://archivesspace.amherst.edu/repositories/2/resources/23 20.06.2021.
• ARMAOĞLU, F. (1991). Belgelerle Türk-Amerikan Münasebetleri, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
• ARPEE, L. (1907). An Actual Experiment in Non-Sectarian Missionary Activity, C. 11, The American Journal of Theology.
• CONSECRATED EMINENCE, Archives & Special Collections at Amherst College (2015). “Please let this go the rounds: Henry Otis Dwight and the Armenians, 1893-96”, https://consecratedeminence.wordpress.com/2015/04/12/please-let-this-go-the-rounds-henry-otis-dwight-and-the-armenians-1893-96/ 10.06.2021.
• DALKANAT, Y. (2019). Osmanlı İmparatorluğu Garp Ocakları ile ABD Arasındaki Deniz Antlaşmaları, İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
• DWIGHT, B. W. (1871). The History of the Descendants of Elder John Strong, of Northampton, Massachusetts. Joel Munsell, New York.
• DWIGHT, H. G. O. (1854). Christianity in Turkey: A Narrative of the Protestant Reformation in the Armenian Church, J. Nisbet, London.
• DWIGHT, H. G. O. (1850). Christianity Revived in the East: Or, a Narrative of the Work of God Among the Armenians of Turkey, Baker and Scribner, New York.
• DWIGHT, H. G. O. (1840). Memoir of Mrs. Elizabeth B. Dwight, Including an Account of the Plague of 1837. M. W. Dodd, New York.
• DWIGHT, H. O. (1916). Centennial History of the American Bible Society. C. 1, Macmillan, New York.
• DWIGHT, H. O. (1913). A Moslem Sir Galahad: A Present Day Story of Islam in Turkey, Fleming H. Revell Company, New York.
• DWIGHT, H. O., TUPPER, H. A. Jr., ve BLISS, E. M., (1910). The Encyclopedia of Missions: Descriptive, Historical, Biographical, Statistical, 2. baskı. Funk & Wagnalls Company, New York.
• DWIGHT, H. O. (1907). The Blue Book of Missions for 1907, Funk & Wagnalls, New York.
• DWIGHT, H. O. (1905). The Blue Book of Missions for 1905, Funk & Wagnalls, New York.
• DWIGHT, H. O. (1901). Constantinople and Its Problems: Its Peoples, Customs, Religions and Progress, Oliphant, Anderson and Ferrier, London.
• DWIGHT, H. O. (1893). Treaty Rights of American Missionaries in Turkey, Foreign Missions Library, New York.
• DWIGHT, H. O. (1881). Turkish Life in War Time. Charles Scribner’s Sons, New York.
• ERHAN, Ç. (2015). Türk-Amerikan İlişkilerinin Tarihsel Kökenleri, İmge Kitabevi Yayınları, Ankara.
• FIELD, J. A. Jr. (1969). America and the Mediterranean World, 1776-1882, Princeton University Press, Princeton.
• Missionary Review of the World (January to December 1917). (1917). “Henry Otis Dwight”, s. 558, Missionary Review Publishing Company Inc, New York.
• GORDON, L. J. (1932). American Relations with Turkey 1830-1930: An Economic Interpretation, University of Pennsylvania Press, Philadelphia.
• GÜLER, Y. (2005). “Osmanlı Devleti Dönemi Türk-Amerikan İlişkileri”, Gazi Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 6 (1): 227-240.
• KAHRAMAN, N. (2020). “Amerikan Protestan Misyonerlerin Osmanlı Coğrafyasına Yönelik İlk Matbaası: Malta (1822-1833)”, Ankara Üniversitesi İlef Dergisi, 7 (1): 95-136.
• KAYAPINAR, S. (2017). “1830 Osmanlı-ABD Ticaret Antlaşması Öncesi’ Amerika’nın Diplomasi Girişimleri”, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (51): 39-56.
• KERNER, H. J. (1948). Turco-American Diplomatic Relations, 1860-1880, Ph.D. Thesis, Georgetown University.
• KOÇAK, P. (2019). Harrison Gray Otis Dwight ve Osmanlı Devleti’nde Amerikan Misyonerlik Faaliyetleri (1830-1862), Yüksek Lisans Tezi, Afyon Kocatepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Afyonkarahisar.
• KÖPRÜLÜ, O. F. (1987). “Tarihte Türk-Amerikan Münasebetleri”, Belleten, 2: 927-947.
• KURAT, A. N. (1967). “Türkiye ile Amerika Birleşik Devletleri Arasındaki Münasebetlere Ait Arşiv Vesikaları”, Tarih Araştırmaları Dergisi, 5 (8): 287-321.
• KURAT, A. N. (1964). “Berberi Ocakları ile Amerika Birleşik Devletleri Münasebetleri”, Tarih Araştırmaları Dergisi, 2 (2): 175-213.
• KURAT, A. N. (1959). Türk-ABD Münasebetlerine Kısa Bir Bakış (1800-1959), Doğuş Matbaası, Ankara.
• MORSE, L. L. (1924). Relations Between the United States and the Ottoman Empire, Ph. D. Thesis, Clark University.
• ÖRMECİ, O. (2019). “Türk-Amerikan İlişkileri: Mazisi ve Güncel Durumu”, 12 Mart 2019 tarihinde Marmara Üniversitesinde düzenlenen 2. Siyaset ve Diplomasi Okulunda sunulan Bildiri, İstanbul.
• PEARS, E. (1886). The Fall of Constantinople, being the story of the fourth crusade, Harper & Brothers, New York.
• SALT, J. (2015). Emperyalizm, Evanjelizm ve Osmanlı Ermenileri: 1878-1896, (Çev.) GÖKSEL, K., Tarih ve Kuram Yayınları, İstanbul.
• SELVİ, H. ve DEMİRKOL K. (2012). “Osmanlı Devleti’nde Amerika Birleşik Devletleri Vatandaşlarının Hukuku ve Karşılaşılan Bazı Problemler”, History Studies, 4 (Özel Sayı): 327-349.
• SHOWALTER, D. K. (2012). “The 1810 Formation of the American Board of Commissioners for Foreign Missions”, s. 1-10, (Eds.) PUTNEY, C. ve BURLIN, P. T. The Role of the American Board in the World: Bicentennial Reflections on the Organization’s Missionary Work 1810-2010, Wipf and Stock, Oregon.
• SMITH, E. ve Dwight H. G. O. (1833). Researches of the Rev. E. Smith and Rev. H.G.O. Dwight in Armenia: Including a Journey through Asia Minor, and into Georgia and Persia, with a Visit to the Nestorian and Chaldean Christians of Oormiah and Salmas, Crocker and Brewster, Boston.
• STOCK, E. (1904). A Short Handbook of Missions. Longmans, Green and Co, London.
• ŞAHİN, M. (2018). “Amerikalı Misyonerler Örgütünün Kısa Tarihi”, s. 13-38, (Ed. ve Çev.) ŞAHİN, M. Wilson Amos Farnsworth: Kapadokya’daki Amerikalı Misyonerlerin Bilinmeyen Tarihi (1853-1903), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
• TÖRELİ, T. ve ÇOBAN DÖŞKAYA, F. (2018). “Amerikan Board Misyoneri Olive L. Parmelee Andrus ve Mardin”, s. 201-249, (Eds.) KARACOŞKUN, D. ve KÖSE, O. Geçmişten Günümüze Tarihten İzler, Berikan Yayınevi, Ankara.
• TRASK, R. R. (1971). The United States Response to Turkish Nationalism and Reform, 1914-1939, University of Minnesota Press, Minneapolis.
• ÜLMAN, H. (1961). İkinci Cihan Savaşının Başından Truman Doktrinine Kadar Türk-Amerikan Diplomatik Münasebetleri, Sevinç Matbaası, Ankara.
• WRIGHT, W. L. Jr. (1928). American Relations with Turkey to 1831, Ph.D. Thesis, Princeton University.
• YETKİNER, C. (2008). “İstanbul’da Bir Cemaatin Doğuşu: William Goodell ve Amerikan Protestan Misyonu”, Akademik Orta Doğu, 3 (1): 133-164.
• YILDIZ, Özgür, (2016). “ABCFM (Amerikan Board) Arşivleri’nin Osmanlı-Amerikan İlişkileri Bağlamında Değerlendirilmesi”, Tarih Okulu Dergisi, 9 (27): 519-541.