بواكير الفكر الاقتصادي الإسلامي منذ فجر الإسلام

Year 2021, , 121 - 136, 15.06.2021

Adnan Oweida

https://doi.org/10.51575/atebe.884285

Abstract

خلصت هذه الدراسة إلى دحض الادعاء بوجود فجوة تاريخية في تطور علم الاقتصاد، حيث تمكن الرواد الأوائل من الاقتصاديين المسلمين من وضع العديد من الأسس الفكرية لعلم الاقتصاد. تسلط هذه الدراسة الضوء على الفترة الزمنية التي تم تجاهلها قصداً أو جهلا لتكشف عن الجذور التاريخية لعلم الاقتصاد الإسلامي وتكشف عن الحلقة المفقودة في تطور علم الاقتصاد منذ القرن الهجري الأول إلى القرن الهجري الخامس، حيث سعت هذه الدراسة إلى نقض ادعاء الريادة الغربية لعلم الاقتصاد من خلال ما عرضته من إسهامات للمفكرين المسلمين الذين سبقوا الاقتصاديين الغربيين بعدة قرون. لقد قام الاقتصاديون المسلمون بتدشين عدد من قواعد علم الاقتصاد، واستخدموا أساليب التحليل الاقتصادي في رصد بعض الظواهر الاقتصادية، وقد قاموا بتسليم إنجازاتهم هذه للبشرية من خلال الصروح العلمية في الأندلس. كذلك لا يزعم مُعدُّ هذه الدراسة أنّ العلماء المسلمين تناولوا جميع القضايا الاقتصادية ولا يدعي بانّهم وضعوا قواعد علم الاقتصاد جملة ولم يغفلوا عن شاردة أو واردة، بل يعترف بأنّ علماء المسلمين الاقتصاديين لم يتناولوا كثيرا من القضايا الاقتصادية المحدثة كالائتمان، والمشتقات المالية، والنقود الالكترونية وما شاكل من المستجدات. لكنه يؤكد إسهام العلماء المسلمين في تطوير الفكر الاقتصادي.

Keywords

الفكر الاقتصادي, تاريخ الفكر الاقتصادي عند المسلمين, بواكير الفكر الاقتصادي, الرواد الأوائل, الفجوة التاريخية

İslam’ın Doğuşundan İtibaren Erken Dönem İslam İktisadı Düşüncesi

Abstract

Bu çalışma, iktisat biliminin gelişmesinde tarihsel bir boşluk olduğu iddiasını çürütmekle sonuçlanmaktadır. Zira Müslüman iktisatçıların ilk öncüleri, iktisat biliminin birçok entelektüel ve ilmî temelini ortaya koymuşlardır. Bu çalışma, kasıtlı veya bilgisiz bir şekilde göz ardı edilen bir döneme ışık tutmaktadır. Böylelikle çalışma, İslam ekonomisinin tarihsel kökenlerini ortaya çıkarmak ve hicrî birinci yüzyıldan hicrî beşinci yüzyıla kadar ekonominin gelişmesindeki eksik halkayı ortaya çıkarmaktadır. Ayrıca çalışma, Batılı iktisatçılardan birkaç yüzyıl önce gelen Müslüman düşünürlerin iktisat alanına yaptıkları katkıları ortaya koyarak iktisatta Batının öncülü olduğu iddiasını çürütmeye çalışmaktadır. Müslüman iktisatçılar, bir takım iktisat kuralları ortaya koydular ve bazı ekonomik olayları izlemek için ekonomik analiz yöntemlerini kullandılar ve de bu başarıları Endülüs’teki ilim sarayları aracılığıyla insanlığa ulaştırdılar. Bu çalışmanın yazarı, Müslüman alimlerin bütün ekonomik meseleleri ele aldıklarını iddia etmediği gibi onların iktisadî ilke ve prensiplerinin tamamını da ortaya koyduklarını iddia etmemektedir. Aksine yazar; Müslüman iktisatçıların kredi, finansal türevler, elektronik para ve benzeri pek çok modern ekonomik konuyu ele almadıklarını kabul etmektedir. Fakat Müslüman bilginlerin ekonomik düşüncenin gelişmesindeki katkısını göz ardı etmeyip itiraf etmektedir.

Keywords

İktisadi Düşünce, Müslümanlara Göre İktisadi Düşünce Tarihi, Erken Dönem İktisadi Düşünce, İlk Öncüler, Tarihsel Boşluk

Early Islamic Economic Thought Since the Birth of Islam

Abstract

This study concluded to refute the claim that there is a historical gap in the development of economic thought, whereby the early pioneers of Muslim economists were able to lay many intellectual foundations for the science of economics. This study sheds light on a period that was intentionally or unknowingly ignored; to reveal the historical roots of Islamic economics, and to reveal the missing link in the development of economic thought, from the first Hijri century to the fifth Hijri century, as this study sought to refute the claim of Western leadership in economic thought through the contributions it offered to Muslim thinkers who preceded Western economists by several centuries. Muslim economists have inaugurated several rules of economics, and have used methods of economic analysis to monitor some economic phenomena. They have delivered these achievements to humanity through the scientific edifices in Andalusia. Likewise, the author of this study does not claim that Muslim scholars have dealt with all economic issues. He does not claim that Muslim scholars laid down all the rules of economics and have left nothing. He acknowledges that Muslim economists have not dealt with many modern economic issues, such as credit, financial derivatives, cryptocurrencies, and the like, but he confirms the contribution of Muslim scholars to the development of economic thought.

Keywords

Economic Thought, Early Economic Thought, Early Pioneers, A Historical Gap, The History of Economic Thought among Muslims

References

• Ahmed el-Ashker - Rodney Wilson. Islamic Economics: A Short History. Leiden: Brill, 2006.
• Azizi, Muhammad Ramiz Abdu’l-Fettah. Tahrîmu’r-ribâ fi’l-İslam ve’d-diyâneteyni’l-Yahudiyye ve’l-Mesîhiyye. Amman: Dâru’l-Furkân li’n-neşri ve’tevzî’, 2004.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail. el-Câmiʿu’s-sahîh. nşr. Muhammed Züheyr b. Nasr. b.y.: Dâru Tavki’n-Necât, 1422/2001.
• Cezerî, İbnü’l-Esîr. el-Kâmil fi’t-târîh. thk. Ömer Abdu’s-selam Tedmirî. Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1417/1997.
• Ebû Abdillâh Muhammed b. el-Hasen b. Ferkad eş-Şeybânî, Kitâbu’l-kesb. thk. Süheyl Zekkâr, nşr. Abdulhadi Sa'ouni. Dımeşk: 1400/1980.
• Ebû Dâvûd Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk es-Sicistânî el-Ezdî. Sünen. thk. Mohamed Mohieddin Abdel Hamid. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, ts.
• Ebû Ubeyd el-Kâsım b. Sellâm. Kitâbu’l-emvâl. Katar: İhyâu’t-turâsi’l-İslâmî, ts.
• Ebû Yûsuf, Yakub b. İbrahim el-Ensârî. Kitâbü'l harâc. Beyrut: Dârü'l-Ma'rife, 1979.
• Frances Moore Lappé - Joseph Collins. Food First: Beyond the Myth of Scarcity. çev. Ahmed Hassan. Kuveyt: Knowledge World Series, 1998.
• Gazzâlî, Ebû Hamîd Muhammed. İhyâ’ü ulûmi’d-dîn. Beyrut: Dâru’l-Marife, ts.
• Islahi, Abdul Azim. Târîhu’l-fikri’l-iktisâdî fi’l-İslâm. Cidde: el-Merkezu’l-İlmî li’n-Neşr, 1997.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî. es-Sünen. thk. Şuayib el-Arnaût vd. Kahire: Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 1430/2009.
• İbn Kudâme el-Makdisî, el-Muğnî. Kahire: Dâru’l-Menâr, 3. Basım, ts.
• İsmet Abdu’l-mecîd. Asâletü’l-fıkhi’l-İslâmî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2010.
• Jarhi, Mabid Ali. et-Tahlîlu’l-iktisadî min manzûr İslâmî. İstanbul: Albaraka Türk Katılım Bankası, 2020.
• Kettânî, Abdü’l-Hay. et-Terâtîbü’l-idâriyye ve’l-ʿamâlât ve’s-sınâʿât ve’l-metâcir ve’l-hâletü’l-ʿilmiyye elletî kânet ʿalâ ʿahdi teʾsîsi’l-medeniyyeti’l-İslâmiyye fi’l-Medîneti’l-münevvereti’l-ʿaliyye. thk. Abdullah el-Hâlidî. Beyrut: Dâru’l-Erkâm, ts.
• Muhammed, Şerîf. Fikratü’l-kanûnî’t-tabiî inde’l-müslimîn dirâsetün mukârenetün. Bağdat: Dâru’r-Reşîd, 1980.
• Münzirî, Zekiyyüddîn Abdulazîm. Muhtasarı Sahîhi Müslim. thk. Muhammed Nâsirü’d-dîn el-Elbânî. Beirut: y.y. 6. Basım, 1407/1987.
• Platon. el-Cumhûriyye. çev. Hanna Habbaz. PDF: Matbatü Maktafi’-Mukattam, 1929.
• Râgıb el-Al-İsfahânî. ez-Zerîʿa ilâ mekârimi’ş-şerîʿa. thk. Ebû Zeyd el-Acemî. Kahire: Dâru’s-Selâm, 2007.
• Reşîd Rızâ. Tefsîru’l-Menâr. Kahire: el-Heyetü’l-Âmme Mısriyye li’l-Kitâb, 1990.
• San’ânî, Muhammed bin İsmail al-Hasanî. et-Tahbîr li-îzâhi meʿâni’t-teysîr. thk. Muhammed Subhi. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1433/2012.
• Schumpeter, Joseph. History of Economic Analysis. London: George Allen and Unwin, 1954.
• Şafiî, Ali bin Abdullah bin Ahmed al-Hasanî. Vefâu’l-vefâ bi Ahbâr Dâru’l-Mustafâ. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1419/1999.
• Şevkî, Dünya. el-İslam ve’l-temiyye’l-iktisâdiyye. Kahire: Dâru’l-Fikr el-Arabî, 1979.
• Serâs, Usâme. Şeriatü Hammûrâbî ve usûli’t-teşri’ fi’ş-şarki’l-kadîm dirâsetün mukârenetün mea’n-nusûsi’l-kâmile, Dimeşk: Dâru Alâud-Dîn, 2004.
• Shakespeare, William. Tâciru’l-bundikiyye. Kahire: Müessesetü Hindâvi li’t-Ta’lîm ve’s-Sekâfe, 2011. https://doroob.sa.