“TAŞ DİKMEK” GELENEĞİ VE KLASİK TÜRK ŞİİRİNDEKİ ANLAM ÇERÇEVESİ

Year 2025, , 338 - 348, 25.03.2025

Kadriye Hocaoğlu Alagöz

https://doi.org/10.33692/avrasyad.1604253

Abstract

İnsanoğlunun yaratılışından itibaren doğaya ait tüm unsurların günlük hayatın içerisinde aktif olarak kullanıldığı, ayrıca mitik düşünce ve inanışlara konu olduğu bilinmektedir. Bu bağlamda doğadaki her canlı ve nesnenin ruhunun olduğuna inanılması, her varlığın kutsal olarak algılanmasına sebebiyet vermektedir. İlkel toplulukların hafızasında yer edinen taş da çeşitli uygulamalar ve inanışlara konu olmuş; vurucu, öldürücü ve koruyucu yönü ile ön plana çıkmıştır. Ayrıca ilkel topluluklarda dünyanın yahut insanın yaratılışının taşla ilişkilendirilmesi, tapınma ve sihir-büyü işlevinin bulunması, taşın kar yahut yağmur yağdırabilmesi dikkat çeken diğer hususlardandır.
Türk inanç ve düşünce sisteminde taşın Göç Destanı’ndan itibaren çeşitli edebî metinlerde yer alması, Türk toplumundaki işlevini ve önemini gösterir. Ayrıca klasik Türk şiirinde taş, birçok deyim ve atasözü içerisinde sağlamlık ve sabitlik yönüyle de ön plandadır. Edebî metinlerde “taş dikmek” deyiminin “meclise taş dikmek” şeklinde kullanılması da dikkat çekicidir. Söz konusu kullanımın özellikle klasik Türk edebiyatının “hazan vakti” olarak nitelendirilecek son dönem metinlerinde kullanılması, deyimin tarihsel seyrine ve tarihsel seyir içerisindeki anlam çerçevesinde yer alan değişikliklere örnek oluşturmaktadır. Bu makalede taşın Türk kültüründeki öneminden yola çıkarak klasik Türk şiirindeki “taş dikmek” deyiminin kullanımına yer verilecek, Türk toplumunda yaygın yer edinmiş bir nesnenin deyimleşme süreci ve yüzyıllara göre deyimin anlam çerçevesi konu edilecektir.

Keywords

Klasik Türk şiiri, taş, gelenek, taş dikmek, meclise taş dikmek

“TO PLANT STONES” TRADITION AND ITS FRAMEWORK OF MEANING IN CLASSICAL TURKISH POETRY

Abstract

It is known that since the creation of human beings, all elements of nature have been actively used in daily life and have also been the subject of mythical thoughts and beliefs. In this context, the belief that every living thing and object in nature has a soul causes every being to be perceived as sacred. Stone, which has a place in the memory of primitive communities, has also been the subject of various practices and beliefs; it has come to the fore with its striking, lethal and protective aspects. In addition, in primitive societies, the creation of the world or man is associated with stone, its function in worship and magic-witchcraft, and the ability of stone to make snow or rain are other notable issues.
In the Turkish belief and thought system, the fact that stone has been included in various literary texts since the Migration Epic shows its function and importance in Turkish society. In addition, stone is also prominent in classical Turkish poetry with its solidity and stability in many idioms and proverbs. It is also noteworthy that the phrase "stone digging", which draws attention in literary texts, is used as "stone digging". The use of this usage, especially in the late period texts of classical Turkish literature, which can be described as “hazan zaman”, is an example of the historical course of the idiom and the changes in the meaning frame within the historical course. In this article, based on the importance of stone in Turkish culture, the use of the idiom "planting a stone" in classical Turkish poetry will be included, and the idiomization process of an object that has a widespread place in Turkish society and the meaning framework of the idiom according to centuries will be discussed.

Keywords

Classical Turkish poetry, stone, traditions, erecting stones, erecting stones in the assembly

References

• Acun, Hakkı. 2017. “Türk Kültüründe Taşlar”, Kültürümüzde Taş. Haz. Emine Gürsoy Naskali, Murat Koçak. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Açıkgöz, Ali. 1994. “Belîğ Dîvânı Metin- İndeks”. Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Aksoyak, İsmail Hakkı. 2016. Söylenmemiş Sözler. Ankara: Grafiker Yayınları.
• Arslan, Mehmet. 2004. Antepli Aynî Divanı. İstanbul: Kitabevi Yay.
• Atik, Arzu. 2016. Müderriszade Sadullah İzzet Divanı. İstanbul: Simurg Yayınları.
• Atik Gürbüz, İncinur. 2011. Vâsık İlâhîzâde Mehmed Emîn Dîvân. Ankara: Grafiker Yay.
• Bektaş, Ekrem. 2017. Muvakkit-zâde Muhammed Pertev Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55973,pertev-divanipdf.pdf?0. (Erişim Tarihi: 07.12.2024).
• Çavuşoğlu, Mehmet Ali, Ali Tanyeri. 1987. Zâtî Divanı. İstanbul: İÜ Edebiyat Fakültesi Yay.
• Çavuşoğlu, Mehmet Ali, Ali Tanyeri. (1990). Üsküblü İshâk Çelebi Divan, İstanbul: Mimar Sinan Üniversitesi Yay.
• Dereli, Üzeyir. 1996. “Belîğ Mehmed Emîn, Hayatı, Edebî Kişiliği ve Türkçe Eserlerinin Tenkidli Metni”. Yüksek Lisans Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Isparta.
• Durmuş, Gülşah. 2016. “Mevlânâ’nın Mecâlis-i Seb’asında Tahkiyeye Dayalı Değer Eğitimi”. International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic (11/3): 1011-1048.
• Eliade, Mircea. 2009. Dinler Tarihine Giriş. Çev. Lale Arslan. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Gürel, Rahşan. 2019. Enderûnlu Vâsıf Divanı. İstanbul: Kitabevi Yay.
• Gürgendereli, Müberra. 2017. Mostarlı Hasan Ziyâ’î Divânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56211,mostarli-hasan-ziyai-divanipdf.pdf?0. (Erişim tarihi: 07.12.2024).
• Hocaoğlu Alagöz, Kadriye. 2016. Rodosçuklu Kömürkayazâde Fennî Müşâ’are Divançesi. Ankara: Grafiker Yayınları.
• Lehcediz.com:https://lehcedizcom.eu1.proxy.openathens.net/tarama/pages/arama/arama_sonuc.php?s=ta%C5%9F+dik. (Erişim Tarihi: 09.09.2024).
• Kalafat, Yaşar. 1999. Doğu Anadolu’da Eski Türk İnançlarının İzleri. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.