AHMEDÎ’NİN İSKENDER-NÂME MESNEVİSİNDE BİR AŞK-NÂME: “IŞKIYYÂT-I İSKENDER”

Yıl 2018, Cilt: 6 Sayı: 13, 318 - 342, 30.05.2018

Cafer Mum

https://doi.org/10.33692/avrasyad.510147

Cited By: 2

Öz

Mesnevi, kafiyenin her beyitte değiĢmesi ve beyit sayısının da sınırlandırılmamıĢ olması
özellikleri nedeniyle uzun manzum metinler için tercih edilen bir nazım Ģekli olmuĢtur. Bu durum,
tahkiyeye dayalı manzum metinlerde Ģairlere büyük kolaylık sağlamıĢtır. Leylâ vü Mecnûn,
Hüsrev ü ġîrîn, Yûsuf u Züleyhâ gibi aĢkı konu alan manzum hikâyeler hep bu nazım Ģekliyle
yazılmıĢ, hatta mesnevi denilince çoğunlukla bu tür metinler akla gelir olmuĢtur. Mesnevi nazım
Ģekliyle yazılmıĢ manzum hikâyelerden biri de Ġskender-nâme‟dir. Türk edebiyatında ilk defa
Ġskender-nâme yazan kiĢi 14. yüzyıl Ģairlerinden Ahmedî‟dir. Ahmedî‟den önce Fars
edebiyatında üç farklı kiĢi Ġskender-nâme yazmıĢtır. Firdevsî ġeh-nâme adlı eserinin içinde bu
konuya da yer vermiĢ, Nizâmî-i Gencevî ġeref-nâme ve Ġkbâl-nâme‟den oluĢan Ġskendernâme‟de, Emir Hüsrev-i Dihlevî ise Âyîne-i Ġskenderî adlı eserinde müstakil olarak bu konuyu
iĢlemiĢtir. Bunların dıĢında aynı dönemde Fars edebiyatında bir de mensur Ġskender-nâme
yazılmıĢtır. Bu makalenin konusu olan IĢkiyyât-ı Ġskender de Ahmedî‟nin Ġskender-nâme adlı
mesnevisinde yer alan müstakil bir aĢk hikâyesidir. Fakat bu müstakil aĢk hikâyesi, daha önce
yazılmıĢ olan eserlerin hiçbirinde yer almaması yönüyle orijinal bir nitelik gösterir. Hikâye, elçi
kılığında Zâbilistân‟a gittiğinde, orada hükümdarın kızı GülĢâh ile aralarında geçen aĢkı konu
almaktadır. Makalede, IĢkiyyât-ı Ġskender, metin kompozisyonu ve hikâyenin yapısını oluĢturan
unsurlar yönüyle incelenecek, daha sonra halk hikâyeleri ve masallar ile kimi ortak özelliklerini
göstermek bağlamında epizotlar ve motifler yönüyle de değerlendirmeye tabi tutulacaktır. 

Anahtar Kelimeler

Mesnevi, manzum hikâye, Ġskender-nâme, aĢk-nâme

Kaynakça

• DEMIR, M. ve ÖzafĢar, M. E. (2012). “Vehb b. Münebbih”, TDV İslâm Ansiklopedisi, XLII, Ġstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. DEMIRCI, K. (1993). “Dahhâk” maddesi, TDV İslâm Ansiklopedisi, VIII, Ġstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. DESTGIRDÎ, V. (1313). Nâme-i Leylî vü Mecnûn-i Hakîm Nizâmî-i Gence’î, Tahran: Matbaa-i Armağân. EL-CEVZÎ, Ġ. K. (1429). ed-Dâ’u ve’d-Devâ’u, Mekke: Dâru Âlemi‟l-Fevâ‟idi. EL-HALEBÎ, A. H. (1999). Mevsûatü’l-Ehâdîs ve’l-Âsâri’d-Daîfe ve’l-Mevdû‘a, V, Riyad. ES-SUYÛTÎ. (1981). el-Câmi‘u’s-Sağîr, II, Beyrut: Dâru‟l-Fikri et-Tıbâ„a ve‟n-NeĢr ve‟tTevzî„. HORATA, O. (2002), "Evliya Çelebi Seyahatnamesi'ndeki Manzum Kısımlar", Evliya Çelebi ve Seyahatnamesi, Tezcan, N. ve Atlansoy, K. (Ed.), Gazimağusa: Doğu Akdeniz Üniversitesi Yayınları. KEHDÛYÎ, M. K. ve Nasrâzâdânî, N. (1382). “Nigâh-i be-Ġskender-nâme-i Manzûm u Mensûr”, Mecelle-i Zebân u Edebiyât-i Farsî-i Dânişgâh-ı Sîstân u Belûçistân, 1: 133-146. KÖSE, N. (1996). Sürmeli Bey Hikâyesi (Iceleme-Metin), Ankara: Milli Folklor Yayınları. Kur’ân-ı kerîm. (2014). Ankara: Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı Yayınları. NIZÂMÎ-I GENCEVÎ. (1378), Külliyyât-ı Hamse-i Nizâmî, II, be-Ihtimam-ı Pervîz Bâbâyî, (3. baskı), Tehrân. SAKAOĞLU, S. ve Duymaz, A. (1996). Hurşit ile Mahmihri Hikâyesi, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları. TURAN, L. (2017). Anlatı Denizinden Lirizm Adalarına Yolculuk Mesneviyi Gazelle Okumak, Ġstanbul: Kesit Yayınları. ÜNVER, Ġ. (1983). Ahmedî İskender-nâme (Inceleme-Tıpkıbasım), Ankara: TDK Yayınları. YEZDÂNÎ, S. ve Nâsıh, M. M. (1392). “Sîmâ-yı Irfânî der-Âyîne-i Ġskenderî-i Emîr Husrev-i Dihlevî”, Mutâlaât-ı Irfânî (Mecelle-i ilmî-pejûhişî) Dânişkede-i Ulûm-i Insânî Dânişgâh-ı Kâşân, 18: 181-203. YILMAZ, M. (1992). Edebiyatımızda İslamî Kaynaklı Sözler, Ġstanbul: Enderun Yayınları.