SU KÜLTÜRÜNÜN TARİHSEL GELİŞİM SÜRECİNDE OSMANLI DÖNEMİ HAMAMLARININ SANAT VE SOSYAL YAŞAMA ETKİLERİ

Yıl 2020, Cilt: 8 Sayı: 23, 45 - 57, 15.09.2020

Kader Reyhan , Merve Yazıcı

https://doi.org/10.33692/avrasyad.663206

Cited By: 1

Öz

Su, tüm canlılarda olduğu gibi, insan hayatında da yaşayışın ve varlığın vazgeçilmez önceliğidir. Tarih boyunca kutsallık atfedilen su, yeme içme gibi günlük gereksinimleri karşılamanın yanında tarım ve üretim, yerleşim ve yaşayışı da etkileyerek su kültürünü oluşturmuştur. Su kültürünün tarihsel gelişim sürecinde, bu kültürün önemli bir parçasını oluşturan hamamlar, bir yandan barındırdığı yıkanma mekânları ile bedensel ve ruhsal arınmayı sağlayan, diğer yandan sosyal hayat, eğlence ve gelenekleri yaşatarak sanat ve sosyal yaşamı etkileyen su yapılarıdır. Hamamlar, su kültüründe hem yıkanma aktivitelerin gerçekleştiği mekânları içeren bir somut kültür, hem de sosyal yaşantıyı etkileyip bu yaşantıya ait değerleri biçimlendiren soyut kültür ögesi olarak önemli bir yere sahiptir. Bu çalışmada, Osmanlı dönemi su kültürünün önemli bir parçasını oluşturan hamamlar, su kültürünün tarihsel gelişim süreci içerisinde irdelenmiş ve sanat ve sosyal yaşama etkileri Eskişehir kenti hamam kültürü ve hamam örneklemeleri üzerinden değerlendirilmiştir. Çalışma içeriğinde, su kültürünün tarihsel gelişimi ile farklı coğrafya ve medeniyetlerdeki yansımaları, somut kültürel su ögelerinin kent ve kültür belleğine etkileri, hamam yapılarının tarihsel gelişim sürecinde kültür mirası olarak sosyal ve sanatsal yaşantıya etkileri birbirini takip eden bir dizgede yer almaktadır. Bu çalışma bir yandan su kültürünün tarihsel gelişimi ile hamamların bu süreçte sosyal ve sanatsal yaşama etkilerine dair bilgi sunması, diğer yandan kültürel miras içerisinde yer alan somut ve somut olmayan kültürel değerlerin birbirleriyle kurduğu sıkı ilişkiyi yansıtması açısından önem taşımaktadır.

Anahtar Kelimeler

Su kültürü, Osmanlı hamamı, Hamam gelenekleri, Kent belleği, Kültür mirası

Kaynakça

• ALTINSAPAN, Erol, (2009), Eskişehir Hamamları (Selçuklu-Osmanlı Dönemi), (Ed. Ali Gerengi), Eskişehir Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, Yayın No. 13, Eskişehir: Gülen Ofset Matbaacılık.
• BERGSON, Henri, (2007), Madde ve Bellek, (Çeviren: Işık Ergüden), Birinci Basım, Ankara: Dost Kitabevi Yayınları.
• BÜYÜKKOL, Semih ve ARDA, Zuhal, (2016), “Türk Kültüründe Hamam Geleneği ve Resim Sanatına Yansımaları”, İdil dergisi, C. V, S. 27: s. 2047-2062.
• CİNGÖZ, Meltem, (1995), "Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi (Hamam Gelenekleri)", İstanbul Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı, S. 3.
• ÖZTÜRK, Ayşen Çelen, (2016), “Eskişehir’in Geçmişteki ve Bugünkü Kent Belleğinin Zihin Haritaları Üzerinden Okuma Denemeleri”, İdealkent Kent Araştırmaları Dergisi, C. VII, S. 20: s. 856-880.
• ÇÖL, Nilgün, (2011), “Galata Kent Dokusu İçerisinde Saliha Sultan Sebil Çeşmesinin Değerlendirilmesi”, Turkish Studies-International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish, C. VI, S. 3: s. 645-659.
• DEMİR, Z. Sema, (2013), “Türk Hamam Müzesi ve Kına Hamamı Sergisi”, Ankara Araştırmaları Dergisi, C. I, S. 2: s. 48-55.
• EMİROĞLU, İzlem, (2010), Konya’ da Hamam Kültürü ve Kullanım Eşyaları, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Konya.
• ENGLE, Randall W., TUHOLSKI, Stephen W., LAUGHLIN, James E., CONWAY, Andrew R. A., (1999), “Working Memory, Short-Term Memory, and General Fluid Intelligence: A Latent-Variable Approach”, Journal of Experimental Psychology: General, C. CXXVIII, S.3: s. 309-331.
• ERTUĞRUL, Alidost, (2009), “Hamam Yapıları ve Literatürü”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, C. VII, S. 13: s. 241-266.
• HALBWACHS, Maurice, (1992). On Collective Memory, (Ed. Lewis A. Coser). London: The University of Chicago Press.
• KAFESOĞLU, Halil İbrahim, (1973), “Eski Türk Dini”, Tarih Enstitüsü Dergisi, S. 3, İstanbul: Edebiyat Fakültesi Matbaası.
• KAPLAN, Yunus, (2010), “Türk Hamam Kültürünün Divan Şiirine Yansımaları”, A.Ü.Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, TAED 44, s. 131-155.
• KODAMAN, Leyla ve ÖZKARTAL, Mehmet, (2010), “Picasso’nun ‘Türk Hamamı’ Adlı Yapıtında J. D. Ingres’den Öykünme (Pastiş) İzleri”, Ankara Gazi Üniversitesi Sanat ve Tasarım Dergisi, C. I, S. 5: s. 121-137.
• LEMAIRE, Gerard Georges, (2008), The Orient in Western Art, China: h.f.ullmann.
• MURAT, Leyla, (2012), “Hititlerde Su Kültü”, Tarih Araştırmaları Dergisi, C. XXXI, S. 51: s.125‐158.
• OYMAK, İskender, (2010), “Anadolu'da Su Kültünün İzleri”, İlahiyat Fakültesi Dergisi, C. XV, S.1: s. 35-55.
• ÖZBAYRAKTAR, Mehtap, (2015), “Kolektif Bellek, Kent Belleği ve Sokaklar: İzmit Merkez Geleneksel Sokakları”, Uluslararası Gazi Akça Koca ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu Bildirileri, (Ed. Haluk Selvi, M. Bilal Çelik), Kocaeli: Kocaeli Büyükşehir Belediyesi, s.1555-1569.
• SAMİ, Kamuran, (2017), “Halk Kültürü Bağlamında Hamam(lar)ın Toplumsal ve Mekânsal Dönüşümleri, Diyarbakır Tarihi ‘Suriçi’ Örneği”, Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, C. XVI, S. 64: s. 1531-1546.
• TAŞÇIOĞLU, Tülay, (1998). Türk Hamamı, İstanbul: Duran Ofset.
• TÜRKYILMAZ, Dilek, (2001), Türk Kültüründe Hamam Geleneği ve Eskişehir Hamamları, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Halk Bilimi, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
• TÜRKAN, Kadriye, (2009), “Türk Masallarında Mimari: Hamam ve İşlevleri”, Ankara Millî Folklor Dergisi, C. XI, S. 84: s. 162-174.
• YEGÜL, Fikret, (2009), “Anadolu ve Su Kültürü: Türk Hamamları ve Yıkanma Geleneğinin Kökleri ve Geleceği”, Anadolu/Anatolia 35, s. 99-118.
• YEGÜL, Fikret, (2012), “Anadolu Hamam Kültürü: Bin Işık Huzmesi, Bin Ilık Parmak”, Anadolu Medeniyetlerinde Hamam Kültürü: Mimari, Tarih ve İmgelem, (Derleyen: Nina Ergin, Çeviren: Ayşe Özbay Erozan), İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları, s. 17-65.
• “KÜLTÜR”, TDK, (Erişim: 22.12.2019), https://sozluk.gov.tr/?kelime=k%C3%BClt%C3%BCr
• “BELLEK”, TDK, (Erişim: 22.12.2019), https://sozluk.gov.tr/?kelime=BELLEK