ADALET PARTİSİ’NDE LİDERLİK YARIŞI: İKİNCİ BÜYÜK KONGRE (27-29 KASIM 1964)

Year 2025, Volume: 13 Issue: 42, 83 - 106, 25.03.2025

Ahmet Coşkun Tekin

https://doi.org/10.33692/avrasyad.1558620

Abstract

27 Mayıs 1960 askeri darbesinden sonra Ragıp Gümüşpala önderliğinde farklı görüşlere sahip pek çok kişi bir araya gelerek Adalet Partisi'ni (AP) kurmuştur. Dengeli ve kucaklayıcı liderliğiyle teşkilatını bir arada tutan Gümüşpala, ilk kez katıldığı 1961 seçimlerinde önemli bir başarı elde ederek AP’yi dönemin en etkili partilerinden biri haline getirmiştir. 1964 yılında Gümüşpala'nın beklenmedik ölümüyle parti içindeki görüş ayrılıkları öne çıkmış, genel başkanlık yarışı başlamıştır. AP genel başkanlığına dört kişi aday olmuş ancak Süleyman Demirel ile Sadettin Bilgiç arasında kıyasıya bir başkanlık mücadelesi yaşanmıştır. Demirel, adaylığını geç açıklamasına rağmen basının, yerli ve yabancı iş çevrelerinin desteğiyle kısa sürede etkisini hissettirerek ön plana çıkmıştır. Üç gün süren AP’nin İkinci Büyük Kongresi, parti içi demokrasinin, cumhuriyet tarihindeki en güzel örneklerinden biri olmuştur. Taraflı-tarafsız tüm kamuoyu, kongre sürecinin olgunlukla tamamlanmasını takdir etmiştir. Demirel, parti kongresinde büyük bir çoğunluk tarafından genel başkan seçilmiştir. Halkın beklentilerinin farkında olan Demirel, kişisel özelliklerini, liderlik vasıflarını ve hitabet yeteneğini ustalıkla kullanarak aktardığı doğru mesajlarla katıldığı ilk seçimlerde partisini iktidara taşımıştır. Bunun sonrasında AP, 1980 askeri darbesine kadar siyasete yön veren partilerden biri olmuştur. Bu çalışmada, Gümüşpala’dan sonra AP’nin yeni liderinin seçildiği süreçte yaşanan olaylara odaklanılmıştır. Aynı zamanda partinin teşkilat yapısına ilişkin bir değerlendirme yapılmıştır. Çoğunlukla dönemin basınından faydalanılmış telif-tetkik eserler ve bilimsel tezler de destekleyici kaynaklar olarak kullanılmıştır.

Keywords

Siyasi Parti, Adalet Partisi, İkinci Büyük Kongre, Ragıp Gümüşpala, Süleyman Demirel, Saadettin Bilgiç

LEADERSHIP RACE IN THE JUSTICE PARTY: SECOND GRAND CONGRESS (NOVEMBER 27-29, 1964)

Abstract

After the coup of May 27, 1960, many people with different views came together under the leadership of Ragıp Gümüşpala and founded the Justice Party (AP). Gumuspala, who held his organization together with his balanced and inclusive leadership, achieved significant success in the 1961 elections in which he participated for the first time, making the AP one of the most effective parties of the period. With the unexpected death of Gümüşpala in 1964, differences of opinion within the party came to the fore, and a struggle for inheritance began. Four people were candidates for the presidency of the EP, but there was a fierce presidential race between Süleyman Demirel and Sadettin Bilgiç. Although Demirel announced his candidacy late, he came to the fore by making his impact felt in a short time with the support of the press and local and foreign business circles. The Second Grand Congress of the AP, which lasted three days, was one of the best examples of intra-party democracy in the history of the republic. The whole public, biased or impartial, appreciated the maturity of the Congress process. Demirel was elected as chairman by an overwhelming majority. Aware of the people's expectations, Demirel carried his party to power in the first elections he participated in, by skillfully using his personal characteristics, leadership qualities, and oratory skills, and conveying the right messages. After this, the AP became one of the parties that guided politics until the 1980 military coup. This study focuses on the events that took place during the election of the new leader of the AP after Gümüşpala. At the same time, an evaluation was made regarding the organizational structure of the party. Mostly the press of the period was used, and copyrighted works and scientific theses were used as supporting sources.

Keywords

Political Party, Justice Party, Ragıp Gümüşpala, Süleyman Demirel, Saadettin Bilgiç, Second Grand Congress

References

• Aydın, Saadet. 2004. 1924-1965 Yılları Arasında Süleyman Demirel. Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2(9), 1 – 12.
• Aydın, Suavi. ve Taşkın, Yüksel. 2018. 1960’tan Günümüze Türkiye Tarihi, İletişim Yayınları, İstanbul.
• Başkanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA): Kurum:30.1.0.0 Yer Bilgisi: 52.313.6
• Bilgiç, Sadettin. 1998. Hatıralar, Boğaziçi Yayınları, İstanbul.
• Bora, Tanıl. 2023. Demirel, İletişim Yayınları, İstanbul.
• Bulut, Sedef. 2009. 27 Mayıs 1960’tan Günümüze Paylaşılamayan Demokrat Parti Mirası, Süleyman Demirel Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 2009, Sayı 19.
• Candemir, Muhammet Bekir. 2020. Türkiye’de Siyasi Partiler, Cinius Yayınları, İstanbul.
• Çavuşoğlu, Hüseyin. 2009. Merkez Sağda 27 Mayıs Ve 12 Eylül Sonrası Partileşme, Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 12(22), 165 – 178.
• Demirel, Tanel. 2017. Adalet Partisi İdeoloji Ve Politika, İletişim Yayınları, İstanbul.
• Erdem, Ekin. ve Aybay, Ali Can. 2024. Türkiye'de Popülist Siyaset Bağlamında Süleyman Demirel. Paradoks Ekonomi Sosyoloji Ve Politika Dergisi, 19(2), 267-283.
• Erdem, Ekin. ve Yavuz, Fatih. 2023 Türk Merkez Sağı'nda Adnan Menderes ve Süleyman Demirel: Süreklilik ve Kopuş (1950-1971). Bandırma On Yedi Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 6(1) 51-64.
• Fedayi, Cemal. 2019. Osmanlı’dan Günümüze Türkiye’de Sağ Siyaset, Kadim Yayınları, İstanbul.
• Fedayi, Cemal. 2019. Adalet Partisi’nin Birinci Dönemi: 1961-1971, Muhafazakâr Düşünce Dergisi, 16(57), 123 – 150.
• Demirci Güler, Filiz. 2003. Türkiye’nin Yakın Siyasetinde Bir Örnek Olay Adalet Partisi, Türkiye ve Ortadoğu Amme İdaresi Enstitüsü, Ankara.
• Kaya, Halit. 2014. Adalet Partisi ve Ragıp Gümüşpala (1961–1965), Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Ankara.
• Örmeci, Ozan. 2016. Süleyman Demirel’in Ardından. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 21(3).
• Özdemir, Hikmet. 2008. Siyasal Tarih (1960-1980), Türkiye Tarihi 4, Çağdaş Türkiye 1908-1980, (Yayın Yönetmeni: Sina Akşit, Mete Tuncay, V.D.) Cem Yayınevi, İstanbul.
• Teziç, Erdoğan. 1976. 100 Soruda Siyasi Partiler (Partilerin Hukuki Rejimi Ve Türkiye’de Partiler), İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• Turhan, Sedat. 2015. Adalet Partisi İçerisinde Bir Muhalif: Sadettin Bilgiç, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Isparta, 2015.