SİYÂSETNÂMELERDE DEVLET TEŞKİLATI VE HÜKÜMDAR: KUTADGU BİLİG VE SİYÂSETNÂME ÖZELİNDE BİR İNCELEME

Year 2025, Volume: 13 Issue: 42, 301 - 321, 25.03.2025

İbrahim Halil Güzel

https://doi.org/10.33692/avrasyad.1596579

Abstract

Siyasetnameler, hükümdarlara tavsiye niteliğinde yazılan, yazıldığı dönem ait önemli bilgiler içeren belgelerdir. Tarihsel süreç içerisinde hükümdarlara, devlet yöneticilerine, devleti idare ederken dikkat edecekleri unsurlar, kendilerinde olması gereken özellikler, farklı düşünürler tarafından yazılan siyasetnamelerde yer almıştır. Siyasetnamelerde, devlet teşkilatı ve bu teşkilatta yer alması gereken görevliler önemli bir yer tutmaktadır. Özellikle hükümdarlar, devlet yönetiminin başı olmaları nedeniyle siyasetnamelerin üzerinde en çok durdukları, tavsiyeler verdikleri kişiler arasında bulunmaktadır. Siyasetnameler, bir taraftan devlet yöneticilerine sorumluluklarını hatırlatırken diğer taraftan toplumun huzur içerisinde yaşaması için gerekenleri belirtmektedir. Bu nedenle devlet yöneticileri, siyasetnamelerin yazılmasını isteyerek, devletin aksayan yönlerini bilmeyi, halkın huzur ve mutluluğunu sağlayacak bir yönetim sağlamayı amaçlamaktadırlar. Yazılan siyasetnameler sadece sultanlar için değil bütün devlet görevlileri için önemli bir rehber niteliği taşımaktadır. Çünkü siyasetnamelerde sadece sultanların görevleri sorumlulukları değil aynı zamanda devlet bürokrasisinde yer alan birçok görevlinin taşıması gereken özelliklere yer verilmektedir. Bu çalışmanın amacı, siyasetnameler arasında önemli bir yer tutan Kutadgu Bilig ve Siyasetname’yi devlet teşkilatı ve hükümdar özelinde incelemektir. Her iki siyasetname, devlet teşkilatında yer alması gereken unsurlar ve hükümdarda bulunması gereken özellikler bağlamında karşılaştırmalı olarak değerlendirilmektedir. Çalışma sonunda, her iki siyasetnamenin devlet teşkilatlanması ve hükümdarda olması gereken özellikler bakımından büyük benzerlikler taşıdığı görülmektedir.

Keywords

Devlet, Politika, Devlet Teşkilatı, Siyasetname, Hükümdar

STATE ORGANIZATION AND THE SULTAN IN SİYASETNAME: AN ANALYSIS BASED ON KUTADGU BİLİG AND SİYASETNAME

Abstract

Siyasetname is documents written as advice to the rulers and contain important information about the period in which they were written. In the historical process, siyasetname was written by different thinkers about the elements that rulers and state administrators should pay attention to while governing the state and the characteristics they should have. The state organization and the officials who should take part in this organization have an important place in the siyasetname. Especially the rulers, as they are the head of the state administration, are among the most emphasized and advised people in political books. On the one hand, siyasetname remind state administrators of their responsibilities, and on the other hand, they indicate what is necessary for the society to live in peace. For this reason, state rulers aim to provide an administration that will ensure the peace and happiness of the people by requesting the writing of siyasetname. Siyasetname is important guides not only for sultans but also for all state officials. Because in the siyasetnames, not only the duties and responsibilities of the sultans but also the characteristics that many officials in the state bureaucracy should carry are included. The aim of this study is to examine Kutadgu Bilig and Siyasetname which have an important place among the siyasetnames, in terms of state organization and ruler. The elements that should be included in the state organization and the characteristics that should be present in the ruler are evaluated comparatively. At the end of the study, it is seen that both political texts have great similarities in terms of state organization and the characteristics that should be in the ruler.

Keywords

State, Politics, State Organization Siyasetname, Sultan

References

• Adalıoğlu, H. H. 2009. Siyâsetnâme. TDV İslâm Ansiklopedisi, 306-308.
• Adalıoğlu, H. H. 2013. “Bir Siyâsetnâme Olarak Kutadgu Bilig”. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 34:237-253.
• Aktan, C. C. 2011. “Eski Devlet Anlayışına Karşı Yeni Devlet Anlayışı”. Sosyal ve Beşeri Bilimler Dergisi 3(2): 189-206.
• Arslan, M. 1986. “Eski Türk Devlet Anlayışı ve Kutadgu- Bilig”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 1 (1): 100-111.
• Arslan, M. 1989. “Eski İran Devlet Geleneği ve Siyâsetnâmeler”. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyoloji Dergisi 3(1): 232-262.
• Bağdatlı, Ö. 2018. İslâm Siyaset Düşüncesinin Kavramsal Temelleri. İstanbul: Dergah Yayınları.
• Bilgin, A. A. 2006. “XV. Yüzyıla Kadar Yazılan Siyâsetnâmelerin Türk Kültüründeki Yeri ve Enisü’l Celis”. Tarih Dergisi 44: 37-48.
• Bottomore, T. 2017. Siyaset Sosyolojisi. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Canatan, K. 2009. “Geleneksel Siyaset ve Devlet Felsefesinin Bir Yorumu Olarak “Siyasetanme” Büyük Devlet Adamı Nizâmülmülk’ün Devlet ve Siyaset Anlayışı Üzerine”. Turkish Studies 4 (7): 194-220.
• Canatan, K. 2014. İslâm Siyaset Düşüncesi ve Siyâsetnâme Geleneği. İstanbul: Doğu Kitabevi.
• Çaycı, A. 2008. Selçuklularda Egemenlik Sembolleri. İstanbul: İz Yayıncılık.
• Dinçer, Ö. 2017. Bilgi ve Hikmet Sahiplerinden Yönetim Dersleri. İstanbul: Alfa Yayınları.
• Eryılmaz, B. 2016. Kamu Yönetimi. Kocaeli: Umuttepe Yayınları.
• Gözler, K. 2020. Devletin Gene Teorisi. Bursa: Ekin Yayınevi.
• Hall, A.J, Ikenberry, J. G. 2005. Devlet. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Hâs, H. Y. 2019. Kutadgu Bilig. Ankara: Gençlik Spor Yayınları.
• İnalcık, H. 2004. Osmanlı İmparatorluğu Klasik Çağ. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Kafesoğlu, İ. 2014. Selçuklular ve Selçuklu Tarihi Üzerine Araştırmalar. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Kapani, M. 2014. Politika Bilimine Giriş. Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Nizâmülmülk. 2006. Siyâsetnâme. İstanbul: Dergah Yayınları.
• Oppenheimer, F. 2005. Devlet. Ankara: Phoneix.