BİNGÖL ZAZA KÖYLERİNDEN EMTAĞ’DA KULLANILAN LAKAPLAR ÜZERİNE BİR İNCELEME

Year 2021, , 61 - 95, 29.06.2021

İsa Bulukgiray

https://doi.org/10.53440/bad.905359

Abstract

Tabiattaki bütün canlı ve cansız varlıklar hakkında bilgi edinilmesini sağlayan, duygu, düşünce, olay ve durumları ifade etmeye yarayan unsurların başında şüphesiz isimler gelmektedir. Bir milletin kültürel geçmişini ve birikimini duygu ve düşüncelerini, inanç yapısını, olaylara karşı yaklaşım tarzını yansıtan isimler bu hususta önemlidir. İsimlerin özellikle belli bir bölümünü oluşturan kişi adları dışında, bireylerin bazı özellikleri hakkında bilgi edinilmesini sağlayan unsurlar arasında lakaplar yer almaktadır. Arapça kökenli bir kelime olan “lakap” TDK’de “Bir kimseye, bir aileye kendi adından ayrı olarak sonradan takılan, o kimsenin veya o ailenin bir özelliğinden kaynaklanan ad” şeklinde tarif edilmiştir. Tarih boyunca farklı coğrafya ve milletlerde lakap takma geleneği var olmuştur. Bu gelenek günümüze dek süregelmiştir. Her milletin kendi kültürel yapısına göre lakap verme tarzı farklıdır.
Bu çalışmada, Bingöl’ün merkeze bağlı Zaza köylerinden biri olan Emtağ’da kullanılan lakaplar ele alınmıştır. Çalışma kaynak kişiler tarafından derlenen veriler, nitel çalışma yöntemine dayanan yüz yüze görüşme tekniği neticesinde meydana gelmiştir. Dört mahallesi bulunan köyde yaklaşık olarak 30 kaynak kişi ile görüşme yapılmıştır. Çalışmanın giriş kısmında lakap ve lakap verme geleneğine ilişkin kısa bilgiler verilmiştir. Akabinde Emtağ köyünde derlenen Zazaca lakapların özellikleri ve verilme nedenleri esas alınarak tasnifi yapılmıştır. Tespiti yapılan lakapların Türkçe anlamları “Grûba Xebate ya Vateyî” tarafından hazırlanan sözlükten yararlanılarak yazılmıştır. Söz konusu lakapların veriliş sebebi, kaynak kişilerin verdiği bilgiler doğrultusunda değerlendirilmiştir.

Keywords

Lakaplar, Emtağ Köyü, Bingöl, Zaza, Kültür

References

• AKDAĞ, Ömer (2015). “Çeşmelisebil’de Lakaplar ve 1934 Lakap Kanunu”, Tarih, Kültür, Sanat, Turizm ve Tarım Açısından Uluslararası Sarayönü Sempozyumu (24-26 Ekim 2014 Konya) Bildiri Kitabı, Konya: Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yayınları: 8, ss. 725-734.
• AKSAN, Doğan (2003). Her Yönüyle Dil-Ana Çizgileriyle Dilbilim, Cilt: 1-2-3, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ATSIZ, Bedriye (1984). “Lâkaplar”, Tarih ve Toplum Aylık Ansiklopedik Dergi, Kasım, Sayı: 11, ss. 26-28.
• ATLI, Sagıp (2017), “Manisa’nın Demirci İlçesindeki Lakaplar Üzerine Bir İnceleme” CÜ Sosyal Bilimler Dergisi, Haziran Cilt: 41, Sayı: 1. ss. 102-131.
• BOYRAZ, Şeref (1998). “Lakaplar Konusunda Bazı Dikkatler ve Bir Yöre Örneği”, Türklük Bilimi Araştırmaları, Sayı: VII, ss. 107-138.
• BOZKURT, Nebi (2003). “Lakaplar”, İA, Cilt: 27, İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları, ss. 65-67.
• ÇOŞAR, Asiye Mevhibe (2003). “Trabzon’da Kullanılan Lakaplar Üzerine Bir Derleme/Değerlendirme”, TDAY-Belleten, Cilt: 1, ss. 27-40.
• DUNDES, Alan (2006). “Halk Kimdir?”, Çev. M. Ekici. “Halk Biliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar” 1 (Yay. Haz.: M. Öcal Oğuz vd.) Ankara: Geleneksel Yayınları, 3. Baskı, s. 11-26.
• EKİNCİ, Ramazan (2014). Uşşâkîzâde Hasib’in Zeyl-i Şakâiki (İnceleme-Metin Dizin), Basılmamış Doktora Tezi, Manisa: Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• GRÛBA XEBATE YA VATEYÎ (2009), Türkçe-Kırmancca (Zazaca) Sözlük, Wesanxaneyê Vateyî (Genişletilmiş 3. Baskı), İstanbul s. 625.
• İZMİRLİ, Yücel (2016), “Rodos/Rodoslu Türklerin Lakapları”, İzmir, 190 s., Duvar Yayınları.
• KARATAŞ, Pınar (2017). “Hekim Folklorunda Stereotiplerin Lakapları Şekillendirmesi ve Fıkralara Yansımaları”. Millî Folklor, Y. 29. S. 116. s.129- 142.
• KARDAŞ, Canser (2018), “Muş İli Merkezinde Kullanılan Erkek Lakapları” Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, Cilt: 11, Sayı: 23, s. 207-226.
• KAYA, Doğan (2014). Türk Dünyası Ansiklopedik Türk Halk Edebiyatı Kavramları ve Terimleri Sözlüğü. Ankara: Akçağ Yayınları.
• KESKİNKILIÇ, Esra (2014). “Sultani Lakaplar (veya Devletlü ve Saadetlü Lakaplar)”, Acta Turcica, “Kültürümüzde İsim”, ed: Emine Gürsoy Naskali, Hilal Oytun Altun, Yıl: VI, Sayı: 1-1, Ocak, ss. 1-22.
• Komisyon, (1998). Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınevi.
• KÖSE, Nerin (2004). “Marmaris’te Soy-Sülale Adları Üzerine”, Muğla Kitabı, hzl: Ali Abbas Çınar, İzmir: Printer Ofset, ss. 269-280.
• ÖZDEMİR, Seyhan ve Ramazan ERDEM (2016). “Akademik Örgütlerde İdarî Personel Arasında Kullanılan Lakap Üzerine Bir Çalışma”, V. Türkiye Lisansüstü Çalışmaları Kongresi-Bildiriler Kitabı I, 12-15 Mayıs, Isparta.
• ÖZKAN, Nevzat (2016). “Adlandırma Yöntemi Olarak Lakaplar ve Büyükkışla’daki Örnekleri”, I. Uluslararası Bozok Sempozyumu 05-07 Mayıs 2016 Bildiri Kitabı, Cilt: 3, ss. 180-189.
• ÖZTÜRK, Jale (2016). “Antakya Köylerinde Lakaplar”. Dr. Mehmet Tekin’e Armağan. (Edt. Sacit Oğuz-Bülent Arı), s. 262-281, İskenderun: Mustafa Kemal Üniversitesi Yayını.
• SAKAOĞLU, Saim (2001). Türk Ad Bilimi I Giriş, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• WALTER J. Ong, (1999). Sözlü ve Yazılı Kültür, (Çev. Sema Postacıoğlu Banon) İstanbul: Metis Yayınları.
• (https://www.youtube.com/watch?v=yVL7qSNCXck Erişim Tarihi: 24.03.2021).
• K.K.1: Hasan Bulukgiray, 1958, ilkokul, Çalışmıyor, Emtağ/Bingöl.
• K.K.2: Salisa Bulukgiray, 1957, Okuma Yazması Yok, Ev Hanımı Emtağ/Bingöl.
• K.K.3: Zeynep Bulukgiray, 1994, Üniversite, Öğretmen, Merkez/Bingöl.
• K.K.4: Kübra Bulukgiray, 2004, Lise, Öğrenci, Emtağ/Bingöl.
• K.K.5: Muhittin Bulukgiray, 1983, Lise, Çiftçi, Emtağ/Bingöl.
• K.K.6: Bünyamin Bulukgiray, 1998, Üniversite, Mimar, Emtağ/Bingöl.
• K.K.7: Ziyadin Bulukgiray, 1988, Lise, Turizm, Merkez/Bingöl.
• K.K.8: Musa Bulukgiray, 1981, İlkokul, İşçi, Emtağ/Bingöl.
• K.K.9: Zeynep Bulukgiray, 1981, İlkokul, Ev Hanımı, Emtağ/Bingöl.
• K.K.10: Enes Bulukgiray, 1991, Lise, Esnaf, Merkez/Bingöl.
• K.K.11: Eyüp Giray, 1989, Lise, Balcı, Emtağ/Bingöl.
• K.K.12: Bekir Elleri, 1990, Üniversite, Kuyumcu, Merkez/Bingöl.
• K.K.13: Rıdvan Çağatay, 1989, Üniversite, Esnaf, Merkez/Bingöl.
• K.K.14: Mehdi Elleri, Üniversite, 1983, Müteahhit, Merkez/Bingöl.
• K.K.15: Yusuf Taş, 1991, Üniversite, Gazeteci, Merkez/Bingöl.
• K.K.16: Osman Basatemür, 1990, Üniversite, Balcı, Merkez/Bingöl.
• K.K.17: Ayşe Çaça, 1964, İlkokul, Ev Hanımı, Merkez/Elazığ.
• K.K.18: Sevim Karabulut, 1987, İlkokul, Ev Hanımı, Merkez/Elazığ.
• K.K.19: Kadri Sağdıç, 1989, Üniversite, Balcı, Merkez/Bingöl.
• K.K.20: Siraç Bulukgiray, 1997, İlkokul, İşçi, Emtağ/Bingöl.
• K.K.21: Fatih Giray, 1991, Lise, İşçi, Emtağ/Bingöl.
• K.K.22: Ümit Çaça, 1993, Lise, İşçi, Emtağ/Bingöl.
• K.K.23: Doğan Çaça, 1984, İlkokul, İşçi, Merkez/Elazığ.
• K.K.24: Emine Baybarz, 1998, Ortaokul, Ev Hanımı, Merkez/İstanbul.
• K.K.25: Sıdıka Bukebudraç, 1951, ilkokul, Ev Hanımı, Merkez/Bingöl.
• K.K.26: Saim Bukebudraç 1973, Lise, Güvenlik, Merkez/Bingöl.
• K.K.27: Rabia Bukebudraç, 1979, İlkokul, Ev Hanımı, Merkez/Bingöl.
• K.K.28: Belkıs Yıldız, 1985, İlkokul, Ev Hanımı, Karakoçan/Elazığ.
• K.K.29: Melek Okşan, 1989, İlkokul, Ev Hanımı, Merkez/Elazığ.
• K.K.30: İsa Bulukgiray, 1992, Doktora, Öğrenci, Merkez/Bingöl.