RUS SÖZLÜKBİLİMİNİN GELİŞME EVRELERİ

Yıl 2023, Cilt: 5 Sayı: 2, 140 - 170, 29.12.2023

Ümmügülsüm Dohman

https://doi.org/10.53711/balkanistik.1396555

Öz

Kökleri XI. yüzyıla uzanan Rus sözlükbilim geleneği çok geniş bir sahada yayılım göstermiştir. Bu çalışmanın konusu Rus sözlükbilimidir. Araştırma, Rus sözlükbiliminin tarihî gelişimi nasıl ve ne yöndedir, bu gelişimi etkileyen faktörler nelerdir, öne çıkan sözlükler ve sözlükbilimciler hangileridir gibi soruları içermektedir. Çalışmanın amacı, Rus sözlükbiliminin gelişim evrelerini başlangıcından günümüze dek dönemin toplumsal, siyasi gelişmeleri kapsamında ana hatlarıyla değerlendirmek ve dönemin öne çıkan sözlükleri ile sözlükbilimcilerini tanıtmaktır. Araştırmada Rus sözlükbilimine betimlemeli, art zamanlı ve eş zamanlı yöntemler kullanılarak yaklaşılmıştır. Çalışmada Rusya’da hazırlanan Rusça ve Türk dillerine özgü sözlüklere yer verilmiştir. Bu sözlüklerden örnek olarak verilen sözcüklerin kökeninin belirlenmesinde etimolojik sözlüklere başvurulmuştur. Çalışma, Rus sözlükbiliminin gelişim evrelerini döneminin öne çıkan sözlükleriyle, sözlükbilimcileriyle değerlendirirken Türk dilleriyle ilgili sözlüklere de yer vermesi ve Rusça sözlüklerde bulunan Türk kökenli sözcüklerden örnekler sunması bakımından önemlidir. Çalışma, sadece Rus sözlükbiliminin zenginliğini değil Türk dillerinden Rusçaya geçerek Rusçayı zenginleştiren Türk söz varlığının görülmesi açısından da önem taşımaktadır. Zengin ve köklü bir sözlükbilim tarihine sahip olan Rusya’nın geçmişten günümüze bu alanda elde ettiği başarıların Türkiye’deki sözlükbilim çalışmalarının gelişimine katkı sağlayacağı düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Rus Sözlükbilimi, Rus Sözlükbilimciler, Rusça Sözlükler, Türk Dili Sözlükleri

Etik Beyan

-

Destekleyen Kurum

-

Teşekkür

-

THE PHASES OF PROGRESS IN RUSSIAN LEXICOGRAPHY

Öz

The Russian lexicographical tradition, which dates back to the 11th century, has extended over a vast area. This study focuses on Russian lexicography. The research questions include inquiries such as, the historical development of Russian lexicography, exploring how it has evolved and in what direction. Also, what are the factors affecting this development and which are the prominent dictionaries and lexicographers. The objective of the research is to assess the phases of progress in Russian lexicography from its inception to the present era, in parallel with the social and political developments of the period and to introduce the prominent dictionaries and lexicographers of the period. In the research study, Russian lexicography was evaluated by utilizing descriptive, diachronic, and synchronic methods. The research encompasses Russian and Turkic dictionaries produced in Russia. In determining the origins of the words provided as examples from these dictionaries, etymological dictionaries were consulted. This study holds significance as it evaluates the developmental phases of Russian lexicography, with a focus on prominent dictionaries and lexicographers of the period. This investigation also presents instances of words in Russian dictionaries with Turkic origins. The research holds significance concerning the depth of Russian lexicography and Turkic vocabulary that enriches Russian through its passage from Turkic languages. The accomplishments of Russia possess a rich and well-established history of lexicography from the past to the present, which can contribute to the development of lexicography studies in Turkey.

Anahtar Kelimeler

Russian Lexicography, Russian Lexicographers, Russian Dictionaries, Dictionaries of Turkic Languages

Kaynakça

• BASKAKOV, Nikolay Aleksandroviç (1979), Russkiye familii tyurkskogo proishojdeniya, Moskva: Nauka.
• BASKAKOV, Nikolay Aleksandroviç (1985), Slovo o polku İgoreve, Andrey Nikolayeviç Kononov (Ed.), Moskva: Nauka.
• BASKAKOV, Nikolay Aleksandroviç (1997), Türk Kökenli Rus Soyadları, Samir Kazımoğlu (Çev.), Ankara: TDK Yayınları. (Eserin orijinali 1979 yılında yayımlandı).
• BİRJAKOVA, Yelena Yeduardovna (2010), Russkaya leksikografiya XVIII veka, St. Peterburg: Nestor-İstoriya.
• DAL, Vladimir İvanoviç (1863), Tolkovıy slovar jivogo velikorusskoga yazıka, (Cilt I-II), Moskva.
• FASMER, Maks (1986), Etimologiçeskiy slovar russkogo yazıka, (Cilt I-II), Moskva: Progress.
• FASMER, Maks (1987), Etimologiçeskiy slovar russkogo yazıka, (Cilt III-IV), Moskva: Progress.
• GALKİNA-FEDORUK, Evdokiya Mihaylovna (1956), “Tvorçeskiy put akademika V. V. Vinogradova”, Akademiku Viktoru Vladimiroviçu Vinogradov u k ego şestidesyatiletiyu, Sbornik Statey, Moskva: AN SSSR, 3-11.
• KARAULOV, Yuri Nikolayeviç (Ed.), (1997), Russkiy yazık, Entsiklopediya, Moskva: Drofa.
• KOVTUN, Lyudmila Stepanovna vd. (Ed.), (2001), İstoriya russkoy leksikografii, St. Petersburg: Nauka.
• KOZIREV, Vladimir Alekseyeviç, ÇERNYAK, Valentina Daniilovna (2000), Vselennaya v alfavitnom poryadke: Oçerki o slovaryah russkogo yazıka, St. Peterburg.
• KOZIREV, Vladimir Alekseyeviç, ÇERNYAK, Valentina Daniilovna (2014), “Sovremennıye oriyentatsii oteçestvennoy leksikografii”, Voprosı Leksikografii, 1(5), 5-15.
• KOZIREV, Vladimir Alekseyeviç, ÇERNYAK, Valentina Daniilovna (2015), Leksikografiya russkogo yazıka, Vek nıneşniy i vek minuvşiy, St. Peterburg.
• KURAT, Akdes Nimet (1999), Rusya Tarihi: Başlangıçtan 1917’ye kadar, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• KUZNETSOV, Sergey Aleksandroviç (2000), Bolşoy tolkovıy slovar russkogo yazıka, St. Peterburg: Norint.
• MURZAYEV, Eduard Makaroviç (1984), Slovar narodnıh geografiçeskih terminov, Moskva: Mısl.
• MUSAYEV, Kenesbay Musayeviç (1973), “Voprosı razrabotki i dalneyşego soverşentsvovaniya orfografiy tyurskih literaturnıh yazıkov sovetskogo soyuza”, Orfografii Tyurskih literaturnıh yazıkov SSSR, Kenesbay Musayev Musayeviç (Ed.), Moskva: Nauka, 4-48.
• OJEGOV, Sergey İvanoviç (1949), Slovar russkogo yazıka, Moskva: Ogiz.
• OJEGOV, Sergey İvanoviç (1974), Leksikologiya, Leksikografiya, Kultura reçi, Moskva: Vısşaya Şkola.
• RUBLEVA, O. L. (2004), Leksikologiya sovremennogo russkogo yazıka, Vladivostok.
• SİMONİ, Pavel Konstantinoviç (1898), “Dva starinnıh oblastnıh slovarya XVIII stoletiya”, Jivaya Starina, 3(4), 443-450.
• SKLYAREVSKAYA, Galina Nikolayevna (Ed.), (1998), Tolkovıy slovar russkogo yazıka kontsa XX. Veka, Yazıkovıye izmeneniya, St. Peterburg: Folio-Press.
• ŞANSKİ, Nikolay Maksimoviç (1963), Etimologiçeskiy slovar russkogo yazıka, (Cilt I), Moskva: İzdatelstvo Moskovskogo Universiteta.
• ŞANSKİ, Nikolay Maksimoviç (1965), Etimologiçeskiy slovar russkogo yazıka, (Cilt II), Moskva: İzdatelstvo Moskovskogo Universiteta.
• ŞÇERBA, Lev Vladimiroviç (2004), Yazıkovaya sistema i reçevaya deyatelnost, Moskva: Editorial URSS.
• ŞİPOVA, Elizevata Nikolayevna (1976), Slovar tyurkizmov v russkom yazıke, Andrey Nikolayeviç Kononov (Ed.), Alma-Ata: Nauka.
• TSEYTLİN, Ralya Mihaylovna (1958), Kratkiy oçerk istorii russkoy leksikografii, Moskva: Uçpedgiz.
• VİNOGRADOV, Viktor Vladimiroviç (1977), İzbrannıye Trudı, Leksikologiya i Leksikografiya, Moskva: Nauka.
• VOSTOKOV, Aleksandr Hristoforoviç (1847), Slovar tserkovno – slavyanskogo i russkogo yazıka, (Cilt I-IV), St. Peterburg: Tipografiya İmperatorskaya Akademiya Nauk.