Şâfiî Mezhebinde Birer Tahrîc Yöntemi Olarak Fıkhî Kıyas ve Nakil

Year 2023, , 132 - 151, 31.12.2023

Mehmet Emin Örnek

https://doi.org/10.58657/batmanakademi.1374526

Abstract

Mezheplerin teşekkül süreçleri, İslam hukuku alanında araştırma yapan pek çok ilim ehlinin mesaisini uzunca bir süredir meşgul etmektedir. Mezhep bünyesinde hareket eden ilim ehlinin, kendi mezhep imamlarının fıkıh birikiminden ve anlayışından hareketle fıkıh üretme faaliyetleri, mezheplerin oluşumuna etki eden önemli faktörlerin hiç şüphesiz başında gelmektedir. Bu fıkıh üretme faaliyetlerinden biri de tahrîctir. Bu çalışma, günümüz telifatında artık üçlü tasnife tabi tutularak ele alınan tahrîcin bir çeşidi olan tahrîcü’l-fürû‘ ale’l-fürû‘un (fer‘î bir meseleyi bir başka fer‘î meseleye dayandırarak hükme bağlamak) en çok kullanılmış yöntemlerinden olan kıyas ile nakil tahrîclerinin Şâfiî mezhebindeki işleyişine odaklanmaktadır. Çalışma, Şâfiî ulemanın Şâfiî’nin usûlünü kullanmadan nasıl fıkıh ürettiklerine, mezhep içi tenakuzu giderme ve en nihayetinde bütüncül ve olabildiğince çelişkiden arındırılmış bir yapının (mezhep) oluşmasındaki çabalarına ışık tutmayı amaçlamaktadır. Literatürde bu konuya odaklanan çalışmaların yeterli sayıda olmayışı makalenin kaleme alınmasında temel motivasyon kaynağıdır.
Çalışmada bu bağlamda, Şâfiî ulemanın kıyas ve nakil yoluyla gerçekleştirdikleri çok sayıda tahrîc faaliyetleri incelenerek elde edilen bazı tespitler örnekleriyle birlikte ele alınmaktadır. Çalışma üç ana kısımdan oluşmaktadır. İlk iki kısım sırasıyla kıyas ve nakil yoluyla gerçekleşen tahrîclerin mahiyeti, aralarındaki farklar ile bunlara dair bazı uygulama örneklerine ayrılmıştır. Üçüncü kısımda mezkûr tahrîclerin meşruiyyeti ile bunlar vasıtasıyla elde edilen hükmün mezhep imamına isnadı üzerine durulmuştur.

Keywords

Tahrîc, Tahrîcü’l-Fürû‘ ale’l-Fürû‘, Kıyas Tahrîci, Nakil Tahrîci, Mansûs Hüküm, Muharrec Hüküm

Juristic Analogy and Transmission as Methods of Takhrīj in the Shafi'i School

Abstract

The formation processes of religious schools of law (madhhabs) have long been a subject of extensive research within the field of Islamic jurisprudence. The scholarly endeavors of those who act as perthe madhhabs, drawing from the jurisprudential knowledge and perspectives of their respective imām of madhhabs, have significantly contributed to the evolution of these madhhabs. One of the pivotal factors influencing the development of madhhabs is the scholarly activity of deriving jurisprudential rulings, a process commonly known as "takhrīj", which is currently dealt with a tripartite structure in scholarly-circles. “Takhrīj al-furūʿ ʻalá al-furūʿ” is one part of the overall takhrīj structure in question. In this vein, the study specifically delves into analogical reasoning takhrīj and transmission-based takhrīj types that are methods of Takhrīj al-furūʿ ʻalá al-furūʿ. The primary objective of this research is to shed light on how Shafi'i jurists have engaged in the production of jurisprudential opinions, even in cases where they did not strictly adhere to the uṣūl (methodology) established by Imam Shafi'i himself. Furthermore, it seeks to explore their efforts in reconciling internal disputes within the school and ultimately striving to create a comprehensive and internally coherent framework (madhhab). The lack of comprehensive research in the existing literature on this topic serves as a primary motivating factor for undertaking this study.
Within this context, the research investigates various takhrīj activities conducted by Shafi'i scholars through the application of analogical reasoning and reliance on transmitted sources. The study is structured into three main sections. The first two sections respectively delve into the nature of takhrīj through analogical reasoning and transmitted sources, highlighting distinctions between the two and providing practical illustrations. The third section concentrates on the legitimacy of these takhrīj activities and validness of their attribution to the school's respective imam.

Keywords

al-Takhrīj, Takhrīj al-Furūʿ ʻalá al-Furūʿ, Analogical Reasoning Takhrīj, Transmission-based Takhrīj, al-Ḥukm al-Manṣūṣ, al- Ḥukm al-Mukharaj, al-Mukharij.

References

• Aslan, Mehmet Selim. “Günümüz Fıkıh Problemlerinin Çözümünde Tahrîc Yöntemi ve İşlevselliği”. Journal of İslamic Reasearch 25/2 (2014), 108-137.
• el-Bâhüseyn, Ya‘kûb b. Abdülvehhâb. et-Tahrîc ʿinde’l-fukahâʾ ve’l-usûliyyîn. Riyad: Mektebetü’r-rüşd, 5. Basım, 2013.
• el-Begavî, Ebû Muhammed Muhyissünne el-Hüseyn b. Mes‘ûd b. Muhammed el-Ferrâ’. et-Tehzîb fî fıkhi’l-İmâm eş-Şâfiî. thk. Ali Muhammed Muavviz - Adil Ahmed Abdülmevcûd. Beyrût: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1997.
• el-Cüveynî, İmâmü’l-Haremeyn Ebü’l-Meâlî Rüknüddîn Abdülmelik b. Abdillâh b. Yûsuf. Gıyâssü’l-ümem fî iltiyâsi’z-zulem. thk. Abdülazîm ed-Dîb. Mektebetü İmamü’l-Harameyn, 1981.
• - Nihâyetü’l-matlab fî Dirâyeti’l-mezheb. Dârü’l-minhâc, 2007.
• İbnü’l-Irâkî, Ebû Zür‘a Veliyyüddîn Ahmed b. Abdirrahîm b. el-Hüseyn el-Kürdî. el-Ğaysü’l-hâmiʿ şerhu Cemʿi’l-cevâmiʿ. thk. Muhammed Tamir Hîcâzî. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 2004.
• İbnü’l-Kâs, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Ebî Ahmed et-Taberî el-Bağdâdî. Edebü’l-kadî. thk. el-Cüyûrî Hüseyin Halef. Taif: Mektebetü’s-sadîk, 1989.
• İbnü’s-Salâh, Ebû ʿAmr Takiyyuddîn Osman b. Salâhiddîn ʿAbdurrahmân b. Mûsâ eş-Şehrezûrî. Edebuʾl-muftî ve’l-musteftî. thk. Muvaffak b. Abdillâh b. Abdülkadir. Medine: Mektebetüʾl-ʿulûm ve’l-hikem, 1. Basım, 1986.
• Kaya, Eyyüp Said. Mezheplerin Teşekkülünden Sonra Fıkhî İstidlal. Marmara Üniversitesi, Doktora, 2001.
• Koçak, Zeki. Fıkıh Usûlü Açısından Hükümlerin İstinbatında Tahric Yöntemi. Erzurum: Uzakülke Yayınları, 2015.
• el-Mâverdî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Habîb el-Basrî. el-Hâvî’l-kebîr fi Fıkhi Mezhebi’l-İmami’ş-Şâfiî. thk. Ali Muhammed Muavviz - Adil Ahmed Abdülmevcûd. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1999.
• Muftah, Alhusein. “Maliki Nevazil Fıkhında Furûun Furûa Tahrici”. Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 42 (Haziran 2019), 174-198.
• el-Müzenî, Ebû İbrâhîm İsmâîl b. Yahyâ b. İsmâîl. Muhtasaru’l-Müzenî fi Fürû‘i’ş-Şâfiîyye. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1998.
• en-Nevevî, Ebû Zekeriyya Yahya b. Şeref. el-Mecmûʿ şerhu’l-muhezzeb. thk. Muhammed Necîb el-Mutiî. Cidde: Mektebetü’l-irşâd, ts.
• -Ravzatü’t-tâlibîn ve ʿumdetü’l-müttakîn. thk. Züheyr eş-Şavîş. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, 1991.
• Okuyucu, Nail. “Tahrîcu’l-füru’ ale’l-usûl Edebiyatı”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 38 (Ocak 2010), 113-136.
• er-Râfiî, Ebü’l-Kâsım Abdülkerîm b. Muhammed b. Abdilkerîm. el-ʿAzîz Şerhu’l-Vecîz (eş-Şerhu’l-kebîr). thk. Adil Ahmed Abdülmevcûd - Ali Muhammed Muavviz. Beyrût: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1997.
• er-Râzî, Ebû Abdillâh (Ebü’l-Fazl) Fahrüddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyn et-Taberistânî. el-Mahsûl fi İlmî Usûli’l-fıkh. Kahire: Dârü’s-selâm, 2019.
• eş-Şâfiî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İdrîs b. Abbâs. el-Üm. thk. Rif‘at Fevzi. Beyrût: Dârü’l-vefâ, 2001.
• eş-Şillî, Nevvar. Nazariyyetü’t-tahrîc fî’l-fıkhi’l-İslamî. Beyrut: Dârü’l-beşâiri’l-İslâmiyye, 2010.
• eş-Şîrâzî, Ebû İshâk Cemâlüddîn İbrâhîm b. Alî b. Yûsuf. el-Mühezzeb fî fıkhi’l-İmâm eş-Şâfiî. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, ts.
• - et-Tebsıra fî usûli’l-fıkh. thk. Muahmmed Hasan Heytu. Dımaşk: Dârü’l-fikr, 1. Basım, 1980.
• Tâceddin es-Sübkî, Ebû Nasr Abdülvehhâb b. Alî b. Abdilkâfî. Cemʿu’l-cevâmiʿ fî usûli’l-fıkh. thk. Halil İbrahim Abdülmünim. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 2003.
• Yaman, Ahmet. “Yeni Bir Kitap Dolayısıyla ‘Tahrîcü’l-Furû Kavramı Üzerine”. Diyanet İlmi Dergi 32/4 (1996), 51-61.