MÜTTEFİK DEVLETLERİN TÜRKİYE'Yİ II. DÜNYA SAVAŞINA DAHİL ETME GİRİŞİMLERİ VE İNÖNÜ CHURCHİLL GÖRÜŞMESİ

Year 2020, , 2595 - 2611, 01.07.2020

Feyzullah Ezer

https://doi.org/10.33431/belgi.744940

Cited By: 1

Abstract

Öz
I. Dünya Savaşı sonunda imzalanmış olan barış antlaşmalarının tarafları memnun etmemesi, devletlerin yeni ittifaklara yönelmesine ve ilkinden daha ağır sonuçları olan II. Dünya Savaşı’nın patlak vermesine neden olmuştur. 1930 yılından itibaren Avrupa'da uluslar arası ilişkilerin bozulmaya başlaması üzerine Türkiye, Balkanlar ve Orta Doğu'da bir takım ittifaklar kurulması için önemli rol oynamıştır. 1934 yılında Balkan ülkeleriyle Balkan Antantı imzalanmış, 1936 yılında ise, Avrupa'da ortaya çıkan olumsuz gelişmelerin de etkisiyle Türkiye, diplomatik girişim başlatarak Lozan'da verilmeyen Boğazların egemenlik haklarını 20 Temmuz 1936'da onaylanan Montreux Boğazlar sözleşmesiyle elde etmiştir. 1937 yılında İran'da Sadabad Paktı imzalanarak sınırlar güvence altına alınmıştır. 1938 yılında Türkiye yeni bir diplomatik başarı göstererek Fransa ile yürütmüş olduğu görüşmeler neticesinde Hatay meselesini kendi lehine çözmüştür. Almaya ve İtalya yönetimlerinin 1939 başlarından itibaren saldırgan tutumlarını artırmaları üzerine İngiltere ve Türkiye arasında 12 Mayıs 1939’da Türk-İngiliz Ortak Bildirisi yayımlanmıştır. Ayrıca Türkiye ve Fransa arasında 23 Haziran 1939 tarihinde Dostluk ve İşbirliği Antlaşması yapılmıştır. Bu dönemde Sovyet Rusya ve Almanya arasındaki yakın ilişkilerden endişe duyan Türk, Fransız ve İngiliz temsilcileri, Ankara’da buluşarak, 19 Ekim 1939’da üçlü ittifak antlaşması yayınlamışlardır. Bu gelişmeler Türkiye’nin Batı ittifakına dahil olmasına zemin hazırlamıştır. 1 Eylül 1939 tarihinde Alman güçlerinin Polonya topraklarına girmesiyle, yeni bir Dünya Savaşı'nın başlaması Türkiye için de sıkıntılı bir sürecin başlangıcı olmuştur. Her iki grupta yer alan devletler biraz da Türkiye'nin coğrafi konumu nedeniyle kendi saflarında savaşa dahil edebilmek amacıyla yoğun girişimlerde bulunmuşlardır. Türkiye ise diplomasi kurallarını uygulayarak II. Dünya Savaşı'nda tarafsız kalmayı başarmış olmasına rağmen savaş ortamından fazlasıyla etkilenmiştir. Savaş ekonomisi uygulanması sonucu hükümetin artan harcamaları karşılayabilmek amacıyla çıkarmış olduğu vergi kanunları vatandaşın hükümete olan güvenini sarsmıştır. Hızlı bir şekilde artan enflasyon, hak etmedikleri bir gelir elde ederek zenginleşmeleri, gelir adaletsizliği yaratmış ve bu gelişmeler savaş süresince engellenememiştir. II. Dünya Savaşı'na hazırlıksız yakalanan Türkiye'nin savaşa girebilmek adına gerekli hazırlık ve donanımı yeterli düzeyde değildi. Ancak Türkiye savaşa girme riskini hesaba katarak seferberlik dahil tüm hazırlıklarını tamamlayarak sınırlarını güvence altına almaya çalışmıştır. Türkiye, II. Dünya Savaşı sırasında çoğu zaman Müttefiklere daha yakın olsa da, savaş dışında kalmak ve toprak bütünlüğünü koruyabilmek için denge politikası uygulamayı kendi çıkarları açısından uygun bulmuştur. II. Dünya Savaşı’nın ilerleyen dönemlerinde İngiltere Başbakanı Churchill ve ABD Başkanı Roosevelt Kazablanka şehrinde buluşarak Müttefiklerin savaşta geldikleri noktayı değerlendirmişlerdir. İki liderin görüşmesinde Türk Devleti'nin bu savaşa Müttefikler lehine dahil olması konuşulmuş ve bu konuda görüşülmek üzere Cumhurbaşkanı İsmet İnönü'den randevu talep edilmiştir. 30-31 Ocak 1943 tarihleri arasında Adana'da vuku bulan ve 2 gün boyunca devam eden iki liderin müzakeresinin ana kısmını Türkiye Cumhuriyeti'nin Müttefiklerle birlikte hareket etmesi hususu oluşturmuştur. Türk yetkililer, eğer Türkiye'nin Mihver'e karşı savaşta yer alması talep ediliyorsa, öncelikle silah ve mühimmat ihtiyacının karşılanması gerektiğini öne sürmüştür. Churchill, Türk tarafının kaygılarını gidermek amacıyla istenilen silah ve mühimmat ihtiyacının ABD ve İngiliz işbirliği ile çözüleceğini açıklamıştır. Bu gelişmeler Türkiye'nin Müttefikler lehine hareket etmekten kaçındığı ve savaşa girmek istemediği şeklinde yorumlara sebep olmuştur. 1945 başlarından itibaren savaşa ağırlığını koyan Müttefik güçleri, Moskova'da toplanarak savaş bitiminde nasıl hareket edeceklerini görüşmeye başlamışlar ve Türk Hükümeti'nden zaman geçirmeden kendi saflarında savaşa girmesini istemişlerdir. Bu isteğe daha fazla duyarsız kalamayan Türk yetkililer müttefiklerle görüşerek, tarafını netleştirmiş, Mihver grubunda yer alan Almanya ve Japonya devletlerine savaş ilan etmiştir.
Anahtar Kelimeler: İkinci Dünya Savaşı, Müttefik Devletler, Adana Görüşmesi, İnönü, Churchill.

Keywords

İkinci Dünya Savaşı, , Müttefik Devletler, Adana Görüşmesi, İnönü, Churchill

References

• Kaynakça Akşam Gazetesi, 1 Ocak 1945, s.1.
• Albayrak, Mustafa (2014), “Türkiye’de Demokrasiye Geçiş Yılları ve Demokratikleşme Sürecinin İlk On Yılı”, Ankara Barosu Dergisi, 2014/1, s. 295-312.
• Anadol, Cemal (2001), Büyük Türk Mareşali Fevzi Çakmak, Kuvayı Milliye Yayınları, İstanbul.
• Armaoğlu, Fahir (1987), 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi (1914-1980), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara.
• Aydemir, Şevket Süreyya (1999), Tek Adam Mustafa Kemal (1922-1938), Remzi Kitabevi, C. III, İstanbul.
• Balcı, Meral (2017), “Varlık Vergisi ve Uygulamalarının Demokrat Parti’nin Seçim Çalışmalarında Kullanılması”, The Journal Of Academic Social Science Studies, Number: 63, Winter II, s. 373-381.
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA), T.C. Hariciye Vekâleti, Fon Kodu: 030. 10, 00.00 Yer No: 235, 588, 3, 11 Şubat 1943.
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA), Fon Kodu: 030.10.0.0, Yer No: 116. 155.5, s. 2.
• Biner, Emrah (2008), II. Dünya Savaşı Döneminde Türk Basınının İngiltere’ye Bakışı, İstanbul Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Anabilim Dalı, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• Bolat, Mahmut (2006), Genel Hatlarıyla Atatürk Dönemi Türkiye’nin İkili İlişkileri Gazi Üniversitesi, Kırşehir Eğitim Fakültesi, C. 7, S. 1, 45-74.
• Ceyhan, Mustafa (1985), İkinci Dünya Savaşı Yıllarında Yabancı Propaganda ve Türk Basını, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara..
• Çağlar, Günay (1985), ''Atatürk Dönemi Türk Dış Politikasının Temel İlkeleri'', Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S. 15, Erzurum, s. 317-323.
• Çavdar, Tevfik (2004), Türkiye’nin Demokrasi Tarihi (1839-1950), Ankara.
• Çeliker, İlhan (2018), ''Atatürk’ün Ortadoğu Politikası'', Tarih Okulu Dergisi (TOD) Haziran, Yıl 11, S. XXXIV, s. 645-666.
• Dokuyan, Sabit (2014), ''Savaş Ekonomisi ve Varlık Vergisi Üzerine Bir Değerlendirme'', Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Aralık, 15(2), 23-55.
• Eğilmez, Mahfi (2017), Küresel Finans Krizi, İstanbul.
• Erden, Ali Fuad (1999), (Sadeleştirenler; Olcay Önertoy-Nurullah Çetin), İsmet İnönü, Bilgi Yayınevi, İstanbul, s. 214.
• Erhan, Çağrı-Embel, Ersin (2015), “Türk Dış Politikasında Karar Vericileri Yönlendiren Yapısal Faktörler”, Bilig, Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, S. 72, Ankara, Kış, s.145-170.
• Eroğlu, Nadir (2007), “Atatürk Dönemi İktisat Politikaları (1923-1938)”, Marmara Üniversitesi İİBF Dergisi, C. XXIII, S. 2, s. 63-73.
• Ertem, Barış (2010), “Türkiye Üzerindeki Sovyet Talepleri ve Türk-Sovyet İlişkileri (1939-1947)” Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C. 3, S.11, Samsun, s. 252-273.
• Ezer, Feyzullah (2018), Demokrat Parti Döneminde Türkiye’nin İzlemiş Olduğu Ekonomi Politikaları, Uluslararası Bilim, Teknoloji, Mühendislik, Matematik (Stem) ve Eğitim Bilimleri Kongresi, Bildiri Tam Metin Kitabı, Muş, s.187-197.
• Ezer, Feyzullah (2018), Rifat Özdemir’e Armağan, İstanbul, s. 607-623.
• Jaeschke, Gothard (2002), I. ve II. Dünya Savaşlarında Türkiye'nin Dış Politikası. Türkler, Yeni Türkiye Yayınları, C.16, Ankara, s. 1477-1485, (Erişim: 12.05.2018), http://www.academia.edu/28649882/Türkler
• Kalemli, Hüseyin-Erdem, Ufuk (2011), ''II. Dünya Savaşı Sırasında Türkiye’nin Yunanistan’a Kurtuluş ve Dumlupınar Vapurları İle Gönderdiği İnsani Yardımlar'', Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S. 46, s. 205-236.
• Koçak, Cemil (1995), “Milli Şef Döneminde Yönetim ve Basın Hayatı”, Kebikeç, İnsan Bilimleri İçin Kaynak Araştırmaları Dergisi, Yıl:1, S. 2, Ankara, s.149-160.
• Koçtürk, O. Murat-Gölalan, Meryem (2010), “1923- 1950 Türkiye Ekonomisinin Yapısal Analizi”, Üçüncü Sektör Kooperatifçilik, 45, (2), s. 48-65.
• Korhan, Tuğba (2018), ''İkinci Dünya Savaşı’nda Mersin ve İskenderun Limanları'', Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, C. 2, Sayı 11, s. 1-11.
• Kuruloğlu, Fehim (2017), ''27 Mayıs Darbesi Sonrası Türk Dış Politikasında Yeni Açılımlar: Ortadoğu ve Sovyetler Birliği ile İlişkiler (1960-1965) '', Karadeniz Araştırmaları (Balkan, Kafkas, Doğu Avrupa ve Anadolu İncelemeleri Dergisi), S. XIV/54, Ankara, Yaz, s.189-206.
• Müderrisoğlu, Alptekin (1974), Kurtuluş Savaşının Malî Kaynakları, Maliye Bakanlığı Ellinci Yıl Yayınları, Ankara.
• Öngider, Seyfi (2006), Çankaya'nın Bütün Adamları, Aykırı Yayıncılık, 3. Baskı, İstanbul.
• Özcan, Enver (1981), Ekonomik Bunalımlar, Ankara.
• Özçelik, Mücahit (2010), “İkinci Dünya Savaşı’nda Türk Dış Politikası”, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı: 29, 2010/2, s. 253-269.
• Özden, Miray (2014), “İktisadi Büyüme ve Kalkınma Olgusunda Dış Ticaretin Yeri ve Önemi: Türkiye Örneği”, Namık Kemal Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Tarım Ekonomisi Anabilim Dalı Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Tekirdağ.
• Özkan, M. Selçuk-Temizer, Abidin (2009), “İkinci Dünya Savaşı Yıllarında Türkiye'de Karaborsacılık”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Volume 2 /9 Fall, s.319-325.
• Özlü, Hüsnü (2012), ''İkinci Dünya Savaşı'nda Adana Görüşmeleri Sonrası, İngiltere'den Sağlanan Askeri Yardımların, Türkiye'de Sevkiyat ve Lojistik Yapılanması'', Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, S. 50, Güz, s. 449-478.
• Öztoprak, İzzet (1998), “İkinci Dünya Savaşı Döneminde Adana Görüşmelerinin Askeri Yönü”, Altıncı Askeri Tarih Semineri Bildirileri I İkinci Dünya Harbi ve Türkiye 20-22 Ekim 1997-İstanbul, Gnkur. Basımevi Ankara.
• Öztürk, İbrahim Mert (2013), “İkinci Dünya Savaşı Türkiye’sinde Olağanüstü Ekonomik Kararlar: Milli Korunma Kanunu ve Varlık Vergisi”, Tarih Araştırmaları Dergisi, C.32, S.54, s. 135-166.
• Parasız, İlker (1998), Türkiye Ekonomisi 1923’den Günümüze İktisat ve İstikrar Politikaları, Bursa.
• Parker, Selwyn (2008), Büyük Çöküş, 1929 Krizinin ve Dünyanın Ekonomik Buhrana Sürüklenişinin Öyküsü, (Çeviren: Burcu Çekmece), Ankara.
• Pınar, Mehmet (2018), Cumhuriyet Döneminde Mersin ve İçel'de Siyasi Hayat (1923-1950), Hiper Yayın, İstanbul.
• Sandıklı, Atilla (2014), Atatürk’ün Dış Politika Stratejisi: Hedefler ve Prensipler, Bilgesam Yayınları, İstanbul.
• TBMM Zabıt Ceridesi (1939), Devre VI, Cilt 2, İkinci Celse, 12.5.1939.
• Teke, Cevdet (2016), ''II. Dünya Savaşı’nda Adana Görüşmeleri ve Etkileri'', Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt: 9 Sayı: 45, Ağustos, s. 302-310.
• Tokgöz, Erdinç (2007), Türkiye’nin İktisadi Gelişme Tarihi (1914-2007), İmaj Yayınevi, An¬kara.
• Ulus Gazetesi, 30 Haziran 1936, s.1.
• Utkugün, Ceren (2016), İkinci Dünya Savaşı Yıllarında Türkiye’de Ekonomik Sıkıntıların Sosyal Hayata Etkileri, (1939-1945), Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Basılmamış Doktora Tezi, Afyon, s. 20.
• Vural, Mithat Kadri (2008), ''II. Dünya Savaşı Türkiyesi’nde Bir Muhalefet Örneği Olarak “Tan” Gazetesi'' , Dokuz Eylül Üniversitesi Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, C. VII, S. 16-17 /Bahar-Güz, s. 381-395.
• Yalçın, Durmuş - Akbıyık, Yaşar – Özkaya, Yücel vd. (2007), Türkiye Cumhuriyeti Tarihi II, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara.
• Yalçın, Osman (2011), ''İkinci Dünya Savaşında İsmet İnönü ve Churchill Arasında Yapılan Adana Görüşmesi'', Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, S. 47, Bahar, s. 701-731.
• Yamaç, Müzehher (2019), "Fransız Arşiv Belgelerinde 23 Haziran 1939 Tarihli Türk - Fransız Antlaşması", Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Bahar, S. 99, s. 215-252.
• Yaman, Ahmet Emin (1989), Kurtuluş Savaşında Anadolu Ekonomisi (1919-1922), Betik Yayıncılık, Ankara.
• Yavuz, Uğur Günay (2016), ''II. Dünya Savaşı’nın Cumhuriyet ve Tan Gazetelerinde Temsili'', Karadeniz Teknik Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, C. 3, S.11, Ocak, 2-31.
• Yeşilyurt, Şahin (2016), “Varlık Vergisi Hakkında Bir Değerlendirme”, Uluslararası Yönetim İktisat ve İşletme Dergisi, C.12, S. 27, s. 296.
• Yetim, Fahri (2006), ''Atatürkçü Dış Politika Bağlamında 1919-1922 Dönemi Türk Dış Politikası'', Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 8, S. 3, s.203-226.