BİRİNCİ MECLİS’TE DIŞ POLİTİKA YAPIM SÜREÇLERİ (1920 1923)

Year 2021, Issue: 22, 57 - 73, 01.07.2021

Hazal Papuççular

https://doi.org/10.33431/belgi.898711

Abstract

Bu çalışma, Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin Nisan 1920- Nisan 1923 arasındaki süreyi kapsayan birinci dönemindeki dış politika yapım süreçlerine odaklanmaktadır. Tarihyazımında Birinci Meclis olarak anılan bu meclisin en önemli görevi kuşkusuz Millî Mücadele’yi zafere taşımaktı. Bu sebeple, Ankara’nın yürüttüğü dış politika da savaşın gidişatında önemli bir alanı oluşturmaktaydı. Buradan hareketle bu makale, Birinci Meclis çatısı altında Ankara hükümetinin yürüttüğü diplomasinin mecliste ne şekilde tartışıldığını analiz edip meclisin hangi noktalara özellikle önem atfettiğini ortaya koymaktadır. Birinci Meclis, milletvekillerinin kompozisyonu ve meclis hükümeti sisteminin yapısı itibariyle tarihimizde dinamik ve aynı zamanda içinde birçok tartışmanın yaşandığı bir meclis olarak adlandırılmaktadır. Çalışma, dış politika alanının bu tartışmalardan azade olmadığını, aksine bu alanın meclis içi tartışmalarda önemli yer tuttuğunu göstermektedir. Bu noktada araştırmanın özellikle ortaya koymak istediği üç husus bulunmaktadır. Birincisi, Birinci Meclis’te milletvekillerinin dış politika meselelerini ciddi bir biçimde tartıştığı ve genel olarak siyasette daha küçük bir grup tarafından yönlendirildiği düşünülen dış politika alanında meclisin tamamının aktif görüş bildirdiğidir. Makalenin ortaya koyduğu ikinci husus, meclisin dış politikaya aktif katılımının dönemin olağan dışı şartlarına ek olarak siyasal sistemin kendisi ile yakından ilgili olduğudur. Bir başka deyişle, meclis hükümeti sistemi yasamayı diğer erklerin üzerinde tuttuğundan dış politika yapımı da – diğer alanlara benzer biçimde - milletvekilleri ve icra vekilleri heyeti arasında bir yetki mücadelesine dönüşmüştür. Makalenin altını çizdiği üçüncü husus da dış politikanın meclis içinde bulunan farklı gruplar arasındaki güç mücadelesinden ayrı tutulamayacağıdır. Tartışmaların içeriği ve tarafları bu durumu da özetler niteliktedir.

Keywords

Türk Dış Politikası, Birinci Meclis, Lozan, Kurtuluş Savaşı, Dış Politika Yapımı, İkinci Grup

Foreign Policy Making Process in The Turkish Grand National Assembly (1920-1923)

Abstract

This study focuses on foreign policy making process in the Turkish Grand National Assembly between April 1920 and 1923, namely, during its first period. The foremost aim of this assembly, which has been called the First Parliament in Turkish historiography, was to win the War of Independence. Therefore, foreign policy constituted one of the most important realms of the Turkish National Struggle. This study, in this respect, shows the foreign policy related issues that the parliament paid attention to, and the debates around them. In Turkish historiography, the First Parliament has been associated with dynamism and democracy mostly because of its convention system (meclis hükümeti sistemi) and of its political composition. This presentation displays that foreign policy was not an exception regarding the vivid discussions taking place in the parliament. This study has three main assumptions. First, it suggests that the First Parliament actively engaged with foreign policy making, which is usually regarded as the realm of the executive body. Second, it argues that this active involvement stemmed not only from the extraordinary circumstances of the day, but also from the political system itself. In other words, since the convention system formulated the legislative body superior to the executive, the relationship between these two powers turned into a struggle about authority in the Turkish Grand National Assembly, not excluding the area of foreign policy. Third, it emphasizes that all these conflicts inside the parliament cannot be separated from the ordinary politics of the day. The content and specifically the parties of these debates explain this situation well.

Keywords

Turkish Grand National Assembly, Foreign Policy Making, Second Group, Turkish War of Independence, Turkish Foreign Policy, Lausanne

References

• Akın, Rıdvan (2014), TBMM Devleti (1920-1923), Birinci Meclis Döneminde Devlet Erkleri ve İdare, İletişim Yayınları, İstanbul.
• Akyol, Taha, Kaplan, Sefa (2014), Açık ve Gizli Oturumlarda Lozan Tartışmaları, TBMM’de Lozan Müzakereleri Tutanakları, Doğan Kitap, İstanbul.
• Atatürk, Mustafa Kemal (2005), Nutuk, Alfa Yayınları, İstanbul.
• Cebesoy, Ali Fuat (2017), Moskova Hatıraları, Milli Mücadele ve Bolşevik Rusya, Temel Yayınları, İstanbul.
• Demirel, Ahmet (2015), Birinci Mecliste Muhalefet, İkinci Grup, İletişim Yayınları, İstanbul.
• Erden, Ömer (2015), “Türk- Ermeni İlişkileri Sürecinde Gümrü Müzakereleri (26 Kasım – 2 Aralık 1920)”, Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt: 4, Sayı: 3, s. 93-115.
• Fırat, Melek (2002), “Yunanistan’la İlişkiler”, Türk Dış Politikası: Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar, Cilt-I: 1919-1980, derleyen Baskın Oran, İletişim Yayınları, İstanbul.
• Güçlü, Yücel (2001), “The Struggle for Mastery in Cilicia: Turkey, France, and the Ankara Agreement of 1921”, The International History Review, Cilt: 23, Sayı: 3, s. 580-603.
• Güneş, İhsan (2017), Atatürk Türkiye’sinde Milletvekili Genel Seçimleri (1919-1935), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
• Ihalainen, Pasi, Matikainen, Satu (2016), “The British Parliament and Foreign Policy in the 20th Century: Towards Increasing Parliamentarisation?”, Parliamentary History, Cilt: 35, Sayı: 1, s. 1-14.
• Kara, Bülent (2009), “Savaş Hazırlayan Barış Konferansı: Londra Konferansı”, Gazi Akademik Bakış, Cilt: 3, Sayı: 5, s. 143-170.
• Kesgin, Barış, Kaarbo, Juliet (2010), “When and How Parliaments Influence Foreign Policy: The Case of Turkey’s Iraq Decision” International Studies Perspectives, Cilt: 11, Sayı: 1, s. 19–36.
• Kürkçüoğlu, Ömer (1980), “’Dış Politika’ Nedir? Türkiye'deki Dünü ve Bugünü”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi Cilt: 35, Sayı: 1, s. 309-335.
• Leyton-Brown, David (1983), “The Role of Congress in the Making of Foreign Policy”, International Journal, Cilt: 38, Sayı: 1, s. 59–76.
• Meray, Seha L. (1964), “Türk Anayasa Sisteminde Andlaşmaların Görüşülmesi”, Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, Cilt: XIX, Sayı: I, ss. 75—88
• Önal, Tekin (2019), “İşgalden İhtilale Millî Mücadele Hareketinin Diplomatik Boyutu”, Türkiyat Mecmuası, Cilt: 29, Milli Mücadele Özel Sayısı, s. 88-126.
• Raunio, Tapio, Wagner, Wolfgang (2017), “Towards Parliamentarisation of Foreign and Security Policy?", West European Politics, Cilt: 40, Sayı: 1, s. 1-19.
• Scott, James M., Carter Ralph G. (2002), “Acting on the Hill: Congressional Assertiveness in U.S. Foreign Policy”, Congress & the Presidency, Cilt: 29, Sayı: 2, s. 151-169.
• Shearman, Peter, Sussex, Matthew (2000), “Foreign Policy-Making and Institutions”, Institutions and Political Change in Russia, derleyen Neil Robinson, Palgrave Macmillan, Londra.
• Soysal, Mümtaz (1964), Dış Politika ve Parlamento: Dış Politika Alanındaki Yasama-Yürütme İlişkileri Üzerinde Karşılaştırmalı Bir İnceleme, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, Ankara.
• Söylemezoğlu, Faruk (2011), İki Savaş Sırası ve Arasında Türk Dış Politikası, Der Yayınları, İstanbul.
• T.B.M.M. Gizli Celse Zabıtları: 17 Mart 1921, 12 Mayıs 1921, 12 Ekim 1921, 13 Ekim 1921, 24 Mart 1922, 2 Kasım 1922, 7 Şubat 1922, 3 Mart 1923, 4 Mart 1923, 5 Mart 1923, 6 Mart 1923.
• Tunaya, Tarık Zafer (2007), Devrim Hareketleri içinde Atatürk ve Atatürkçülük, Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul.
• Turhan, Mehmet (1991), “Meclis Hükümeti (Konvansiyon Kuramı)”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, Cilt: XLVI, Sayı: 1-2, s. 453-464.
• Uzgel, İlhan, Kürkçüoğlu, Ömer (2002), “Batı Avrupa ile İlişkiler,” Türk Dış Politikası: Kurtuluş Savaşı’ndan Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar, Cilt I: 1919-1980, derleyen Baskın Oran, İletişim Yayınları, İstanbul.
• Zoellick Robert (1999), “Congress and the Making of US Foreign Policy”, Survival, Sayı: 41, Cilt: 4, s. 20-41.
• Zürcher, Erik Jan, (1984), The Unionist Factor, The Role of the Committee of Union and Progress in the Turkish National Assembly, Brill, Leiden.