II. ABDÜLHAMİT DEVRİNDEN MİLLİ ŞEF’Lİ YILLARA BİR ÖZEL OKUL: ŞEMSÜLMEKÂTİP’TEN OKULLAR GÜNEŞİ’NE

Year 2021, Issue: 22, 803 - 824, 01.07.2021

H. Aliyar Demirci , Enes Özkan

https://doi.org/10.33431/belgi.950437

Abstract

Şemsülmekâtip II. Abdülhamit, II. Meşrutiyet ve Cumhuriyet dönemlerinde faaliyet gösteren özel bir okuldur (1891-1940). Üç defa el değiştirmesine rağmen yaşayabilmiştir. 1935’te Okullar Güneşi ismini almıştır. Makalede özel bir okul üzerinden Osmanlı/Türk modernleşmesinin maarif hayatındaki yansımaları araştırılmıştır. Şemsülmekâtip geleneksel elitlere modern elitlerin işbirliği yaptığı bir kurum olmuştur. Belli bir döneminde arkasına bir muhitin, siyasal toplumun desteğini alarak yaşamıştır. Okul, bütün periyodlarında pedagojik olarak yenilikçi ve farklı bir eğitim kurumu olmak için çabalamıştır. Devletin genişlediği toplumun gerilediği bir evrede bürokratik bir kararla kapatılmıştır. Makalede Erken Cumhuriyet döneminde bir ölçüde özel okulculuğun sınırları da gösterilmiştir.

Keywords

Şemsülmekâtip, özel okulculuk, eğitim, pedagoji, merkeziyetçilik, eğitimde modernleşme

A PRIVATE SCHOOL FROM THE ABDULHAMIT PERIOD TO THE YEARS OF THE NATIONAL CHIEF: FROM ŞEMSÜLMEKÂTIP TO OKULLAR GÜNEŞI ‘THE SUN OF SCHOOLS’

Abstract

Şemsülmekâtip is a private school operated in the periods of II. Abdülhamid, the Second Constitutional era and Modern Turkish Republic (1891-1940). Although its owners changed three times, it survived. In 1935, the name of the school was changed from Şemsülmekâtip to Okullar Güneşi both of which meaning ‘the sun of schools’. In the article, the reflections of Ottoman/Turkish modernization on education life were investigated through a private school. Şemsülmekâtip has become an institution where modern elites cooperated with traditional elites. The school received the support of a certain neighborhood and the political community in a certain period in which it operated. The school has endeavored to be a pedagogically innovative and an educationally advanced institution in all the years it was operating. It was closed by a bureaucratic decision in a phase where the state was expanding, and the society was regressing. The article also aims to indicate the limits of private schooling to some extent in the Early Republican period in Turkey.

Keywords

Şemsülmekâtip, private schooling, education, pedagogy, centralization, modernization in education

References

• Abdullah Cevdet. “Şems’ül Mekâtip”, İçtihat, no.120, 23 Teşrin-i evvel 1330 [5 Kasım 1914].
• Acar, Derya. Yeni Mektep Hareketinin Türk Eğitim Hayatı Üzerindeki Etkileri (1909-1929), Yüksek Lisans Tezi. İstanbul Üniversitesi, 2012.
• Akyüz, Yahya. Türkiye’de Öğretmenlerin Toplumsal Değişmeye Etkileri (1838-1950), Pegem Akademi, 2012.
• Akyüz, Yahya. Türk Eğitim Tarihi M.Ö. 1000-M.S.2019, Pegem Akademi, 2019.
• Ayvazoğlu, Beşir. Fikret, Everest Yayınları, 2020.
• Ball Alan ve Guy Peters Çağdaş Siyaset ve Yönetim (Çev: Nil Uzun), Yayın Odası, 2007.
• Baltacıoğlu, İsmail Hakkı. Hayatım (haz: A. Y. Baltacıoğlu), Dünya Yayıncılık, 1998.
• Baltacıoğlu, İsmail Hakkı. Pedagojide İhtilal, 1964.
• Baltacıoğlu, İsmail Hakkı. İçtimai Mektep, Maarif Vekilliği, 1942.
• Baltacıoğlu, İsmail Hakkı. Ziya Gökalp, Diyarbekir Tanıtma ve Turizm Derneği Yayınları, 1966 . Baltacıoğlu, İsmail Hakkı. Talim ve Terbiye’de İnkılap, (haz. R. Canım, R. Y. Kıncal), MEB Yayınları, 1995.
• Batır, Betül, İkinci Meşrutiyet’ten Tevhid-i Tedrisat’a Türkiye’de İlköğretim (1908-1924), Doktora tezi, İstanbul Üniversitesi, 2007
• Berkes, Niyazi. Türkiye’de Çağdaşlaşma, haz. Ahmet Kuyaş, Yapı Kredi Yayınları, 2002.
• Binbaşıoğlu Cavit, “Cumhuriyet Döneminde İlkokul Programları”, 75 Yılda Eğitim (ed. Fatma Gök) Tarih Vakfı Yayınları, İstanbul 1999, s. 145-170.
• Bleda, Mithat Şükrü. Bir İmparatorluğun Çöküşü, Remzi Kitapevi, 1979.
• Bora, Tanıl. Hasan Âli Yücel, İletişim Yayınları, 2021.
• Celkan, Hikmet Yıldırım, Eğitim Sosyolojisi, Atatürk Üniversitesi Kâzım Karabekir Eğitim Fakültesi Yayınları, 1991.
• Dewey, John, Türkiye Maarifi Hakkında Rapor, T.C. Maarif Vekilliği, 1939.
• Durukoğlu, Salim, Süleyman Paşazade Sami Hayatı-Edebi Kişiliği Şiirleri- Yüksek Lisans Tezi Fırat Üniversitesi, 1999.
• Erdoğan, İrfan. Cumhuriyetçi Muhafazakâr İsmail Hakkı Baltacıoğlu Bir Eğitim İnkılâpçısının Hayatı, Alfa Yayınları. 2018.
• Ergin, Osman Nuri. Türk Maarif Tarihi, C. III-IV, V, 1977.
• Fortna, Benjamin. Mekteb-i Hümayun, Osmanlı İmparatorluğunun Son Döneminde İslam, Devlet ve Eğitim Çev. Pelin Siral, İletişim Yayınları, 2005.
• Gellner Ernest. Uluslar ve Ulusçuluk (Çev. G. G. Özdoğan, B. E. Behar), İnsan Yayınları, 1992.
• Güçtekin, Nuri. İstanbul’daki Müslim Özel Mektepleri (1873-1922) Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, 2013.
• Gülersoy, Çelik. Bir Masal, Çelik Gülersoy Vakfı Yayını, 2003.
• Hanioğlu, Şükrü. Bir Siyasal Düşünür Olarak Abdullah Cevdet ve Dönemi, Üçdal Neşriyat, 1981.
• Hüseyin Vassaf. Sefine-i Evliya C.2, Kitabevi Yayınları, 2015.
• Kafadar, Osman. Türk Eğitim Düşüncesinde Batılılaşma, Vadi Yayınları, 1997.
• Kalafat, Oğuz. Cumhuriyetin Eğitiminde Öncü Kuruluşlardan Biri: Türk Eğitim Derneği (1923-2013), Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, 2019.
• Kalaycıoğlu, Sibel. “Toplumsal Yapı: Toplumsal Kurumlar, Gruplar ve Toplumsal Değişme”, Dünden Bugüne Türkiye’nin Yapısı, Ed. M. Zincirkıran, Dora Yayıncılık, 2011, ss.3-18
• Kara, Mustafa. “Küçük Hüseyin Efendi”, TDV İslam Ansiklopedisi, 1 Nisan 2021, https://islamansiklopedisi.org.tr/kucuk-huseyin-efendi.
• Kazancıoğlu, Habibe. “İkinci Meşrutiyet Devrinde Bir Türk Okulunun Kayıt Kılavuzu: Şems’ül-Mekâtip”, Pamukkale Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C. 7 no. 1, 2020 ss. 26-48.
• Kurt, Songül Keçeci. Osmanlı Devleti’nde Özel İslam Mektepleri, Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi, 2011.
• Külliyat-ı Âsar ve İhtisasat. Sami Bey, Süleyman Paşa-Zâde (Haz: Şevket Toker), Dergâh Yayınları, 2007.
• Müezzinoğlu, Ersin. Bir İttihatçı Eğitimci Ahmet Şükrü Bey, Doktora Tezi, Erciyes Üniversitesi, 2012.
• Özgürel, Avni. “Okuryazarların Şeyhi”, Radikal, 2 Eylül 2001. http://www.radikal.com.tr/yorum/okuryazarlarin-seyhi-608082/
• Öztürk, Kâzım. Cumhurbaşkanları’nın T. Büyük Millet Meclisi Açış Nutukları, Ak Yayınları, 1969.
• Prens Sabahattin. Türkiye Nasıl Kurtulabilir? Ve İzahlar Çev. Fahri Unan, Ayraç Yayınları, 1999.
• Rustow, Dankwart, A. “The Development of Parties In Turkey”, Political Parties and Political Development, Princeton University Press, 1969, ss.107-133.
• Sagay, Esat. “Hocam”, Maarif Vekili Esat Sagay’ın Hâtıraları, Haz. E. Sagay, Yapı Kredi Yayınları, 2012.
• Sarıbay, Ali Yaşar. “Türkiye’de Siyasal Modernleşme, Toplumsal Yapı ve Laiklik,” Postmodernite, Sivil Toplum ve İslâm, 1994, ss. 43-70.
• Somel, Selçuk Akşin. Osmanlı’da Eğitimin Modernleşmesi (1839-1908), İletişim Yayınları, 2010.
• Somel, Selçuk Akşin. “Tanzimat Döneminde İstanbul’da Modern Eğitim”, Antik Çağdan XXI. Yüzyıla Büyük İstanbul Tarihi, C.9, 2015, ss.146-179, , https://istanbultarihi.ist/338-tanzimat-doneminde-istanbulda-modern-musluman-egitimi. Sunar, İlkay ve Sabri Sayarı. “Democracy in Turkey: Problems and Prospects”, State, Society and Democracy in Turkey, Bahcesehir University Publication, 1986. pp. 65-95.
• Şimşek, Hüseyin. “Osmanlı Devleti’nde Özel Okullar ve İlk Türk Özel Okulunun Tarihçesine Dair Yeni Bilgiler”, Bilig, no. 68, ss.209-230.
• Şimşek, Hüseyin. “Bir İmparatorluk Refleksi Olarak, 19. Yüzyılda Eğitsel Etkileşim ve Sonuçları”, Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, C.14, no. 3, ss. 75-94.
• Şimşir, Bilal. Malta Sürgünleri, Bilgi Yayınevi, 1985.
• Talebe Defteri. “Şemsülmekâtip Mektebinin Tevzii Mükafatı”, no.5, 18 Temmuz 1329, s.65-67.
• TBMM Albümü 1920-2010 ed. S. Yıldırım, B. K. Zeynel, TBMM Basın ve Halkla İlişkiler Yayınları, 2010.
• Tekeli, İlhan. “Osmanlı İmparatorluğundan Günümüze Eğitim Kurumları,” Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, C. 3, İletişim Yayınları, ss. 650-672. Tekeli, İlhan. “Türkiye’de Siyasal Düşüncenin Gelişimi Konusunda Bir Üst Anlatı”, Modern Türkiye’de Siyasî Düşünce, Modernleşme ve Batıcılık, C. 3, İletişim Yayınları, 2002, ss. 19-42.
• Tunaya, Tarık Zafer. Türkiye’de Siyasal Partiler, İkinci Meşrutiyet Dönemi C.1, İletişim Yayınları, 1998.
• Tunaya, Tarık Zafer. Türkiye’de Siyasal Partiler, 1859-1952, Arba Yayınları, 1995.
• Tunçay, Mete. “Siyasal Tarih 1908-1923”, Türkiye Tarihi 4 Çağdaş Türkiye 1908-1980, Cem Yayınevi, 1989, ss. 177-190. Turhan, Mümtaz. Kültür Değişmeleri, MEB Devlet Kitapları, 1969.
• Ülgener, Sabri. İktisadi Çözülmenin Ahlak ve Zihniyet Dünyası, Der Yayınları, 1991. Yeni Adam, “Hayatım”, 1940, sayı: 283.
• Yücel, Hasan Âli. Hürriyet Gene Hürriyet C. II der. C. Y. Eronat, Kültür Bakanlığı Yayınları, 1998.
• Yücel, Hasan Âli. Türkiye’de Orta Öğretim, Kültür Bakanlığı, 1994.
• Arşiv Belgeleri: https://ttkb.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2020_02/21160102_fihrist_1935.pdf 27 Nisan 1309, Yıldız Mütenevvi Maruzat, 77-98 (H.22-10-1310).
• Gazeteler: Cumhuriyet. İkdam. Milliyet, Son Posta, Tan. Vakit.