Miserliness and Generosity in the Context of Ibnu'l-Mibred's Itḥâfu'n-nubelâʾ bi-aḫbâr ve aşʿâri'l-kuremâʾ ve'l-buḫalâʾ

Yıl 2023, Cilt: 10 Sayı: 2, 413 - 437, 30.12.2023

Muhammed Meşhud Hakçıoğlu

https://doi.org/10.33460/beuifd.1376102

Öz

The concepts of stinginess and generosity are frequently discussed in classi-cal Arab poetry and prose. Although el-Câhiz's (d. 255/869) book el-Buḫalâʾ is consi-dered the first independent work written on the character of stingi-ness, it is seen that there were some studies before it. This work, which is the masterpiece of Câhiz, who is considered to be the representative of Eastern literature in the con-text of the figure in question and who wrote an inde-pendent work on this theme, has been translated into different languages and has been mentioned frequently in the history of world literature. In ad-dition, with this work, he became a source of inspiration for the writers who came after him and paved the way for the emer-gence of new works. As the character of humor gained a wide place in literature, humorous and literary discourses addressing stinginess began to emerge. While misers and stingi-ness have always been criticized in both prose and verse, gene-rosity and generous people have been praised since ancient times. İbnu'l-Mibred ed-Dımaşkî's (d. 909/1503) work named İtḥâfu'n-nubelâʾ can also be seen as a re-sult of this. Ibnu'l-Mibred, who started to study science when he was a child, rece-ived his primary education and especially the education of Han-bali jurisprudence from his father and grandfather, who were scholars. In addition to the education he received in his family, Ib-nu'l-Mibred took les-sons from well-known scholars of Damascus in various fields such as the Quran, tafsir, hadith, fiqh, Sufism, gram-mar, history and medicine. İbnu'l-Mibred, who is mostly famous for his knowled-ge of fiqh, in his work İtḥâfu'n-nubelâʾ, gave examples from classical Arabic poetry after discussing stinginess and generosity in terms of terms and religion. When the couplets are examined, it is understood that the poet criticizes stinginess and some-times satirizes his opponent with it, and sees generosity as a source of pri-de. This shows that generosity has a very important position in Arab society. The-refore, it is important to see how stinginess and generosity are handled in classi-cal Arabic poetry. In the article, the issue of how stinginess and ge-nerosity are handled in classical Arabic poetry will be examined, limited to the work of Ibnu'l-Mibred in question.

Anahtar Kelimeler

Arabıc Language, Clasical Arabic Poetry, İbnu'l-Mibred, Miserliness, Generosity

İbnu’l-Mibred’in İtḥâfu’n-nubelâʾ bi-aḫbâr ve eşʿâri’l-kuremâʾ ve’l-buḫalâʾ Eseri Bağlamında Cimrilik ve Cömertlik

Öz

Cimrilik ve cömertlik kavramları klasik dönem Arap şiiri ve nesrinde sıklıkla ele alınmıştır. el-Câhiz’in (ö. 255/869) el-Buḫalâʾ kitabı cimrilik karakteri üzerine te-lif edilen ilk müstakil eser olarak kabul edilse de öncesinde de bazı çalışmaların olduğu da görülmektedir. Söz konusu figür bağlamında Doğu edebiyatının temsil-cisi sayılan ve bu temaya ilişkin müstakil eser telif eden Câhiz’in başyapıtı niteli-ğindeki bu eseri farklı dillere tercüme edilmiş ve dünya edebiyat tarihinde kendi-sinden sıkça söz ettirmiştir. Ayrıca bu çalışmasıyla kendisinden sonra gelen ede-biyatçılara ilham kaynağı olmuş ve yeni eserlerin ortaya çıkmasına zemin hazır-lamıştır. Mizah karakterinin literatürde geniş bir yer elde etmesiyle beraber cimri-liği elen alan mizahi ve edebi söylemler ortaya çıkmaya başlamıştır. Eskiden beri gerek düz yazıda gerek nazımda cimriler ve cimrilik niteliği daima yerilirken cö-mertlik ve cömertler de övülmüştür. İbnu’l-Mibred ed-Dımaşkî’nin (ö. 909/1503) İtḥâfu’n-nubelâʾ isimli eseri de bunun bir sonucu olarak görülebilir. Daha çocuk-ken ilim tahsiline adım atan İbnu’l-Mibred, ilk eğitimini ve özellikle Hanbelî fık-hının tahsilini âlim olan babası ve dedesinden almıştır. İbnu’l-Mibred, aile-sinde görmüş olduğu eğitimin yanında Dımaşk’ın tanınmış âlimlerinden Kur’ân, tefsir, hadîs, fıkıh, tasavvuf, nahiv, tarih ve tıp gibi çeşitli alanlarda ders almıştır. Daha çok fıkıh ilmiyle meşhur olan İbnu’l-Mibred İtḥâfu’n-nubelâʾ eserinde cimrilik ve cömertliği terimsel ve dini boyutuyla ele aldıktan sonra klasik Arap şiirinden ör-nekler vermiştir. Beyitler incelendiğinde şairin cimriliği yerdiği ve bazen hasmını bununla hicvettiği, cömertliği ise bir övünç kaynağı olarak gördüğü anlaşılmakta-dır. Bu da Arap toplumunda cömertliğin çok önemli bir konuma sahip olduğunu göstermektedir. Dolayı-sıyla klasik Arap şiirinde cimrilik ve cömertliğin nasıl ele alındığını görmek önem arz etmektedir. Makalede, İbnu’l-Mibred’in söz konusu eseriyle sınırlı kalmak kaydıyla klasik Arap şiirinde cimrilik ve cömertliğin nasıl ele alındığı hususu irdelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili, Klasik Arap şiiri, İbnu'l-Mibred, Cimrilik, Cömertlik

Kaynakça

• ‘Âmirî, Lebîd b. Rabî‘a. Dîvânu Lebîd b. Rabî‘a el-‘Âmirî. Bayrut: Dâru Sâdir, ts.
• A‘şâ, Meymûn b. Kays. Dîvânu’l-A‘şâ el-Kebîr. thk. Muhammed Huseyn. Kahire: Mektebetu’l-Âdâb, ts.
• Câhiz, Ebû Osmân Amr b. Bahr b. Mahbûb el-Kinânî. el-Beyân ve’t-tebyîn. thk. Abdusselâm Hârûn. 4 Cilt. Kahire: Mektebetu’l-Hâncî, 7. Basım, 1998.
• Câhiz, Ebû Osmân Amr b. Bahr b. Mahbûb el-Kinânî. el-Buḫalâ. Beyrut: Dâru’l-Hilâl, 2. Basım, 1419.
• Dabbî, Mufaddal b. Muhammed. el-Mufaḍḍaliyyât. thk. Ahmed Muhammed Şâkir - Abdusselâm Muhammed Hârûn. Kahire-Beyrut: Dâru’l-Me‘ârif, 6. Ba-sım, ts.
• Dımaşkî, İbnu’l-Mibred. İtḥâfu’n-nubelâ bi-aḫbâr ve eşʿâri’l-kuremâʾ ve’l-buḫalâ. thk. Yusrî Abdulğanî. Kahire: Mektebetu İbn Sînâ, 1990.
• Duba‘î, Mutelemmis Cerîr. Dîvânu’l-Mutelemmis eḍ-Ḍuba‘î. thk. Hasan Kamil es-Sayrafî. Kahire: Câmi‘atu’-Duveli’l-‘Arabiyye Ma‘hedu’l-Mahtûtâti’l-‘Arabiyye, 1980.
• Durmuş, İsmail. “Mizah”. TDV İslâm Ansiklopedisi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2020. https://islamansiklopedisi.org.tr/mizah
• Efi̇l, Muhammed - Uz, Emin. “Klasik Doğu ve Batı Edebiyatındaki Cimri Karakteri: Câhız ve Moliere Örneği”. Bilimname 2019/39 (23 Aralık 2019), 321-354.
• Elbânî, Nâsiruddîn. Silsiletu’l-eḥâdîs̱i’ṣ-ṣaḥîḥa ve şeyʾun min fıḳhihâ ve fevâʾidihâ. 7 Cilt. Riyad: Mektebetu’l-Me‘ârif, 1995.
• Gazzî, Muhammed b. Muhammed Necmuddîn. el-Kevâkibu’s-sâire bi a‘yâni’l-mieti’l-‘aşire. thk. Halîl Mansûr. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1997.
• Gazzî, Muhammed Kemâluddîn b. Muhammed el-Âmirî. en-Na‘tu’l-ekmel li aṣḥâbi’l-İmâm Aḥmed b. Ḥanbel. thk. M. Mutî‘ el-Hâfız. Dimeşk: Dâru’l-Fikr, 1982.
• Günday, Hüseyin. Klasik Arap Edebiyatında Mizahi Karakterler. Bursa: Emin Ya-yınları, 2013.
• Hasan Şurrâb, Muhammed b. Muhammed. Şerḥu’ş-şevâhidi’ş-şi‘riyye fî ummâti’l-kutubi’n-naḥviyye. 3 Cilt. Bayrut: Muessesetu’r-Risâle, 2007.
• İbn Ebî Sulmâ, Zuheyr. Dîvânu Zuheyr b. Ebî Sulmâ. thk. Ali Hasan Fâûr. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-’İlmiyye, 1988.
• İbn Hacer, Evs. Dîvânu Evs b. Ḥacer. thk. Muhammed Yûsuf Necm. Beyrut: Dâru Beyrut, 1980.
• İbn Manzûr, Ebu’l-Fadl Cemaluddîn el-Ensârî. Lisânu’l-‘Arab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdir, 1967.
• İbn Mellâ el-Halebî, Şihâbuddîn Ahmed b. Muhammed. Mut‘âtu’l-eẕhân mine’t-temettu‘i bi’l-iḳrân beyne terâcimi’ş-şuyûḫ ve’l-aḳrân. thk. Selahuddîn Halil eş-Şeybânî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru Sadir, 1999.
• İbnu’l-‘İmâd, Ebu’l-Felâh Abdulhayy b. Ahmed. Şeẕerâtu’ẕ-ẕeheb fî aḫbâri men ẕeheb. thk. Abdulkâdir Arnâûd Mahmûd. 11 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1992.
• İbnu’l-Verd, ‘Urve. Dîvânu ‘Urve b. el-Verd. thk. Esmâ Ebû Bekir Muhammed. Beyrut: Dâru’l-Kutub’il-‘İlmiyye, 1998.
• İbşîhî, Şihâbuddîn Muhammed b. Ahmed. el-Mustaṭraf fî kulli fennin Mustaẓraf. thk. Mufîd Muhammed Kumayha. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutub’il-‘İlmiyye, 1986.
• Kalaç, Rıdvan. Eyyûbî ve Memlûk Dımaşk’ında Hadis: Kudâme Ailesi Bağlamında Bir İnceleme. thk. Ramazan Özmen - Mazhar Tunç. Ankara: NY Matbaacılık Yayıncılık, 2023.
• Kalaç, Rıdvan - Engi̇n, Hayrullah. “Mürsel Ve Müdelles Rivâyetler - İbnü’l-Mibred el-Makdisî (ö. 909/1503) Özelinde”. Siirt Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/1 (30 Haziran 2020), 53-72.
• Karagöz, İsmail. Dinî Kavramlar Sözlüğü. Ankara: Diyanet işleri Başkanlığı Yayın-ları, 2005.
• Kuzayha, Riyâd. el-Fukâhe ve’ḍ-ḍıḥk fi’t-turâs̱i’l-‘Arabî ve’l-meşriḳî. Beyrut: el-Mektebetu’l-‘Asriyye, 1994.
• Merzûkî, Ebû Ali Ahmed b. Muhammed. Şerḥu Dîvâni’l-Ḥamâse. thk. Ahmed Emîn, Abdusselâm Hârûn. 4 Cilt. Kahire: Matba‘atu’l-Lecneti’t-Te’lîf, 2. Ba-sım, 1967.
• Rebî‘, Muhammed Abdurrahmân. Nevâdiru’l-buḫalâ. Beyrut: Dâru’ş-Şurûk, 1999.
• Sehâvî, Ebu’l-Hayr Muhammed b. Abdirrahmân. eḍ-Ḍav’u’l-lâmi‘ li-ehli’l-ḳarni’t-tâsi‘. 12 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1992.
• Sicistânî, Ebû Dâvûd Suleymân b. Eş‘as. Sunenu Ebî Dâvûd. thk. ‘İmâd Tayyâr vd. Beyrut: Muessesetu’r-Risâle Nâşirûn, 2015.
• Şeyho, Luvis. Şu‘arâu’n-Naṣraniyye ḳable’l-İslâm. Beyrut: Dâru’l-Muşrik, 4. Ba-sım, 1991.
• Tâî, Ebû Seffâne Hâtim b. Abdillâh. Dîvânu Ḥâtim eṭ-Ṭâî. Beyrut: Dâru Sâdir, 1981.
• Tebrîzî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Alî el-Hatîb. Şerḥu Dîvâni’l-Ḥamâse li’t-Tebrîzî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kalem, ts.
• Zebîdî, Muhammed b. Muhammed el-Murtadâ. Tâcu’l-‘arûs min cevâhiri’l-ḳâmûs. thk. Ali el-Hilâlî. 40 Cilt. Kahire: Matba‘etu Hukûmeti’l-Kuveyt, 2. Ba-sım, 1987.
• Ziriklî, Ebû Ğays Muhammed Hayruddîn. el-Aʿlâm. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-‘İlm li’l-Melâyîn, 2002.