Ebû Bekir Er-Râzî’nin Adâlet Anlayışı

Yıl 2018, Cilt: 2018 Sayı: 36, 293 - 311, 31.10.2018

Ramazan Turan

Öz

Bu makâlenin amacı Ebû Bekir er-Râzî nin
adalet anlayışını genel hatlarıyla ortaya koymaktır. Râzî adaleti, hem ahlaki
erdem olarak ele almış hem de sosyal yönlerine değinmiştir. Ona göre adaletin
kaynağı nefstir. Platon kaynaklı üçlü nefs ayrımını aynen almıştır. Geleneğe
uyarak her bir nefs için bir erdem tayin etmiştir, adalet ise bunların üçünü de
içine alan kapsayıcı bir erdemdir. Adalet, nefsi oluşturan her üç parçanın
ifrat ile tefrit arasında gereken ideal dengeyi bulmasıdır.

Râzî, adaletin sosyal görünüşlerine de vurgu
yapar. Dağıtımda mutlak adalet söz konusu değildir. İnsanlar dağıtıma konu olan
mal ve şereften katkılarına göre pay almalıdır. Ona göre insanlar arasındaki
farklılıkları göz önünde bulundurmak gerekir. Farkları dikkate almadan
insanları yükümlülük konusunda eşit saymak akla ve adalete uymaz. Ayrıca
dağıtımda bireylerin ihtiyaçları da göz önünde bulundurulmalıdır. Râzî, yanlış
dini görüşler ve özensiz hazırlanmış kanunların insanları zalimce bir hayata
sevk edeceğine dikkat çeker. Adil hukuk kurallarının kaynağı akıldır. Toplumda
bir suç karşılığı verilecek cezada, aşırıya kaçmamak gerekir. Ona göre, aklın
ve adaletin gereği olarak bir insanın diğerine eziyet etmeye, dahası kendisine,
çevresine ve hayvanlara da zarar vermeye, hakkı yoktur.

Râzî’nin adalet anlayışı
Platoncu bir zemine dayanır ve orta yol anlayışı üzerine bina edilir.  Onun adaletle ilişkili görüşleri kendi çağının
düşünce yapısını yansıtmakla birlikte, günümüz dağıtım ve dekleştirme sorunlarına
da çözüm önerileri de sunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

İslam Felsefesi, Ebû Bekir er-Râzî, Adalet, Erdem

Kaynakça

• ARİSTOTELES. Nikomakhos’a Etik. Çeviren Saffet Babür. Ankara: Kebikeç Yayınları, 2005.
• BENN, Stanley I. “Justice”. İçinde The Encyclopedia of Philosophy, editör Paul Edwards, 3:298-302. New York: The Macmillan Company, 1967.
• ÇAĞRICI, Mustafa. İslam Düşüncesinde Ahlak. İstanbul: Dem Yayınları, 2006.
• EL-ÂMİRÎ, Ebü’l-Hasan. es-Saâde ve’l-is’âd fi’s-sîreti’l-insaniyye. Tahkik Ahmet Abdül Hâlim Atiyye. Kâhire: Câmiatü’l-Kâhire, 1991.
• ENGLARD, İzhak. Corrective and Distributive Justice From Aristotle to Modern Times. New York: Oxford University Press, 2009.
• FÂRÂBÎ. Fusûlü’n Münteza’a. Tahkik Fevzî M. Neccâr. Beyrût: Dâru’l-Meşrik, 1993.
• HADDURİ, Macid. İslam’da Adalet Kavramı. Çeviren Selahattin Ayaz. İstanbul: Yöneliş Yayınları, 1999.
• İBN MANZÛR. Lisânu’l-Arap. C. 11. Beyrut: Dâru’s-sâdır, 1968.
• İBN MİSKEVEYH. Risale fî mâhiyyeti’l-adl. Editör M. S. Khan. Leiden: E. J. Brill, 1964.
• KELSEN, Hans. What Is Justice?: Justice, Law, and Politics in the Mirror of Science; Collected Essays. University of California Press, 1957.
• KİNDÎ. “Fî hudûdi’l-eşyâ ve’r-rusûmihâ”. İçinde Resâilu’l-felsefiyye. Tahkik Abdulhâdi Ebu Rîde. Kâhire: Dâru’l-Fikri’l-Arabî, 1950.
• KUÇURADİ, İonna. “Adalet Kavramı”. Içinde Adalet Kavramı, editör Adnan Güriz. Ankara: TFK Yayınları, 1994.
• MACLNTYRE, Alasdair. Ethik’in Kısa Tarihi/Homerik Çağdan Yirminci Yüzyılda. Çeviren Hakkı Ünler. İstanbul: Paradigma Yayınları, 2001.
• MURPHY, James Bernard. The Philosophy of Positive Law. New Haven: Yale University Press, 2005.
• PLATON. Devlet. Çeviren Sabahattin Eyüboğlu ve M. Ali Cimcoz. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 1999.
• EL-İSFEHÂNÎ, Râgıp. ez-Zerîʽa ilâ Mekârîmi’ş-Şerîʽa. Tahkik Tâhâ Abdurrauf Saîd. Kâhire: Mektebetü’l-Külliâti’l-Ezheriyye, 1973.
• RAWLS, John. Bir Adalet Teorisi. Çeviren Vedat Ahsen Coşar. Ankara: Phoenix Yayınevi, 2017.
• RÂZÎ, Ebû Bekir. et-Tıbbu’r-rûhanî. Çeviren Hüseyin Karaman. İstanbul: İz Yayıncılık, 2008.
• ———. Felsefe Risâleleri. Çeviren Mahmut Kaya. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2016.
• ROSS, W. D. Aristoteles. Çeviren Ahmet Arslan, İhsan Oktay Anar, ve dğr. İstanbul: Kabalcı Yayıncılık, 2002.
• TUNÇAY, Mete. Batı’da Siyasal Düşünceler Tarihi 3/Yakın Çağ. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi, 2015.
• UYGUR, Gülriz. “Hukuki Pozitivizmin Değişen Yüzü mü?” AÜ Hukuk Fakültesi Dergisi 52, sy 3 (25 Temmuz 2018).